Onlangs vond de derde editie van Chocoa plaats, een groot event waar het allemaal draait om de verduurzaming  van de cacao- en chocoladesector. Dit jaar lag de focus op de potentie van marktdifferentiatie en de opkomst van een middenmarkt. Ook werd de Cocao Barometer gepresenteerd, een rapport dat een overzicht biedt van de huidige ontwikkelingen in de verduurzaming van de cacaosector. Susanne van der Kooij was erbij en deed verslag.

Cacao en chocolade zijn het afgelopen jaar veel in het nieuws geweest. ‘Raakt de chocolade op?’ preekten de koppen van the Guardian, Trouw en de Volkskrant. Deze vraag behelst veel onderliggende problemen die de on-duurzaamheid van de sector aantonen, zoals een te laag inkomen voor cacaoboeren en een lage cacaoproductie per hectare. Dit leidt tot een afname van zowel de kwaliteit als kwantiteit van cacao. Toch zijn er ook positieve ontwikkelingen gaande in de sector, omdat het belang van verduurzaming steeds duidelijker wordt.

Poor-mans crop

De keten van conventionele chocolade kan worden voorgesteld als een zandloper: miljoenen kleinschalige producenten die de onderkant van de zandloper vormen, met een aantal grote cacao-processors en chocolademakers als middenstuk, die voor miljoenen consumenten chocolade leveren, oftewel de bovenkant van de zandloper.  ‘Ieder segment gaat gepaard met eigen uitdagingen en alleen door samenwerking in de keten kan verduurzaming plaatsvinden’, stelt Jack Steijn, mede-initiatiefnemer van Chocoa, tijdens de opening van de conferentie.  ‘Daarom richt Chocoa zich op alle drie de dimensies: een cacao trade-fair voor cacaoboeren en -handelaren, een conferentie voor de industrie en een heus chocoladefestival voor de consument. Met deze combinatie proberen we de verduurzaming in ieder deel van de keten bespreekbaar te maken.’

De conferentie startte met een inleiding van Lucas Simons, CEO van New Foresight, een adviesbureau dat duurzame markttransities ondersteunt. Hij zette het probleem meteen stevig neer en stelde: ‘Cacao is een poor-mans crop. De investeringen die de afgelopen decennia in cacao zijn gemaakt, hebben niet voldoende impact gehad. Dit duidt op een systematisch probleem in de sector. Bovendien is de sector aan het McDonaldiseren. In de mainstream cacao- en chocoladesector gaat het vaak alleen nog om kwantiteit en wordt kwaliteit vergeten.’  Volgens Simons kan kwaliteit daarom als drijfveer voor verduurzaming gebruikt worden. Door de kwaliteit te verhogen voegt de boer waarde toe aan zijn product, kan hij een hogere prijs vragen en met dit geld investeren in zijn boerderij. Dit levert een duurzaam bedrijfsmodel op.

De Cocoa Barometer

Ook de Cocoa Barometer 2015, die tijdens Chocoa gelanceerd werd, bevestigt deze systematische problemen in de sector. De barometer biedt een overzicht van de huidige problemen en duurzame ontwikkelingen in de cacaosector. Er staan twee thema’s centraal: het inkomen van de boer en de waardedistributie door de keten heen. De conclusies van het rapport zijn duidelijk: de boer krijgt te weinig betaald, de boerderijen zijn te klein om echt levensvatbaar te zijn, de boeren zijn niet voldoende georganiseerd en de macht van cacao-opkopers groeit door de huidige marktconcentratie. Ook krijgt de boer volgens de barometer maar 6.6% van de waarde van een chocoladereep, wat hem een inkomen oplevert van €0,50 per dag. Dit is geen duurzame situatie.

Antonie Fountain, medeauteur van de barometer, gaf aan dat huidige verduurzamingsinitiatieven en -programma’s geen oplossing bieden voor deze structurele problemen: ‘Er wordt vooral gericht op productiviteitsverhoging. Daar zijn investeringen voor nodig waardoor er uiteindelijk weinig voor de boer overblijft. Wij hebben berekend dat productiviteitsverhoging tot een stijging van het inkomen van €0,50 per dag zal leiden. Dit betekent nog steeds een inkomen onder de armoedegrens voor de boer. Bovendien kan een hoge productiviteit leiden tot een overschot van cacao wat juist een daling in de prijs kan veroorzaken. En in de prijs zit nou net het probleem: niemand betaalt de prijs voor duurzame cacao  en dat moet veranderen.’

