Lobbyist Paul van den Berg van Cordaid blikt vooruit op 2013 voor de OS-sector. Uit zijn kristallen bol verschijnt een lijstje van tien mogelijke hoogtepunten voor het komende jaar op het gebied van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking. Van den Berg voorziet geen saai jaar en minister Lilianne Ploumen voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking heeft waarschijnlijk de hoofdrol.

U zult vast genoeg hebben van de tientallen lijstjes, jaaroverzichten en interviews met ‘toonaangevende’ Nederlanders die traditioneel in de decembermaand over u zijn uitgestort. En nu berichten dezelfde media weer over alle goede voornemens voor het komend jaar. Ik moet bekennen dat ik de meeste van deze teksten ongelezen heb gelaten. Bij deze nomineer ik ‘lijstjesmoeheid’ voor woord van het jaar in 2013.

Maar niets menselijks en inconsistents is mij vreemd, zeker niet in deze donkere januaridagen. Blijkbaar hebben we lijstjes nodig om enige structuur te brengen in ons chaotische bestaan. De complexe werkelijkheid terugbrengen tot een hanteerbaar overzicht van tien of, denk aan Radio 2, 2000. Hierbij dus mijn volledige persoonlijke lijst van de tien mogelijke hoogtepunten op het gebied van de Nederlandse ontwikkelingssamenwerking in 2013. Dat scheelt u alweer het doornemen van een lijstje in december 2013. Dit wordt wat mij betreft het jaar van:

1.       De big five

Minister Ploumen moet allereerst ‘uiterlijk eind februari’ duidelijkheid geven over de vijf belangrijkste uitdagingen van haar nieuwe beleid:
1) Hoe invulling te geven aan het nieuwe fonds voor internationale vrede en veiligheid van 250 miljoen, zodat burgers in conflictgebieden beter beschermd worden?
2) Hoe op een ontwikkelingsrelevante wijze het revolverend fonds van 750 miljoen een zwengel te geven, waarbij ze zich de kaas niet door het brood laat eten van het Nederlandse bedrijfsleven?
3) Hoe op zorgvuldige wijze een aanvang te maken met de bezuiniging in 2014? Ploumen wil niet kaasschaven, dus ze zal echt moeten kiezen.
4) Hoe een bevredigend antwoord te formuleren op de terechte zorg vanuit de oppositie dat de klimaatgelden het ontwikkelingsbudget richting 2017 steeds meer dreigen leeg te gaan eten?
5) Hoe het Nederlandse ontwikkelingsbeleid top of the bill te maken in 2015, wanneer de MDG’s zijn afgelopen en er iets nieuws voor in de plaats gaat komen?

2.       Coherentie van beleid

Minister Ploumen heeft alle instrumenten in handen om veel meer te doen op dit gebied dan haar voorgangers, die een grote kloof lieten bestaan tussen woorden en daden. Ze zit wekelijks aan in de ministerraad, gaat behalve over Ontwikkelingssamenwerking ook over Internationale Handel, heeft een grote zeggenschap over de invulling van crisisbeheersingsoperaties, is afkomstig uit een partij die met de Evert Vermeer Stichting een organisatie heeft voortgebracht die coherentie van beleid als conditio sine qua non van het ontwikkelingsbeleid beschouwt en deze zelfde partij levert ook nog eens de minister van Buitenlandse Zaken. Appeltje eitje dus, zou je zeggen, om forse slagen te maken.

3.       Kwalitatief hoogstaand en stevig debat in de Tweede Kamer

Het wetgevingsoverleg vlak voor de Kerst was veelbelovend. Nieuwe woordvoerders als Sjoerd Sjoerdsma (D66), Bram van Ojik (GroenLinks) en Jasper van Dijk (SP) beten flink van zich af en zetten het debat met Ploumen flink op scherp. Deze minister zal met een echt goed verhaal moeten komen, want deze woordvoerders laten zich niks wijs maken.

4.       Nederland terug als invloedrijke donor

Nu openlijk wordt toegegeven dat de gedoogconstructie wel degelijk het internationale aanzien van Nederland heeft geschaad, kan 2013 het jaar worden van het herstel van de reputatie van Nederland in het buitenland.

Uiteraard is het heel pijnlijk en eigenlijk onvoorstelbaar dat Nederland ruim onder de internationale norm van 0,7% voor ontwikkelingshulp terecht gaat komen, maar er zijn andere manieren om terug in de kopgroep van ‘goede donoren’ te komen. Bijvoorbeeld door een leidende positie op te eisen in het ontwerp van de nieuwe hulpstructuren na 2015 via het High-level Panel on Post-2015 Development Agenda of in de New Deal for Fragile States. Werk aan de winkel dus.

5.       Smart aid

De minister wil met (beduidend) minder geld, hetzelfde resultaat gaan boeken. Dat kan alleen met slim beleid. Vice Versa en Cordaid zijn vorig jaar het debat hierover opgestart op deze site en in real life in de Haagse Schouwburg. In 2013 moet daarop voortgeborduurd worden. Dat is een uitdaging voor de minister, maar ook en vooral voor de sector als geheel.

