Duurzaamheid is hot. Maatschappelijk verantwoord ondernemen is in. Ngo’s zijn uit. Dag ngo’s, hallo sociale ondernemingen. Of… toch niet? Michiel Verweij mengt zich als een kritische toeschouwer in het debat en pleit voor het voortbestaan van de, weliswaar hergedefinieerde, ngo.

Bestuurders van grote bedrijven spreken over een uit haar voegen barstende aarde en over de urgentie van een diepgaande transformatie in productie en consumptie patronen. Heldhaftige taal als ‘agressieve markt penetratie’ en het ‘verpletteren van de concurrentie’ heeft plaats gemaakt voor een vriendelijk en bewogen ‘gedeelde verantwoordelijkheid voor een betere wereld’ en ‘partnerships voor duurzame oplossingen’. Uitdagingen rondom het milieu en de minderbedeelden worden slim vertaald in nieuwe mogelijkheden van bedrijvigheid.

Sociaal ondernemen

Woorden worden daden. Complete productieketens wordt onder de loep gehouden en waar mogelijk verbeterd. Water en andere grondstoffen wordt efficiënter gebruikt en hergebruikt. Organische melk, toch een product met een hoog ‘geitenwollen sokken gehalte’, wordt tegenwoordig in het vliegtuig geserveerd. Arbeidersrechten waar dan ook in de keten, worden in toenemende mate serieus behandeld. Speciaal daarvoor opgerichte bedrijfs-ngo’s -of hoe je dat ook noemt- delen kennis en kunde en voeren projecten uit in minder ontwikkelde landen. Als het zo doorgaat is binnenkort ieder bedrijf een sociale onderneming.

De financiële sector blijft niet achter. Een groeiend aantal fondsen doet aan sociale investeringen – ‘impact investing’. Miljarden dollars en euro’s staan beschikbaar voor investeringen die niet alleen financieel maar ook sociaal profijtelijk zijn.

Fantastisch. Een betere wereld bestaat niet zonder sociaal verantwoordelijke bedrijven en financiële instellingen. Tel alle beschikbare fondsen bij elkaar op en er is nog nooit zoveel geld beschikbaar geweest voor het milieu en andere goede doelen. We kunnen slechts hopen dat snel meerder bedrijven en fondsen die slag maken.

Ondergang van de ngo?

Maar wat betekent dat voor de ngo? Waren duurzaamheid, solidariteit en sociale inclusie niet de centrale waarden waarop de identiteit van ngo’s was geënt? Wat is de functie van ngo’s nu die waarden zijn geïnternaliseerd in het bedrijfsleven? Ngo’s bedankt, mag ik u naar de uitgang wijzen.

Een veelgehoord alternatief voor de traditionele ontwikkelings-ngo is een doorstart als sociale onderneming. Omvorming in een soort bedrijf dat genoegen neemt met minder of geen winst en vooral wil scoren op duurzaamheid en sociale impact. Een ngo in bedrijfskleren. Een beetje meer privaat en minder publiek.

Nu veel reguliere bedrijven de sociale weg lijken in te slaan kan je je afvragen of de ‘sociale onderneming’ als aparte categorie überhaupt stand houdt. Bovendien, wanneer hebben we het over een gewoon bedrijf en wanneer over een sociale onderneming? Een wiki definitie is snel te geven maar wat is sociale onderneming precies in juridische termen? Wat zijn de regels voor toegang tot financieringsbronnen? Hoeveel mag de directeur van een sociale onderneming verdienen? Komt er een label voor sociale ondernemingen?

Herdefiniëren

Hoe dan ook, een verantwoordelijke maatschappij is meer dan de optelsom van maatschappelijk verantwoordelijke ondernemingen; meer dan een verzameling markttransakties. Laten we wel wezen, uiteindelijk functioneert iedereen in een omvattend publiek domein met gemeenschappelijke, principes, waarden, dromen, belangen en hulpbronnen. Van lokaal tot globaal zijn er bedreigingen en mogelijkheden die eenieder aangaan maar waar marktoplossingen niet vanzelfsprekend zijn. Het gaat om het grote plaatje van onze leefruimte met een gedeelde historie en toekomst.

Niet gouvernementele organisatie hebben competitieve voordelen voor een hoofdrol in een verantwoordelijke maatschappij. De ngo onderscheidt zich door een passie voor de publieke zaak. De ngo heeft een natuurlijke missie om op te komen voor de minderbedeelden, voor transparantie en participatie. Ngo’s hebben jarenlange ervaring met capaciteitsopbouw in uiteenlopende culturele, historische en spirituele realiteiten. Ook belangrijk, de ngo wordt vaak gezien als een neutrale speler. Deze eigenschap wordt door sommige ngo’s benut in het faciliteren van oplossingsgerichte multi-actor communicatie rondom gedeelde agenda’s.

De toekomst, vol met complexe maatschappelijke uitdagingen als armoede, veiligheid en milieu, vraagt om gecoördineerde aanpak van (sociale) bedrijven, overheden, kennisinstellingen en adviesbureaus. Het team zoekt nog een onafhankelijke ondernemende organisatie die liefdevol maar krachtig waakt over een eerlijk en verantwoord beheer van het publieke goed. Een organisatie die vecht voor rechtvaardigheid, gelijkheid en solidariteit. Het is nu aan de ngo’s om zich verder strategisch te herdefiniëren. Een meer bedrijfsmatige aanpak -niet op alle terreinen- hoort bij het streven naar excellentie. Maar ngo’s hoeven daarom toch niet zelf in een bedrijf te veranderen?

Dit stuk is geschreven op persoonlijke titel.