Afgelopen maart werd in de Focusbrief het klimaatbeleid hard aan de kant gezet. Waar vroeger een aparte subsidie bestond voor klimaatprogramma’s in ontwikkelingslanden is dit nu geschaard onder ODA (Official Development Assistance). Een flinke terugslag. Echter, waar blijft de lobby van de klimaatorganisaties? Zal het vervolg van het AO (Algemeen Overleg) over de Focusbrief hier vanavond meer aandacht aan besteden?

Mondiaal klimaatbeleid wordt ontwikkelingshulp

Het klimaat lijdt flink onder de bezuinigingen, misschien nog wel meer dan andere thema’s. In Kopenhagen deed de regering twee jaar geleden nog een toezegging om 300 miljoen aan duurzame energie in ontwikkelingslanden, te besteden voor de periode 2010-2012. Dit was bedoeld als extra budget naast de ODA, omdat klimaatverandering net zo goed een probleem is van ‘Westerse’ landen en daarom niet verward moet worden met ‘ontwikkelingshulp’.

Maar – tussen neus en lippen door – presenteerde de Focusbrief van staatssecretaris Knapen eerder dit jaar flinke bezuinigingen op de klimaatmiddelen. Het onderstaande figuur  uit de Focusbrief laat de bedragen zien die bezuinigd zullen worden. Een verdere toelichting bleef achterwege, waardoor men enkel kan gissen naar de gevolgen.

Het klimaatbeleid kreeg te maken met een drietrapsmaatregel. Allereerst wordt de norm van Nederlandse ontwikkelingssamenwerking verlegd van  0,8% BNP naar 0,7%  BNP. Waar vroeger de klimaatmiddelen additioneel waren aan 0,8% BNP schroefde het kabinet dit vorig jaar terug naar additioneel aan 0,7 % BNP. Dit leverde voor 2011 alleen al een besparing op van 200 miljoen euro op het klimaatbeleid, berichtte de regering in september. Vervolgens bepaalde de regering dat het klimaatbudget niet langer een extra pot naast ODA zou worden (additioneel budget) maar binnen de ODA pot zal vallen (geïntegreerd).

De plannen van Knapen zijn moeilijk te doorgronden. De klimaatdeskundigen en hulporganisaties lijken het spoor bijster te zijn, want een stroom van reacties is nog niet op gang gekomen Volgens Tweede Kamerlid Arjen El Fassed is dit nieuwe beleid in ieder geval niet effectief: ‘Klimaatmiddelen zijn nodig om milieurampen te voorkomen. Preventie is veel goedkoper dan humanitaire hulp achteraf.’

Sneaky bezuinigingen

Ondertussen zijn er drie maanden voorbij sinds de staatssecretaris op 18 maart zijn Focusbrief presenteerde en zijn we  ruim negen maanden verder sinds de Basisbrief. Allerlei lobby’s kwamen op gang; voor alle ex-partnerlanden, de genderlobby, de onderwijslobby, de lobby voor een integrale regionale aanpak, enzovoorts.  De klimaatlobby bleef echter bescheiden en op de achtergrond. Legden de organisaties zich erbij neer dat het klimaat het ondergeschoven kindje wordt?

Volgens Sabine Voogd, klimaatdeskundige bij Oxfam Novib, zijn de bezuinigingen er heel ‘sneaky’ ingeslopen. Terwijl Koenders benadrukte dat het klimaat niet onder het ontwikkelingsbudget geschaard moet worden maar extra budget nodig heeft, schrapte Knapen dit additionele budget en verschrompelde de klimaatmiddelen. Volgens het nieuwe beleid zal het klimaat vallen onder het thema water binnen het thema voedsel en landbouw; een subthema van een subthema binnen een thema. Was een paar jaar geleden – onder andere na Al Gore’s An Inconvenient Truth – klimaatverandering nog ‘hot and happening’ in Nederland, dit politieke en maatschappelijke draagvlak is radicaal afgenomen.

Klimaatdreiging voor ontwikkelingslanden

De urgentie van een klimaatbeleid is er echter niet minder om geworden. In september 2009 presenteerde Oxfam Novib het rapport ‘Beyond Aid: Ensuring adaptation to climate change works for the poor’. Oxfam illustreerde de gevaren van klimaatverandering voor de bevolking in ontwikkelingslanden: ‘ Zonder additioneel geld zullen 75 miljoen kinderen niet langer naar school gaan, staat de toegang van 8,6 miljoen mensen tot HIV- en aidsbehandelingen op het spel en komen de Millenniumdoelen in gevaar.’

