Paus Franciscus is ‘ongezond begaan met de armen’ schreef de Nederlandse priester en kunsthistoricus Antoine Bodar onlangs. Marc Broere maakte afgelopen week een NS-wandeltocht met Hans Beerends en via het essay van Bodar kwamen ze te spreken over een roemrucht persoon uit de Nederlandse mondiale solidariteitsbeweging, Piet Reckman, die in conflict kwam met een andere paus.

Afgelopen week was het mooi weer en op dinsdag heb ik daarom een NS-wandeltocht gemaakt met mijn beste vriend Hans Beerends. Je kunt Hans met recht de nestor van de derdewereldbeweging noemen: hij was in 1968 een van de oprichters van de Wereldwinkels en schreef talloze boeken over de geschiedenis van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking en vooral over de roemrijke geschiedenis van de mondiale solidariteitsbeweging in Nederland die vooral in de jaren zestig, zeventig en tachtig van de vorige eeuw enorm bloeide.

De meest recente publicatie van Hans is ‘Tegen de Draad in -een beknopte geschiedenis van de derdewereldbeweging’ dat in 2013 bij onze eigen uitgeverij LM Publishers is verschenen. In 2004  schreven we samen het boek ‘De Bewogen Beweging’, over een halve eeuw mondiale solidariteit in Nederland.

Twee bijzondere voorlieden

Terwijl we wandelden tussen Wezep en Zwolle waren we aan het filosoferen en doorpraten over twee mogelijke nieuwe boekprojecten die we in gedachten hebben, waaronder het plan om samen een dubbelbiografie te schrijven van Simon Jelsma en Piet Reckman. Simon is de oprichter van de Novib in 1956 en was na zijn pensioen de medebedenker en oprichter van de Nationale Postcodeloterij. Zijn jongere neef Piet Reckman was ooit samen met Ger van Vlijmen de eerste werknemer van de Novib en ontpopte zich later als een van de meest spraakmakende mensen in de derdewereldbeweging. Er zit, denken wij, een prachtig boek in deze twee voorlieden als het gaat om mondiale betrokkenheid in Nederland. Simon, de bescheiden denker, dichter en filosoof; en Piet, de actievoerder, iemand die graag op de voorgrond trad, en de man wiens lijfspreuk ‘leren is ageren’ was.

We kwamen afgelopen dinsdag weer op het onderwerp uit omdat Hans Beerends vertelde over een stuk dat hij recentelijk in dagblad Trouw had gelezen van Antoine Bodar, de bekende Nederlandse priester en kunsthistoricus. Bodar had letterlijk geschreven dat hij de huidige paus Benedictus ‘lomp en ongezond begaan met de armen’ vindt. Voor Hans was het stuk een mooie reden om tijdens de wandeling aan een lange uiteenzetting te beginnen over de rol van de verschillende pausen en katholieke encyclieken als het om armoedebestrijding gaat.

En al snel ging het ook over Piet Reckman die nog eens fel in aanvaring was gekomen met de paus en het conservatieve gedachtegoed dat ook Antoine Bodar aanhangt.

Sjaloom

In 1963 organiseerde Piet een oecumenisch congres onder de naam ‘Vijf broden en twee vissen.’ Meer dan 5000 jongeren zongen, baden en discussieerden. Prinses Irene opende een expositie op het congres en op elke tafel lagen servetten met daarop vijf vragen over zaken als nabuurschap, lokale en mondiale verantwoordelijkheid en persoonlijke opstelling. De slogan die later zo bekend werd,’Denk mondiaal, handel lokaal’, is op dit congres geboren.

Uit het congres kwam een nieuwe organisatie voort, namelijk Sjaloom, waarvan Piet Reckman het gezicht werd. De organisatie settelde zich al snel in Odijk waar men een aantal rijtjeshuizen kocht om vandaaruit als woongroep acties te ontwikkelen. In Motoresto, een hotel langs de snelweg bij Bunnik, huurde de groep iedere zondagochtend een zaal die volstroomde met mensen die wilden praten over actuele problemen. Actueel nieuws werd besproken en getoetst aan de inhoud van de bijbel. Het ging over Vietnam, over de staatsgreep in Indonesië, over de opkomst van Provo, over belastingverlaging, over de positie van de vrouw, over geboorteregeling, de beginnende milieuproblematiek, etcetera. ‘De krant op de bijbel leggen’  werden deze bijeenkomsten genoemd.

