‘2011 was het jaar van de bestendiging. Waar de sector zich eind 2010 roerde door de ‘Genoeg=Genoeg’ campagne, bleef opschudding dit jaar uit.’, analyseert Paul van den Berg (politiek adviseur Cordaid) Hij zet voor Vice Versa de belangrijkste trends en meest opvallende gebeurtenissen van 2011 op een rijtje. Een persoonlijke terugblik.

Door Paul van den Berg

Het parlementaire jaar 2011 is vorige week donderdag afgesloten. Traditioneel gebeurde dit door middel van een marathonsessie stemmingen. Vice Versa schreef al over de meest opvallende uitkomsten op deze site. Revolutionaire verschuivingen zijn hiermee niet teweeg gebracht. Daardoor heeft staatssecretaris Knapen voor het tweede achtereenvolgende jaar zijn begroting zonder problemen door het parlement kunnen loodsen.

Het hoogtepunt (1)

Het wetgevingsoverleg over ontwikkelingssamenwerking op 21 november jl. was – althans op papier – het hoogtepunt van het jaar. Het debat duurde uiteindelijk een dikke zes uur. Knapen werd om de oren geslagen met een karrevracht aan moties. Maar hij zal als een tevreden man de commissiezaal na middernacht hebben verlaten, want de piketpaaltjes van zijn beleid bleven fier overeind staan. Knapen opereerde bovendien politiek handiger dan bij het wetgevingsoverleg van 6 december 2010. Toen weigerde hij stelselmatig concessies te doen aan de soms zeer gerechtvaardigde verzoeken vanuit de oppositie, waardoor hij een weinig coöperatieve indruk achter liet. Dit jaar stelde Knapen zich veel welwillender op. Een cynicus zou zeggen dat hij alleen maar kruimels uitdeelde. Maar ik denk dat hij oprecht heeft geprobeerd om tegemoet te komen aan de zorgpunten van oppositiepartijen. Daardoor deed hij veel meer recht aan het politieke feit dat hij in zijn beleid slechts door de twee regeringspartijen en niet door de gedoogpartij wordt gesteund.

Het hoogtepunt (2)

Een ander hoogtepunt – al dan niet veelzeggend, maar het speelde zich buiten Den Haag af – vond ik de wijze waarop Alexander Rinnooy Kan tijdens ‘Partos Plaza’ in Amsterdam de conclusies  presenteerde van het SER Rapport ‘Ontwikkeling door Duurzaam Ondernemen’. Erudiet, geestig en zeer to the point wist Rinnooy Kan de verzamelde ontwikkelingssector voor zich in te nemen en een brug te slaan tussen hulporganisaties en het Nederlandse bedrijfsleven.

Het dieptepunt (1)

Dat was voor mij toch wel de buitengewoon onhandige opmerking van de staatssecretaris dat ‘onder druk alles vloeibaar wordt’. Hij deed die uitspraak in een context waarin extra bezuinigingen op OS nog helemaal niet aan de orde waren. Daarmee uiteraard grif koren op de molen stortend van de PVV. Van een bewindspersoon verwacht je dat hij in het publieke domein pal staat voor zijn belangen, ook in zware tijden. Dat er in het onderhandelingsproces achter de schermen harde besluiten genomen moeten worden is evident, maar met zijn ‘slip of the tongue’ gaf hij wel heel gemakkelijk zijn wisselgeld weg. Zijn eigen CDA fractie steunde uiteindelijk een door de ChristenUnie ingediend amendement ter bevestiging van de 0,7%, daarmee Knapen een terechte tik op de neus gevend.

Het dieptepunt (2)

Een ander dieptepunt vond ik de weinig verheffende wijze waarop een grote hoeveelheid beleidsbrieven te elfder ure (dat wil zeggen: slechts enkele dagen voor het wetgevingsoverleg OS) aan de Tweede Kamer is gestuurd, daarmee het begrotingsdebat volkomen topzwaar makend. Gelukkig was de Kamer bij de les en heeft het afgedwongen aparte debatten te houden over de meest relevante onderwerpen. Deze debatten zullen door de griffier worden ingepland na het Kerstreces.

De meest consistente woordvoerder

GroenLinks woordvoerder Arjan el Fassed heeft zich wat mij betreft onderscheiden in 2011 door zich vast te bijten in het coherentiedossier en het concept ‘Public Common Bads’ te introduceren. Het laatste is een mooie vondst. Het vestigt de aandacht op het feit dat de meeste ontwikkelingslanden tot de verliezers behoren van de globalisering. Hun grondstoffen worden geroofd, zij worden geconfronteerd met een brain drain van hun hoog opgeleide inwoners, zij hebben het meest te lijden onder klimaatverandering etc. De WRR vroeg hier ook al aandacht voor. Tot nu toe is het beleid van dit kabinet op dit vlak mager. De globaliseringsvisie van Knapen was een belabberd stukje werk. El Fassed kan zijn lijn dus gewoon doortrekken in 2012.