Ook benadrukte hij het belang van een meer holistische benadering waarbij iedere actor in de keten zijn verantwoordelijkheid neemt om de sector te verduurzamen. Zo moet een boer zich gedragen als een ondernemer, moeten overheden investeren in de infrastructuur rondom boeren, moet de industrie zich committeren aan duurzame cacao en chocolade en moet de consument betere keuzes maken waardoor de vraag naar duurzame chocolade stijgt en een hogere prijs betalen voor chocolade.

Ontwikkelingen in de sector

Gelukkig is deze gedeelde verantwoordelijkheid steeds meer zichtbaar in de cacao sector. Zo werd tijdens de eerste wereldconferentie voor cacao in 2012  de Global Cocoa Agenda gepresenteerd. Dit verdrag schetst de verantwoordelijkheden en activiteiten voor alle actoren betrokken bij de verduurzaming van cacao. Naar aanleiding van deze overeenkomst hebben de meeste cacao producerende landen besloten een nationaal cacao-ontwikkelingsplan op te stellen om de problemen in de sector te aan te pakken.

Ook Nederland heeft zich aan de verduurzaming van cacao en chocolade gecommitteerd. In 2010 heeft de Nederlandse cacaosector de ‘intentieverklaring voor duurzame cacaoproductie en -consumptie in 2025’ ondertekend. In 2025 mag er alleen nog maar duurzame cacao in Nederland worden gebruikt. Deze verklaring werd aangevoerd door de ministeries van LNV en Buitenlandse Zaken en het Initiatief Duurzame Handel (IDH).Ook was Amsterdam in 2014 de locatie voor de tweede Wereldconferentie van Cacao, als eerste consumerende land waar deze conferentie gehouden werd. Verder zijn campagnes zoals de ‘Groene Sint’ en ‘Behind the Brands’ van Oxfam Novib en ‘For the love of chocolate’ van Solidaridad voorbeelden die de noodzaak van verduurzaming van de cacaosector zowel aan de industrie als aan de consument duidelijk hebben gemaakt. Ook Chocoa is hier een voorbeeld van, omdat het als doel heeft hét platform te worden voor de discussie over duurzame cacao en chocolade.

Echter, de vele verschillende duurzame initiatieven van alle spelers leidt tot fragmentatie en dat komt de ontwikkeling van de sector niet ten goede. Een van de oplossingen vanuit de grote industrie is Cocoa Action, dat door Bart van der Linden van de World Cocoa Foundation (WCF) tijdens Chocoa geïntroduceerd is. Cocoa Action vormt een nieuw platform onder leiding van WCF waarin 11 grote spelers uit de industrie, waaronder Mars en Nestlé, zich over de problemen in de sector hebben gebogen en tot een algemeen raamwerk zijn gekomen voor beter kwaliteit en hogere kwantiteit van cacao, als stimulans voor de verduurzaming van de sector.In dit raamwerk zijn onder andere training, investeringen in de vorm van plantmateriaal, bemesting en trainingen en versterking van de lokale gemeenschap door scholing opgenomen.

Duurzame cacao?

Op dit moment wordt cacao meestal gedefinieerd als duurzaam als het gecertificeerd is. Certificering bestaat uit een standaard voor cacao die de vereisten voor een duurzame productie beschrijven en een controle systeem om te kijken of aan alle vereisten voldaan wordt. Ook het feit dat cacaobedrijven de gecertificeerde cacao kopen en de marketing van het label van de certificeerder horen hierbij.  Productiviteit, prijstoeslagen, trainingen, investeringen en transparantie door de keten heen zijn factoren die door certificering gestimuleerd worden. Er zijn drie grote certificeerders met ieder een eigen focus op duurzaamheid, namelijk UTZ certified, Rainforest Alliance en Fairtrade. Ook hebben grote spelers zoals Nestlé eigen duurzaamheidsprogramma’s opgezet. Volgens de Cocoa Barometer is in 2014 25% van de chocolade in Nederland als duurzaam verkocht.

Toch zijn er ook problemen met certificering: het is moeilijk om ongeorganiseerde boeren te bereiken en de kosten voor de boer zijn vaak hoog, terwijl de premiums tegen vallen. De European Commission on Standardfication (CEN) en de International Organization for Standardization (ISO) willen hier, onder leiding van Jack Steijn, een oplossing voor bieden door een gezamenlijke standaard voor duurzame en traceerbare cacao te ontwikkelen. Deze standaard kan gezien worden als een overkoepelende certificering en kan gebruikt worden als referentie voor duurzaamheidsprogramma’s en zal in 2016 gepresenteerd worden.

