In 2010, toen zij voor het laatste deel van haar studie geneeskunde in Suriname zat, schreef Irene de Vries met regelmaat wegblogs voor Vice Versa. Nu, ruim zeven jaar later en onder andere na een intensieve periode als arts in een streekziekenhuis in Zambia, pakt ze de draad van het schrijven weer op. In deze eerste bijdrage breekt ze een lans voor bevallende vrouwen wereldwijd.

‘This time won’t know you, this life won’t have you.’ Singer-songwriter Marly zingt met haar krachtige stem alle doodgeboren baby’s toe, ‘your mothers loving arms won’t hold you, your mothers loving hands won’t feed you, her arms won’t comfort you,’ en langzaam dwalen mijn gedachten af naar de jaren in Zambia. Mijn gedachten richten zich op de moeders die het recht ontnomen is om het geluk en de liefde te voelen van een pasgeboren, levende baby op de buik. Op de moeders die te laat aankwamen in het ziekenhuis om hun vastzittende baby nog te redden. Of de moeders zelfs die, terwijl ze al in het ziekenhuis waren, niet de aandacht kregen die ze verdienen en zo, in een onbewaakt moment, hun baby verloren. ‘Your mothers voice will never sing you to sleep, her ears will never hear you cry’.

Respectvolle behandeling

Kort geleden was ik in het Lloyd hotel in Amsterdam waar een groep van meer dan 70 professionals uit binnen- en buitenland bij elkaar kwamen om te praten over deze moeders. En niet om alleen te praten over de eindeloze uitdagingen waar lage inkomenslanden mee kampen en over de bekende barrières die de toegang tot adequate maternale zorg belemmeren, maar over Respectful Maternity Care; oftewel het humane recht van elke vrouw om respectvol behandeld te worden tijdens haar bevalling, vrij van beledigingen en (fysieke) mishandeling.

Want als de weg naar het ziekenhuis al lang is, dan wordt die nog vele malen langer als je weet dat aan het eind van de rit een onaangename ervaring te wachten staat. Een ervaring waarin je, ondanks de gedeelde ruimte met andere vrouwen, intense eenzaamheid kunt ervaren; waar niet aan je wordt uitgelegd wat er gebeurt of aan je wordt gevraagd wat jij wilt; waar je moet bevallen in een afgedwongen positie die niet jouw voorkeur heeft; een ervaring die je niet met je partner kunt delen; daar waar jouw schreeuw om de pijn beantwoord wordt met nog meer geschreeuw of waar je zelfs soms een klap in je gezicht kunt verwachten als je geen precieze instructies opvolgt. Het zijn allemaal voorbeelden uit dagelijkse praktijk en ik heb ze allemaal meegemaakt.

Controle over eigen lichaam verliezen

Maar het betreft niet alleen de dagelijkse praktijk in lage-inkomenslanden, zo zegt ook Professor dr. Jelle van Stekelenburg, hoogleraar internationale aspecten van reproductieve gezondheidszorg, in het bijzonder veilig moederschap. Hij leidt de bijeenkomst in met drie verhalen: het verhaal van Lieske uit Friesland, van Tibeb uit Ethiopië en van Aysha, een Syrische vluchtelinge in Nederland.  Drie totaal verschillende verhalen in diverse contexten, maar ze hebben gemeen dat deze vrouwen allen terugkijken op een negatieve ervaring waarin ze tijdens hun zwangerschap of bevalling de controle over hun eigen lichaam en hun eigen beslisproces verloren. Respectful Maternity Care is dus een wereldwijd thema. Maar, merkt Metin Gülmezoglu, gynaecoloog en WHO coördinator maternale en perinatale gezondheid, terecht op: ‘de impact in lage inkomenslanden is groter, want vrouwen hebben daar geen veilig alternatief’.

En we weten allemaal hoe groot de gevolgen zijn. Professor Tarek Meguid, gynaecoloog op Zanzibar en Human Right activist geeft ons een inkijkje in die dagelijkse realiteit en laat zien hoe respect ook bij kan dragen aan agency en daarmee het teruggeven van power aan de vrouwen zelf. Respectful Maternity Care is dus een manier niet alleen om gezondheidszorg toegankelijker te maken, maar vrouwen ook een stem te geven en bovendien hun bevallingen veiliger te maken. ‘If safety comes first, respect doesn’t always follow, if respect comes first, safety must follow’, zegt Franka Cadee, president van de International Confederation of Midwives, waarmee ze pleit voor een paradigmashift: door meer te focussen op respect, volgt veiligheid vanzelf.

Gaten dichten

Als arts en antropoloog, altijd op zoek naar het veld waar deze twee elkaar ontmoeten, zijn dit soort bijeenkomsten uit mijn hart gegrepen. Wetenschap, beleid & praktijk komen samen, in een gemengd gezelschap uit alle hoeken van de wereld en vanuit diverse disciplines. Op de vraag wie ooit zelf op een bevalkamer heeft gewerkt gaat een meerderheid van de handen omhoog, degenen die dat nu nog doen zijn er een stuk minder. Menig arts of verloskundige heeft, net als ik, een klinische baan ingeruild voor een onderzoeks- of beleidsbaan.  Heel waardevol, want het is van groot belang dat er mensen zijn die beleid maken en zelf ‘met hun voeten in de modder’ hebben gestaan.

Evenals dat het van belang is dat mensen die dat nog dagelijks doen hun ervaringen blijven delen en vertalen naar beleidsmakers. Des te opmerkelijker is het dat ik meerdere keren om mij heen hoor dat het voor het eerst in Nederland is dat deze groepen zo samen komen. En dat terwijl veel gehoorde kritiek betrekking heeft op het gat tussen global policy en local practice.

Die kritiek moeten we ons aantrekken en bijeenkomsten als deze zijn een stap in de richting van het dichten van dat gat. Dat dit wordt gewaardeerd blijkt. Een woordvoerder van Buitenlandse Zaken uit haar genoegen over de inhoud van de bijeenkomst en zegt zich de opmerkingen over het gat aan te trekken. Een vertaalslag is nodig en voorbeelden uit de dagelijkse praktijk, vandaag in overvloede aanwezig, moeten meer mee naar de onderhandelingstafel. Natasha, PhD kandidaat en arts op Zanzibar, zegt dat de bijeenkomst haar ogen opent en ze niet kan wachten haar nieuwe inzichten te delen met collega’s en lokale beleidsmakers. Marly klapt weer in haar handen en zingt: ‘Where do we go from here? What will we do from now? There is so much challenges to overcome, so much still yet to be done. Cause our children and our women, they need us, just like this world. What steps will we take? What is the role we choose to play?’