Vorige week woensdag vond in de Oude Perszaal van het Ministerie van Buitenlandse Zaken de openingsbijeenkomst plaats van de Leergang Religie en Seksualiteit. Ambtenaren van Ministerie, ngo medewerkers en wetenschappers gingen in gesprek met een drietal experts. Musimbi Kanyoro, een Keniaanse theologe en CEO van het Global Fund for Women in de VS, was daar één van. Als voorloper op het terrein van seksuele gezondheid en rechten zou juist Nederland de betekenis van religie niet over het hoofd moeten zien. Maar welke kansen zijn er eigenlijk om verbinding te leggen? Brenda Bartelink (KCRO) en Elise Kant (ICCO) doen verslag.

‘84% van de wereld vindt religie belangrijk. Nederland is dan wel seculier, maar de landen waarmee jullie werken niet! Je kunt er dus niet aan voorbij gaan!’Musimbi Kanyoro daagt de zaal uit. En voor veel mensen, zo blijkt achteraf, is dit een eye opener. ‘Als diplomaten en ambtenaren ervaren we dat religie veel meer betekent voor mensen wereldwijd, dan voor ons hier in Nederland’, aldus ambassadeur Seksuele en Reproductieve Gezondheid en Rechten en HIV/Aids Lambert Grijns. ‘We moeten er daarom meer over weten!’ De drie sprekers, naast Musimbi Kanyoro ook Yasmeen Qazi, Senior Country Advisor Pakistan bij de Packard Foundation, en UVA hoogleraar Religie en Seksualiteit Rijk van Dijk, laten in rake bewoordingen zien hoe mensen vanuit een religieus perspectief op een andere manier aankijken of  geraakt worden door dilemma’s en uitdagingen rondom seksualiteit.

Eat, pray, love

‘Eat, pray, love and produce kids’ is het motto in Pakistan, grapt Yasmeen Qazi. Met een lange staat van dienst als activist en expert in reproductieve gezondheid in Pakistan, weet Yasmeen Qazi hoe belangrijk het is om religieuze leiders te betrekken bij het werk in plaats van ze als bedreiging te zien. Religieuze leiders beïnvloeden de visies van mensen op een veel diepere manier dan wij ooit kunnen doen. Samen met een belangrijke islamitische universiteit in Pakistan ontwikkelde ze een curriculum over reproductieve gezondheid waarin technische informatie, medische information en uitleg over de Koran werden gecombineerd.

Eigenlijk kun je overal over praten binnen de islam, zegt ze. Alleen de taal die je gebruikt, die doet er wel toe. Zo is het begrip ‘familyplanning’  een lastige.  God heeft het plan en niet mensen, is de reactie. Nu gebruikt men de uitdrukking ‘birthspacing’, en dat is heel goed bespreekbaar met religieuze leiders. Om dit soort gevoeligheden te kennen, moet je een goed begrip hebben van de lokale context en de verschillende actoren die daar een rol spelen.

Religie is deel van het moderne, publieke leven

Rijk van Dijk, specialist in de pinksterbeweging op het Afrikaanse continent, observeert hoe pinksterkerken zelf biomedische kennis over seksuele gezondheid verbinden aan hun religieuze moraal. In reactie op de HIV/Aids problematiek is er een nieuwe openheid ontstaan om over seksualiteit te praten in kerken. Religie is deel van het moderne leven van een jonge, urbane, opgeleide klasse. Het is een diepe bron van motivatie en een morele gids voor individuen, maar heeft ook een belangrijke publieke rol. Religieuze organisaties geven gezondheidszorg en onderwijs, en hebben soms een grote politieke invloed.

In Nederland, met een sterke traditie van scheiding van kerk en staat, vinden we dat ongemakkelijk. Dit ongemak moeten we vervangen door interesse. We moeten de vele en verschillende religieuze stemmen in het publieke domein erkennen, en de verschillende morele agenda’s leren begrijpen.

Taal

Als we de meest krachtige stem in deze bijeenkomst moeten benoemen dan was het zeker die van Musimbi Kanyoro. ‘Ik- een Afrikaanse, een vrouw, een theoloog – ben “religious by choice”. God made the earth and the Dutch made Holland, but sometimes the Dutch may think they invented their own way of thinking and don’t need God’, aldus Kanyoro. Zij wijst op het belang van taal en teksten. De teksten die voor mensen richting geven als Bijbel en Koran kun je op verschillende manieren lezen. Daarom richtte zij al meer dan 20 jaar geleden de Circle of Concerned African Women Theologians op. ‘We begonnen met twee, toen werden het er 40, en nu zijn 4000 vrouwen uit heel Afrika erbij betrokken uit alle religies. En we hebben afgesproken dat we onze boodschap verder moeten verspreiden, ook in de seculiere instituten als Global Fund for Women. Religie kan bevrijdend zijn voor vrouwen, er zijn zoveel teksten die wijzen op de kracht van vrouwen. Maar als je de bijbel alleen ziet door de ogen van een dominante fundamentalistische groep dan lijkt het daar niet op. Daarom moeten we als vrouwen de bijbel opnieuw lezen.’

‘Wij hebben het lef van landen als Nederland om dingen te benoemen en op de internationale agenda te zetten nodig! Dus blijf dat vooral doen. Maar besef dat als religie belangrijk is voor de rest van de wereld, het dat ook is ook voor jullie. Dus wees een sterke en krachtige stem voor seksuele gezondheid en rechten, maar negeer religie niet. Leer over religie, verzamel data, bouw een netwerk en werk samen met religieuze leiders en theologische scholen.’ Kortom: “Don’t become a minority, but engage!”

Brenda Bartelink en Elise Kant

De Leergang Religie en Seksualiteit van het Ministerie van Buitenlandse Zaken is een initiatief van het Ministerie van Buitenlandse Zaken in samenwerking met het Kennis Centrum Religie en Ontwikkeling en de ICCO coöperatie. De leergang heeft als doel om kennis op te bouwen en competenties te ontwikkelen die bijdragen aan een beter begrip van religie en het verkennen van mogelijkheden tot samenwerking en dialoog met religieuze actoren. Van mei 2014 tot mei 2015 worden hierover verschillende bijeenkomsten georganiseerd, sommige daarvan zijn ook voor een breder publiek van geïnteresseerden te bezoeken. Voor meer informatie www.religion-and-development.nl