Effectieve armoedebestrijding en vermindering van klimaatverandering gaan hand in hand, aldus Marijn van der Pas van IUCN NL, het platform van 35 Nederlandse natuur- en milieuorganisaties. Hij waarschuwt voor de gevolgen van het nieuwe beleid: ‘Ontwikkelingssamenwerking kan niet los gezien worden van het behoud en herstel van ecosystemen. Veel armen leven direct van de natuur. Herstel van bossen gaat klimaatverandering tegen, en daarmee bijvoorbeeld ook droogte. Dat zorgt voor betere oogsten. Bovendien is het behoud van oerbossen in ontwikkelingslanden noodzakelijk om de internationale afspraken over het terugdringen van de CO2-emmissies te behalen. Deze oerbossen nemen namelijk enorm veel CO2 op.’

Nederland heeft tijdens de klimaatconferenties internationale afspraken ondertekend. Om de klimaatafspraken na te komen zal de regering het klimaatbeleid nauw moeten verweven met armoedebestrijding. Echter, ‘doordat de regering kiest voor de focus op thema’s gaat deze totaalbenadering verloren’, aldus Van der Pas.

Is klimaatverandering ‘uit’?

Volgens Arjan El Fassed van GroenLinks is het mislukken van de Kopenhagen Milieutop twee jaar geleden een van de oorzaken dat het politiek draagvlak is afgenomen: ‘Campagnes duren vaak maar een jaar of drie en op een gegeven moment verslapt de aandacht.’ Erg zonde volgens El Fassed, want zo gaat de kennis verloren. De politiek leeft volgens hem  nu eenmaal van actueel onderwerp naar actueel onderwerp en vaak ontbreekt de lange adem: ‘De politiek werkt agendasettend in plaats van doorpakkend.’

Ook de NGOs lijken deze houding over te nemen. Volgens Voogd “’was het voor de politiek veel belangrijker om de 0,7% ODA te behouden. Klimaat raakte op de achtergrond omdat men daar hun vingers niet ook nog eens aan wilde branden.’ De storende factor is volgens haar de energieagenda: ‘Nederland wil de wortels van klimaatverandering niet aanpakken, want dan zullen we ook iets aan onze eigen uitstoot moeten doen.’

Ontslagen

Voogd omschrijft in welke mate de aandacht voor klimaatverandering is afgenomen binnen de NGO’s. De meeste klimaatdeskundigen zijn ontslagen of moeten hun functie in minder tijd uitoefenen: ‘Veel van mijn collega’s zijn ontslagen of zitten op een andere functie. Ik krijg geen hoor en wederhoor op gang wat de discussie en kennis dramatisch doet afnemen.’

Voogd heeft zelf de klimaattaken ook terug moeten dringen van haar wekelijkse hoofdtaak naar een bijtaak van een dag per week. Zodanig is het voor organisaties en hun werknemers erg lastig om te blijven lobbyen, stelt ze.

Het klimaatbeleid hangt momenteel tussen twee werelden: of het zal helemaal wegzakken naar de achtergrond, of de regering zal inzien dat het klimaatbeleid meer prioriteit verdient. De tactiek van Knapen om op een onduidelijk manier de plannen te presenteren dragen niet bij aan een lobby vanuit het maatschappelijk middenveld. Toch komen langzamerhand een aantal belangrijke initiatieven op gang die het klimaatbeleid weer hoger op de agenda kunnen zetten.

IUCN NL heeft als platform een brief naar de Tweede Kamer gestuurd om het belang van de brede ecosystemen te benadrukken. En eerder deze maand lanceerde Oxfam Novib wereldwijd de Grow campagne om het belang van voedselzekerheid wereldwijd niet uit het oog te verliezen.

AO Focusbrief

Door sommige politici wordt deze bezorgdheid gedeeld. El Fassed pleitte vorige week in het AO over de Focusbrief voor meer aandacht voor het thema natuur- en milieu. Ook Tweede Kamerlid Ferrier vroeg de staatssecretaris waarom de Focusbrief niet duidelijk op het klimaatbeleid ingaat. Duurzaamheid en biodiversiteit is immers de bodem van armoedebestrijding, aldus Ferrier. Knapen kwam door tijdsnood er echter niet aan toe hier nog aandacht aan te besteden. We zullen vanavond zien of het effect heeft tijdens het vervolg van het AO over de Focusbrief. Knapen heeft in ieder geval nog een hoop vragen te beantwoorden.