Alle waarnemingsmissies, en het waren er heel wat, bij de verkiezingen in Oeganda waren het met elkaar eens: de verkiezingen waren veel beter gelopen dan vijf jaar geleden, zonder geweld, zonder veel fraude en eigenlijk heel netjes voor een ontwikkelingsland. Museveni, M7 voor zijn aanhangers, was terecht met meer dan tweederde van de stemmen gekozen. Er was één punt waar de missies veel kritiek op hadden: er was geen level playing field geweest voor de oppositie: M7 had uit de staatskas kunnen putten om kiezers te winnen. Er waren beelden dat tijdens verkiezingsbijeenkomsten biljetten van 50.000 Oegandese schilling, zo’n 16 euro, waren uitgedeeld.

Sommige waarnemers toonden zich daarover zeer verontwaardigd. Ook enkele donoren stellen dat al twee jaar de staatsfinanciën in Oeganda ten dienste lijken te staan van de overlevingskansen van de huidige president. Bij de Wereldbank zegt men echter dat deze uitgaven geheel legaal zijn. De president heeft immers een eigen budget, hem toegewezen door het parlement, waaruit hij dit soort uitgaven kan doen. Op de Amerikaanse ambassade wordt er lachend op gereageerd; bij Amerikaanse verkiezingen gebeurt niets anders, zo stellen ze daar.

Daar wringt het dan ook. Welke maatlat moet er op verkiezingen worden gelegd? Het uitdelen van cadeautjes aan kiezers en kiesdistricten is diep ingebed in veel ‘democratieën’, te beginnen inderdaad in de Verenigde Staten. Het begrip ‘machine politics’ komt uit het Chicago van de jaren dertig, waar massale cadeautjes steun voor politieke partijen moesten opleveren. ‘Pork barrels’ is ook zo’n typisch Amerikaans begrip, afkomstig uit de slavernij, waarin plantagehouders af en toe een vat van ingezouten varkensvlees voor hun slaven neerzetten die dan voor hun deel konden vechten. Nu staat het voor wegen en viaducten, scholen en ziekenhuizen die senatoren voor hun kiesdistrict gefinancierd weten te krijgen. In Polen heten die ‘worstjes’, in Tsjechië ‘goulash’ en in Engeland ‘zoetjes’, al of niet met ‘verkiezings-’ ervoor.

Ook ontwikkelingshulp is zo gebruikt; op twee manieren. De Vlaamse politicus Eyskens, toen minister van Buitenlandse Zaken, zette ontwikkelinghulp in om het fabriekje van werkbanken, La Mondiale in Villevoorde, van een voorlopige ondergang te redden met een grote order voor Indonesië, betaald uit de ontwikkelingspot. Het kon de ondergang van La Mondiale uiteindelijk niet tegenhouden.

In Nederland gebeurde het omgekeerde. De jonge ambtenaar Eveline Herfkens liet, met instemming van minister De Koning, geld voor zogenaamde betalingsbalanssteun overmaken naar de rekening van de Bank of Jamaica in New York. Dat geld werd vervolgens gebruikt om spulletjes te kopen, zoals blikjes vis, die tijdens de verkiezingscampagne van Michael Manley, leider van de zusterpartij van de PvdA, werden uitgedeeld. Nederlandse kunstmest aan Sri Lanka ging regelrecht naar de boeren in de kiesdistricten van leden van de regeringspartij.

Terug naar Oeganda. Dat gold tot 2005 als een model hulpontvanger: sterke economische groei, grote vooruitgang in armoedebestrijding, een ontluikende democratie, behoorlijke persvrijheid. De begrotingsdiscipline is nu echter verlaten. Daar zijn nu de zorgen van donoren dat de bodem van de staatskas in zicht is. Het Internationaal Monetair Fonds heeft al een eerste negatieve beoordeling afgeleverd. Er is de schrik dat de salarissen van ambtenaren, onderwijzers en artsen niet meer uitbetaald kunnen gaan worden. Wat gaat dat betekenen? Zullen de donoren die nu boos zijn op deze regering, gaan bijspringen?

Oeganda is belangrijk in Centraal-Afrika. Het is een belangrijk doorvoerland voor internationale handel. Nu Qadhafi is weggevallen, zal Museveni (samen met Zuma) in de Afrikaanse Unie een hoofdrol spelen. Oeganda speelt verder een sleutelrol bij het tot stand komen en de opbouw van de nieuwe Republiek Zuid-Soedan. Het gedisciplineerde Oegandese leger levert de grootste bijdrage aan de troepenmacht van de Afrikaanse Unie in Somalië. Kortom, een donor als Nederland zou Oeganda kunnen laten vallen, maar Noorwegen zal dat al nooit doen, laat staan de Verenigde Staten, die ook een innige militaire samenwerking met Museveni hebben.

Anders gezegd, M7 heeft simultaan schaak gespeeld op twee borden. Op dat van de verkiezingen is hij met gemak overeind gebleven. Zijn sluwheid zal de schaakstukken van de donoren ook aan zijn zijde krijgen.

Paul Hoebink is bijzonder hoogleraar ontwikkelingssamenwerking en directeur van het Centrum voor Internationale Ontwikkelingsvraagstukken (CIDIN) van de Radboud Universiteit Nijmegen.