Colombia heeft de langste geschiedenis van gewapend binnenlands conflict van Latijns Amerika. Meer dan 50 jaar lang is er sprake van ernstige mensenrechtenschendingen met moorden, ontvoeringen, verdwijningen, seksueel geweld en gedwongen rekrutering door niet alleen guerrillagroeperingen, maar ook paramilitairen en veiligheidstroepen.

Het conflict in Colombia is een langdurige humanitaire crisis, met meer dan 220.000 mensen die om het leven zijn gekomen en meer dan 10% van de totale bevolking is ontheemd van eigen land. Dit maakt Colombia naast Syrië het land met één van de grootste ontheemde bevolkingsgroepen in de wereld.

Colombiaanse constitutie

Ondanks het langdurige conflict heeft Colombia vooral in de jaren van 1990 tot 2014 vooruitgang geboekt op het gebied van vrouwenemancipatie en gendergelijkheid. Dat is voornamelijk in onderwijs, maar ook in de economische sector en de gezondheidszorg. Analfabetisme onder vrouwen is aanzienlijk gedaald en vrouwen hebben zelfs mannen voorbijgestreefd sinds 1996. Ook meisjes in het middelbaar- en beroepsonderwijs doen het beter dan jongens tegenwoordig. Op de arbeidsmarkt zijn vrouwen ook beter vertegenwoordigd met een participatie van 42,66% in 2012 in vergelijking tot maar 29,93% in 1990. Daarnaast is de reproductieve gezondheidszorg verbeterd en moedersterfte teruggebracht.

Dit maakt Colombia naast Syrië het land met één van de grootste ontheemde bevolkingsgroepen in de wereld.

De veranderingen zijn voor een groot deel te danken aan de Colombiaanse constitutie van 1991, die ervoor zorgde dat er meer aandacht kwam voor mensenrechten en vrouwenrechten in het bijzonder. Ook de Wet voor rechtvaardigheid en vrede in 2005 en de Wet 1257 in 2008 zorgden voor verhoogde sancties en veroordelingen tegen seksueel geweld en discriminatie tegen vrouwen.

Bovendien zorgde de veranderende constitutie voor een positiever klimaat in de politiek waardoor vrouwen eerder leidinggevende posities innamen. De Quota Wet in 2000 bepaalde dat vrouwen tenminste 30% van de posities van de overheid moesten innemen en vrouwen kregen meer de kans om besluitvormende- en leidinggevende functies te vervullen. Tijdens de verkiezingen in maart 2014 waren 19,9% van de parlementariërs en 22% van de senaat vrouw in vergelijking tot respectievelijk 11,7% en 6,9% in 1997.

Vrouwenbewegingen

Een cruciale rol speelden ‘moedige’ vrouwengroepen, die volgens het rapport van ODI actiever en zichtbaarder zijn geworden in de samenleving. Zij werden daardoor vaker doelwit van gewapende groepen. Maar bovenal zorgde het voor groter bewustzijn en vertrouwen in vrouwen in het land.

Zo vertelde een ontheemde vrouw: ‘Vrouwengroepen spelen een fundamentele rol in het leven van de slachtoffers. Ze hebben ons geholpen bewust te worden van onze rechten en laten ons weten dat we er niet alleen voor staan. Vrouwenorganisaties in Colombia zijn essentieel geweest om vrouwen als individu en als groep sterk te maken.’

Analfabetisme onder vrouwen is aanzienlijk gedaald en vrouwen hebben zelfs mannen voorbijgestreefd sinds 1996.

Agents of Change

Onder andere vanwege de constitutieveranderingen kwamen gelijkheid, antidiscriminatie en sociale- en politieke rechtvaardigheid steeds meer op de politieke agenda te staan. Hierdoor zagen vrouwenactivisten en vrouwenorganisaties hun kans schoon om publiekelijk hun kant van het verhaal te vertellen over het conflict.

Sinds 2014 zijn er vooruitstrevende onderhandelingen en vredesregelingen gaande in Havana, met gesprekken tussen de overheid en de grote rebellengroep Fuerzas Armadas Revoluticionarias de Colombia (de FARC). Een commissie is in het leven geroepen om het gender-perspectief in de vredesonderhandelingen te garanderen. Ongeveer 60 slachtoffers van het conflict, meeste van hen vrouw, zijn bovendien uitgenodigd om te praten met de vredesdelegaties om hun ervaringen en verwachtingen te delen en hebben hierdoor invloed op de uitkomst van vredesbesprekingen.

Een belangrijke conclusie uit het rapport is dat het discourse rondom de status van vrouwen in conflictgebieden veranderd is. In Colombia worden vrouwen niet meer gezien als passieve slachtoffers in het conflict, maar steeds meer als agents of change en eerder gerespecteerd als voorvechters voor de mensenrechten.

Internationale hulp

Ook de internationale gemeenschap heeft niet stil gezeten. Vrouwengroepen wisten met succes gebruik te maken van media en dat trok ook internationaal de aandacht. Er zijn volgens het rapport veel vrouwenorganisaties die de nodige support krijgen van internationale donoren.

In Colombia worden vrouwen niet meer gezien als passieve slachtoffers in het conflict, maar steeds meer als agents of change.

Bovendien oefent de VN voor een deel ook invloed uit op de Colombiaanse overheid. Colombia heeft ondertussen de meeste internationale verdragen die gaan over vrouwenrechten getekend. Resolutie VNVR 1325 over Vrouwen, Vrede en Veiligheid is er echter niet doorheen gekomen, omdat Colombia nog steeds niet erkent dat het land in conflict is.

Uitdagingen

Zo blijven er meer uitdagingen. Vrouwenempowerment in Colombia is een langdurig en complex proces. Ondanks de lange democratische traditie van het land en de politieke hervormingen blijft de uitvoering van de wetsvoorstellen en verdragen moeilijk vanwege het voortdurende conflict. Hierdoor houdt de sterk patriarchale samenleving stand en is discriminatie in de gemeenschappen een veelvoorkomend probleem van alledag. Diepgewortelde patronen van ongelijkheid en discriminatie vanwege klasse-, sekse-, etniciteit- en stad-plattelandverschillen zijn moeilijk te doorbreken.

Empowerment in Colombia is hierdoor alleen voor een selecte groep vrouwen bestemd. De meeste vrouwen die slachtoffer zijn van het conflict en te maken krijgen met seksueel geweld zijn ongeletterde vrouwen die voornamelijk in de plattelandsgebieden leven. De instabiele politieke situatie in het land heeft er bovendien voor gezorgd dat vrouwenbewegingen gefragmenteerd zijn. Ook blijkt dat wanneer vrouwen in de positie zijn om vrouwenempowerment op de politieke agenda te zetten, ze eerder geneigd zijn de standpunten van de eigen partij voorop te stellen.

Diepgewortelde patronen van ongelijkheid en discriminatie zijn moeilijk te doorbreken.

Volgens het ODI-rapport heeft Colombia daarom ondanks de opmerkelijke vooruitgang nog een lange weg te gaan voordat de inspanningen van de overheid, de VN, de internationale gemeenschap en de vrouwenorganisaties ervoor zal zorgen dat empowerment voor alle vrouwen in Colombia mogelijk zal zijn.