Trump die weer terug wil naar de fossiele energie, Erdogan die droomt van het groot Ottomaanse rijk en Baudet die de klok weer 150 jaar wil terugzetten omdat Europa toen een stralende zon was in de wereld. Volgens Hans Beerends zijn al deze reactionaire uitspraken en emoties angstreacties die je keer op keer in de wereldgeschiedenis terugziet. Sociale verandering verloopt zoals de jaarlijkse springprocessie in Echternach waar men springend maar traditioneel drie stappen voorwaarts deed en dan weer twee stappen terug.

De afgelopen 200 jaar ging de economische wetenschap er van uit dat economische groei onoverkomelijk was en noodzakelijk om alle sociale problemen op te lossen. Armoede zou worden opgelost door meer groei en meer groei zou er voor zorgen dat er voldoende middelen waren om milieuprobleem op te lossen. Ook vakbonden en socialistische organisaties geloofden in de zegeningen van economische groei. Alleen over de verdeling van de baten van die groei verschilde men van mening.

Die groei heeft tussen 1800 en 2000 geleid tot grote inkomensverhoging van de rijken maar ook, dankzij de eisen voor een betere verdeling, tot sociale veranderingen ten gunste van de armen. De ongunstige bijwerkingen van het medicijn economische groei, zoals milieuvernietiging, opwarming van de aarde, groeiende sociale onrust over de globalisering met name in de westerse landen, maakt dat er op dit ogenblik steeds meer economen een groot vraagteken zetten bij het dogma van economische groei.

Op zaterdag  9 december stond er een uitgebreid vraaggesprek in de Volkskrant met de econome Kate Raworth. Volgens Raworth is er een radicale omslag nodig in het economisch denken. “We hebben nu economieën”, schrijft zij, “die moeten groeien, ongeacht of we er bij gedijen of niet. Wat we nodig hebben, zijn economieën die er voor zorgen dat we gedijen ongeacht of ze groeien of niet. Dat is een radicale omslag in perspectief”.

Raworth, wereldwijd gerespecteerd en zeer gezien door economiestudenten, spreekt op 8 januari in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam. Zij is niet de eerste econoom die er zo over denkt en zeker ook niet de laatste. Niet alleen economen maar ook topmensen in het bedrijfsleven beginnen in te zien dat het doorgaan op de weg van steeds meer groei en daaraan gekoppeld steeds meer winst een doodlopende weg is. Op de jaarlijkse bijeenkomsten van topmensen uit de politiek, het bedrijfsleven en de wetenschap in Davos wint de overtuiging dat het neoliberale economische denken tot catastrofes zal leiden. Enkele krantenberichten van de laatste week bevestigen dit beeld van veranderend denken:

– 27/11, krantenkop ‘Groener Shell verrast milieuclubs’

– 9/12, oproep tegen kinderarbeid met daaronder, naast de gebruikelijke progressieve organisaties, de namen van Heineken, Bavaria, Rabobank, Verkade, Auping, Nestlé, Aegon, Van Lanschot en Wessanen.

Een hekel aan veranderingen hebben

Natuurlijk kan je afvragen hoe ver die bedrijven werkelijk werk zullen maken van hun uitgesproken intentie maar het tekent een trend, een positieve trend als vrucht van decennia protestacties van sociale bewegingen, wetenschappelijk onderzoek en een toename van inzicht voor maatschappelijk verantwoord ondernemen. Dit veranderend inzicht ontmoet natuurlijk ook tegenstand. Tegenstand niet alleen van (neo) liberale politici en bedrijven die nog steeds in onverminderde groei geloven, van conservatieven die gewoon een hekel hebben aan veranderingen, maar ook van reactionaire politici, economen en filosofen die terug willen naar een tijd waarin het volgens hen allemaal veel eenvoudiger was.

De Amerikaanse president Donald Trump die weer terug wil naar energie van kolen, die rechters neprechters noemt en journalisten beschuldigt van fakenews en Amerika ‘great again’ wil maken en zich onder meer via muren af wil sluiten van de rest van de wereld. President Erdogan die Turkije terug wil voeren naar het Ottomaanse rijk van de 19e eeuw, Polen en Hongarije waar een autoritaire regering af wil van onafhankelijke rechtspraak. De extreem rechtse AFD die thans in het Duitse parlement zit en die niets meer willen horen van de inktzwarte kant van het Duitse verleden en tenslotte onze Thiery Baudet die 150 jaar terug wil. Want, zo roept hij, “In die jaren was Europa een stralende zon in de wereld”.

Al deze reactionaire uitspraken en emoties zijn angstreacties die je keer op keer in de wereldgeschiedenis terugziet. Soms verdampen deze reactionaire emoties, soms uiten ze zich in gewelddadige staatsgrepen. Sociale vooruitgang zal altijd te maken hebben met tijdelijke terugslagen. Het verloopt zoals de jaarlijkse springprocessie in Echternach waar men thans springend maar traditioneel drie stappen voorwaarts deed en dan weer twee stappen terug. We moeten er alleen voor zorgen dat het niet blijft bij die twee stappen terug. Het zal de taak zijn van sociaal liberalen, sociaal christenen, sociaaldemocraten en groene socialen om er gezamenlijk voor te zorgen dat de huidige reactionaire geluiden, voorstellen en emoties niet de overhand krijgen.