BLOG – Wordt China de nieuwe leider van de wereld? Deze vraag is moeilijk te beantwoorden, maar Kathleen Ferrier waagt een poging in deze blog. Eén ding is zeker: wereldleiders moeten hun oren en ogen goed open houden als het gaat om China, want deze groter wordende speler kan niet meer worden onderschat op het wereldtoneel.

Terwijl de campagnes voor de komende presidentsverkiezing in de Verenigde Staten op stoom beginnen te komen, is het anno 2015 de vraag of de persoon die als winna(a)r(es) uit de (stem)bus komt straks nog wel de machtigste vrouw of man van de wereld zal zijn. In gesprekken met onderzoekers en journalisten hier in Hong Kong heb ik meer dan eens gehoord dat het niet lang meer duurt, of dat zal de Voorzitter van de Communistische Partij China, oftewel de President van China, zijn.

Als ik in Nederland ben, of voor mijn werk op reis in andere Aziatische landen, de VS of Europa, wordt mij door vrienden en collega’s regelmatig gevraagd hoe ik, na twee jaar wonen en werken in Hong Kong, tegen deze zaak aankijk. Er is geen eenvoudig antwoord op te geven maar om een poging te wagen is enig inzicht in de geschiedenis van China van belang, waarbij een aantal data uit de recente geschiedenis in het oog springt.

Cruciale data

1972 is zo’n jaar, toen Richard Nixon en zijn veiligheidsadviseur Henry Kissinger een bezoek brachten aan Beijing, om een deal te sluiten met Mao Zedong. Die kwam erop neer dat de VS zou ophouden te doen alsof het nationalistische regime in Taiwan de regering van China is en dat, op haar beurt, China zou stoppen met het betwisten van de positie van de VS in de regio en met het steunen van communistische opstandjes daar.

1979 is natuurlijk een cruciaal jaar omdat in dat jaar Deng Xiaoping begon met het afbouwen van de Marxistische economische ideologie waardoor de Chinese economie deel kon worden van de globale economie. En toen dat eenmaal een feit was, was het de enorme massa van de bevolking die ervoor zorgde dat China een van de machtigste economieën van de wereld werd.

Een ander belangrijk jaar in de ontwikkeling van China is mijns inziens 2008. En wel om drie redenen: het was het jaar van de Olympische Spelen in Beijing, en China toonde de wereld waartoe het in staat is. Niet alleen wat betreft indrukwekkende sportprestaties, maar evenzeer dat China een land van discipline is dat, minstens even goed als welk Westers land dan ook, in staat is te voldoen aan de hoge internationale verwachtingen die horen bij een dergelijk evenement.

2008 was ook het jaar dat een zeer zware aardbeving het land trof. De gevolgen waren van een dermate desastreuze aard, dat de regering, voor het eerst en schoorvoetend, hulp van maatschappelijke organisaties moest accepteren. Dit werd een cruciale ervaring voor de regering en evenzeer voor maatschappelijke organisaties. Het was compleet nieuw voor mensen in China om vrijwilligerswerk te doen en daarbij de kracht van maatschappelijke actie en samenwerking te ervaren. De regering deed voor het eerst ervaring op met een bevolking die zichzelf organiseert en zag dat hier ook best goed gebruik gemaakt van kan worden, bijvoorbeeld in sociaal werk.

Natuurlijk was 2008 ook het jaar van de ineenstorting van de Westerse economie, de start van een economische crisis die onze wereld veranderde van een bipolaire naar een multipolaire wereld. Economische groei was niet langer te vinden in het Westen, maar meer en meer in het Zuiden en het Oosten. Tot de dag van vandaag wordt dat beeld alleen maar sterker en hoewel niemand in de toekomst kan kijken, geeft de gestage stroom van staatshoofden, regerings- en politieke leiders, ministers van buitenlandse zaken en handelsdelegaties die hun opwachting maken in Beijing duidelijk blijk van de groeiende economische macht van China.

Chinese droom

In 2012 werd Xi Jinping president van China. Hij trad aan na twee decennia waarin het beleid gericht was op groei en harmonie. Xi voegde daar een nieuw element aan toe: de Chinese droom die verwezenlijkt moet worden door verjonging en een betere en sterkere samenleving. Die droom vertaalt zich in de praktijk van binnenlands beleid in het bestrijden van corruptie en daardoor het bevorderen van harmonie. In de praktijk van buitenlands beleid vertaalt de droom zich in het tonen aan de wereld van een China dat een vertrouwenswaardige partner is en bovendien een niet te onderschatten speler op het wereldtoneel.

Een sterker China wordt uitgedragen in een buitenlands beleid dat in de regio geen onduidelijkheid laat bestaan over wie het voor het zeggen heeft in de Zuid Chinese Zee. In deze complexe regio heerst China op dezelfde manier waarop de VS in het Caribische gebied de touwtjes strak in handen houdt. Voeg daarbij de oprichting van de Aziatische Infrastructuur Investeringsbank , het antwoord van China op het IMF dat veel te lang treuzelt met het doorvoeren van hervormingen, waardoor het land meer invloed in het bestuur van het fonds zou krijgen.
Kortom, niemand kan er de ogen voor sluiten dat China een wereldmacht wil zijn.

Chinese leiders

Maar wordt het land dat? En zo ja, wat betekent dat voor de rest van de wereld?
Mijn antwoord op de eerste vraag is dat ik er niet zo zeker van ben. Potentieel kan het absoluut, al is het alleen al getalsmatig: de massa en gewicht van de bevolking van 1,3 miljard. Maar ik zie in de huidige Chinese leiders geen wereldleiders. Er is een te beperkte beleidsideologie. Misschien kan je ze het best omschrijven als knappe ingenieurs en slimme regionale bestuurders die weten hoe ze economische groei moeten bevorderen, maar niet zoveel meer. En het feit dat er voor deze leiders geen verplichte pensioenleeftijd is, is ook niet bevorderlijk.

Maatschappelijk middenveld

De belangrijkste barrière is in mijn ogen het gebrek aan ruimte dat het maatschappelijk middenveld in China krijgt. Landen die de wereld leiden zijn landen waar maatschappelijke organisaties een stevige vinger in de pap hebben. Wereldleiders zijn mensen die gewend zijn om te gaan met tegenspraak, met felle kritiek waartegen ze zich moeten kunnen verweren en verantwoorden.
Ik zie dat niet in China.
Maar toch, ook als China niet de grote wereldleider wordt is het van groot belang dat Europa en het Westen veel meer dan nu de ogen en de oren goed open houden voor wat er in en rondom China gebeurt. Want hoe het ook zij, vroeg of laat krijgen we te maken met een wereld waarin niet het Westen, maar Azië het centrum is.

Voor deze blog is gebruikt gemaakt van het volgende boek:
Kaplan, Robert. D. (2014), Asia’s Cauldron. The South China Sea and the end of a stable Pacific. New York: Random House.

Deze tekst is een bewerking van een deel van de Bread and Brains lezing die Ferrier op 18 juni gehouden heeft.