Wereldnieuws

Terwijl we een pauze hielden en koffie dronken in het knusse Hattem vertelde Hans dat Sjaloom met één actie zelfs het wereldnieuws haalde en de woede van de paus over zich heen kreeg. Het betrof hier de zogeheten Agapé-maaltijden. Tijdens het vieren van deze maaltijden werd er brood in stukken gebroken en uitgedeeld, en werd er rondgegaan met kannen wijn. Het geheel stond symbool voor een gemeenschap waar de goederen der aarde eerlijk verdeeld worden. Ook de maaltijden van de eerste christenen stonden volgens Piet Reckman namelijk in het teken van dit verlangen naar vrede en gerechtigheid. Later heeft de kerk daar een mysterie van gemaakt, waarbij brood en wijn op bovennatuurlijk wijze veranderden in het lichaam en bloed van Christus.

De maaltijden waren inspirerend en verliepen probleemloos, tot het moment dat in het Franse weekblad Paris Match in 1967 een grote reportage verscheen over Agapé, opgesierd met kleurenfoto’s. Het was een keurige reportage, vond Piet Reckman achteraf. De bijeenkomsten kwamen absoluut niet sensationeel voor het voetlicht, maar toch reageerde het Vaticaan als door een adder gebeten. De paus en de zijnen vonden dat de spot gedreven werd met een katholiek sacrament en dat gelovige mensen door deze ‘nieuwlichterij’ op een dwaalspoor werden gezet. De paus verbood katholieken daarom om voortaan hieraan mee te doen.

Ook Antoine Bodar zal de Agapé-maaltijden verschrikkelijk hebben gevonden, constateerden Hans en ik terwijl we verder liepen.  Als er iemand is die waarde hecht aan de mystieke tradities van het katholicisme, dan is hij het wel. Als Bodar de paus al lomp en ongezond begaan vindt met de armen, hoe zal hij dan wel niet over Piet Reckman hebben gedacht?

Loesje

Piet Reckman blijft een boeiend verhaal. Hij bleef ook na de jaren zestig furore maken in actievoerend Nederland. Zijn uitgeverij Kosmopolitiek heeft honderden miniboekjes  en brochures uitgebracht. Voor de groei van de derdewereldbeweging is deze informatiestroom van groot belang geweest.  Verder heeft Sjaloom begin jaren zeventig na de machtsgreep van Pinochet de eerste Chileense vluchtelingen opgevangen in Nederland, op een boerderij in Odijk.

In de jaren zeventig werd Piet bovendien directeur van Hogeschool De Horst, de voormalige Sociale Academie in Driebergen. Hij kreeg de opdracht om vernieuwend onderwijs te introduceren en voerde een vorm van basisdemocratie door die ongekend was in het Nederlandse onderwijs. Het was zelfs zo democratisch dat medestudenten net zoveel inbreng hadden bij het bepalen van een cijfer voor een mondeling tentamen dan de docent zelf.  In 1977 kreeg Piet landelijke bekendheid door de ‘motie Reckman’  op het congres van de PvdA, waardoor het tweede kabinet Den Uyl er nooit zou komen. En begin jaren tachtig richtte hij samen met enkele studenten de ludieke actiegroep Loesje op, bekend om haar slogans met een glimlach.

Ik heb hem zelf  tussen 2003 en zijn overlijden in 2007 ook nog een paar keer ontmoet bij hem thuis in Odijk. Mooie kerel, zoals de Nederlandse ontwikkelingssector en de derdewereldbeweging vol zit met kleurrijke en sprankelende mensen. Over een week of twee gaan Hans en ik opnieuw een lange wandeling maken. Dan gaan we maar eens goed doorbomen over hoe de opzet van zo’n dubbelbiografie eruit zou moeten komen te zien.