Kwaliteit als verduurzaming

Waar de grote industrie zich richt op certificering, komen er steeds meer kleine cacao- en chocolade- initiatieven bij die kwaliteit met duurzaamheid combineren. Deze initiatieven zijn vaak niet gecertificeerd vanwege de hoge kosten en omdat veel initiatieven vinden dat ze verder gaan dan certificering. Deze richten zich vaak op het hogere kwaliteit segment van cacao, ook wel fine flavour genoemd.

Een voorbeeld is Ingemann, een fine flavour cacao producerend bedrijf in Nicaragua. In dit bedrijf wordt duurzaamheid als ‘business-model’ gebruikt: men betaalt de boer meer voor de cacao waardoor zowel de kwaliteit als kwantiteit van de cacao omhoog gaat, er is een directe relatie met de boer en er worden lange termijn relaties aangegaan.  Lars Saquero Moller, CEO van Ingemann, is het met Fountain eens dat het niet mogelijk is om duurzame cacao te produceren met de huidige prijzen. Hij stelt: ‘De bewustwording van de consument is een belangrijke stap in de verduurzaming van cacao. Zo kan een prijsstijging gerechtvaardigd worden. Zodra de consument bereid is een hogere prijs te betalen voor het product, dan moet dit geld door de hele keten heen bij de boer terecht komen. Voor die bewustwording moet het verhaal achter de chocolade verteld worden.’

Dat kwaliteit en duurzaamheid samen gaan bewijst ook Philipp Kaufmann, oprichter van Original Beans. Hij produceert bekroonde fine flavour cacao en chocolade waarmee hij tegelijkertijd het regenwoud beschermt en een sociale impact heeft op de lokale bevolking. Hij is van mening dat de impact van de conventionele sector niet ver genoeg reikt en pleit voor een transformatie van het systeem. ‘Less is more’ is zijn credo: chocolade is een luxe product van hoge kwaliteit en een hoge prijs waar minder van gegeten moet worden. Van der Linden van WCF denkt daar anders over. Hij geeft aan dat ‘less is more’ ook kan slaan op meer samenwerking en defragmentatie van de duurzame initiatieven. Minder duurzaamheidsprogramma’s ontwikkelen en meer samenwerking op het gebied van duurzaamheid leidt tot een grotere impact, volgens Van der Linden. Dit voorbeeld geeft aan hoezeer de verschillende markten over verduurzaming denken.

Opkomst van een middensegment

Toch is ook hier ontwikkeling in te zien. Waar vroeger de conventionele markt recht tegenover de fine flavour markt stond, zien we nu dat er steeds meer ruimte komt voor een middensegment. Een voorbeeld uit dit segment is Tony Chocolonely. Keten-directeur Arjen Boekhold legt uit waar Tony Chocolonely voor staat: ‘Wij zien onszelf als conventionele chocolade maar wel een die zijn verantwoordelijkheid neemt door bewustzijn te creëren en zelf het goede voorbeeld te geven en door verder te gaan dan certificering. Wij willen veel lawaai maken en ambitieus zijn om de conventionele industrie te laten zien dat duurzaamheid wél kan met gewone chocolade.’  Door een groei in dit middensegment kan de verduurzaming gestimuleerd worden: iets meer betalen voor een betere kwaliteit en duurzaamheid.

Het is duidelijk dat er grote problemen in de sector spelen die opgelost moeten worden om tot een goede, eerlijke en duurzame keten te komen. Zowel de cacaoproducenten, processoren, chocolademakers en consumenten moeten voor deze verduurzaming zorg dragen. In de woorden van Boekhold: ‘We zijn allemaal onbewust chocoladecriminelen als we “slechte” on-duurzame chocolade kopen.’

We komen er niet onder uit dat we meer moeten gaan betalen voor onze chocolade. Deze prijsverhoging moet door de keten heen bij de boer terecht komen om zijn inkomen en levensomstandigheden te verbeteren. En door meer te betalen voor kwaliteit kunnen we de Mcdonaldisatie van de sector tegen gaan. Zo kunnen we met een gerust hart van dit luxe product (blijven) genieten.