Welkom Nederlands bedrijfsleven!

Als er een prijs zou zijn voor de beste lobbyist in de ontwikkelingssector, dan zou die naar Bernard Wientjes van VNO-NCW gaan. Hij heeft het – volop gesteund door het CDA en de VVD – in betrekkelijk korte tijd voor elkaar gebokst dat het Nederlandse bedrijfsleven een volwaardige nieuwe speler is geworden in het ontwikkelingsveld. In een volgepakte Westergasfabriek presenteerde Knapen op 27 oktober jl. de nieuwe instrumenten ter stimulering van economische groei in ontwikkelingslanden. Dit jaar kwam ook het al gememoreerde SER advies uit getiteld ‘Ontwikkeling door Duurzaam Ondernemen’, dat ook een sterke lans breekt voor het belang van private sector ontwikkeling. Publiek-private partnerschappen zijn inmiddels niet meer weg te denken uit het ontwikkelingsjargon.

Tot ziens partnerlanden en sociale sectoren!

De Tweede Kamer heeft zich morrend neergelegd bij de keuze van de staatssecretaris voor 15 partnerlanden en 4 speerpunten. De uitfasering van landen en thema’s is inmiddels voortvarend ter hand genomen. Het CDA – Kathleen Ferrier voorop – en de oppositie maken zich terecht zorgen over de zorgvuldigheid van de exit – en transitiestrategieën. Worden bijvoorbeeld duurzaamheid en mensenrechten niet met het badwater weggegooid met de nadruk op productieve sectoren en het Nederlands eigenbelang? Dit debat wordt gecontinueerd op 2 februari 2012. Dan staat er een algemeen overleg gepland getiteld ‘Uitfasering bilaterale ontwikkelingssamenwerking’.

Discussie maatschappelijk middenveld losgebroken

MFS II is nog nauwelijks van start gegaan, toch is de discussie over de toekomstige (post-2015) relatie tussen de Nederlandse overheid en het maatschappelijk middenveld al volop begonnen. Het kan de frequente bezoeker van deze site niet zijn ontgaan. Het is vooralsnog met smart wachten op het aangekondigde ‘non-paper’ van Buitenlandse Zaken als input voor de discussie. Maar het is verfrissend om te zien hoe openhartig er al in dit stadium wordt gedebatteerd, zowel online als ‘in real life’, tijdens het slotdebat van de ‘Knaak van Knapen’ in het Humanity House op 14 december jl.

0,7 procent: to be or not to be?

Op 17 november 2011 twitterde Geert Wilders het volgende: ‘Extra bezuinigen in 2012? Wordt heel erg moeilijk om daar uit te komen met VVD en CDA. Tenzij men net als PVV 4 mrd op ontwhulp wil snijden’. Daarmee maakt de PVV OS (weer) als inzet voor de continuering van het gedoogakkoord, ditmaal voor een nieuwe (zeer waarschijnlijke) bezuinigingsronde als gevolg van het tegenvallende economische herstel. De reacties vanuit het CDA kamp getuigden van begrijpelijke irritatie over deze poging van de PVV de discussie al in deze fase op scherp te zetten. Reden voor de minister-president om ‘de politiek’ op te roepen het speculeren achterwege te laten. Maar of we het nu fijn vinden of niet, OS staat op ‘lijstjes’ om verder gekort te worden in 2012. Het zal een krachttoer worden om de 0,7% overeind te houden in 2012.

Tot slot

2011 was het jaar van de bestendiging. Weinig gebeurtenissen die het vermelden waard zijn. Waar de sector zich eind 2010 roerde door de ‘Genoeg=Genoeg’ campagne, bleef opschudding dit jaar uit. De oppositie bleef verbolgen over het feit dat Nederland in korte tijd honderden miljoenen is gaan bezuinigen op ontwikkelingshulp. De PvdA kreeg de wind van voren toen die partij in het kader van Prinsjesdag een tegenbegroting presenteerde waarin 0,7% in plaats van 0,8% vermeld stond. Het volgende gevecht over het ontwikkelingsbudget is echter alweer nabij, zoals ik net al meldde. Laten we hopen dat Knapen zich optimaal gaat revancheren voor zijn verspreking en pal gaat staan voor zijn budget.