Hopelijk hebben de ambtenaren tijdens de feestdagen goed nagedacht over de invulling van de fondsen (revolverend fonds voor private sectorontwikkeling en fonds vrede en veiligheid) die een gedeelte van deze innovatie teweeg moeten gaan brengen. Om toch stiekem een beetje reclame te maken voor de wijze waarop de club waarvoor ik werk met smart aid omgaat: neem eens een kijkje op onze volledig vernieuwde site.

6.       Nieuw kader voor samenwerking Nederlandse overheid en maatschappelijk middenveld

2013 moet ook het jaar gaan worden waarin duidelijkheid wordt geschapen over de toekomstige relatie tussen de overheid en de Nederlandse maatschappelijke organisaties op het gebied van ontwikkelingssamenwerking na 2015. Het wordt volgens Ploumen in ieder geval geen MFS-3. Maar wat dan wel? In het wetgevingsoverleg benadrukte ze het strategische belang van maatschappelijke organisaties. Maar hoe gaat zij boter bij de vis leveren om deze stelling te onderbouwen?  Hoe voorkomt ze kaalslag in de sector?

En hoe schoeit ze tegelijkertijd de relatie overheid en ngo’s op een nieuwe leest waarbij de N van ngo weer centraal komt te staan? Dit is een typisch hoofdpijndossier voor deze bewindspersoon. Maar het is cruciaal voor haar eigen gemoedsrust en de rust in de sector om hierover zo spoedig mogelijk besluiten te nemen.

7.       Goede balans tussen welbegrepen eigenbelang en ontwikkelingsbelangen

Het vorige kabinet vergat dat het ontwikkelingsbudget eerst en vooral bedoeld is om armoede en onrecht in het Zuiden te bestrijden. Zeker minister Rosenthal nam te pas en te onpas de term economische diplomatie ‘ten behoeve van de BV Nederland’ in zijn mond. De begroting van zijn ministerie telde tientallen keren het woord ‘eigenbelang’. Wat mij betreft gaat Ploumen deze balans weer rechttrekken. Dat betekent soms een stevig robbertje vechten met coalitiegenoot VVD, maar daar zou deze bewindspersoon zeker niet voor moeten terugdeinzen. Het eerste gevecht is ze al aangegaan rond de invulling van het al genoemde revolverend fonds voor MKB: moet dat vooral lokale ondernemers een steuntje in de rug bieden (PvdA lezing) of is het een fonds dat ten goede zou moeten komen aan het Nederlandse MKB (VVD lezing)? Of misschien is het niet zo absoluut en is er een mooie win-win optie voorhanden?

8.       Herstel van het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking

Misschien wel de meest schokkende constatering tijdens het rumoer over de bezuinigingen, was de enorme erosie die het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking heeft ondergaan in de afgelopen jaren. Diederik Samsom overdreef natuurlijk toen hij in een interview met de Volkskrant vertelde dat hij nul e-mails had ontvangen uit zijn achterban over OS (het waren er enkele tientallen, zo gaf hij later toe), maar toch. 2013 zou ook het jaar moeten zijn waar de sector bij zichzelf te rade gaat (of nog veel beter: goede ideeën gaat uitvoeren!) hoe dit draagvlak hersteld gaat worden. Ik behoor niet tot de school van optimisten die de recente genereuze giften aan Serious Request gelijkstellen met een herstellend draagvlak. Daarvoor moet veel meer gebeuren.

9.       Doorbraak van de New Kids on the Block

Vice Versa schreef al over de rol van Brazilië van ‘hulpontvanger naar nieuwe donor’. In Trouw schreef Christoph Schmidt op 3 januari 2013 een soortgelijk verhaal over India dat de komende jaren 15 miljard aan hulp gaat besteden. Deze nieuwe spelers gaan zeker ook invloed uitoefenen op de wijze waarop een traditionele donor als Nederland met hulp omgaat. Ook het gegeven dat de meeste Afrikaanse landen een flinke groei doormaken, terwijl Europa en Noord-Amerika nog lang niet hersteld zijn van een langjarige crisis zal gaan doorwerken in de Noord-Zuid verhoudingen. Het zou mooi zijn als dit Kabinet in de eerste helft van 2013 met een mooi visiestuk zou komen over de nieuwe wereldverhoudingen en de rol van OS hierin.

10.   Continuïteit

Ondanks alle voorspelde veranderingen hierboven, zal veel toch nog hetzelfde blijven in 2013. Dit is vooral een tussenjaar op weg naar 2014 (eerste jaar van de bezuinigingen) en 2015 (post-MDG framework). Dat dit zeker geen saai jaar hoeft te betekenen, heb ik hierboven proberen te beschrijven.

Zo, de kristallen bol is weer vaag geworden. Ik wens u veel succes met opstarten na de relatief lange kerstvakantie!