Het nieuwe kabinet is van plan ‘deals’ te sluiten met Noord-Afrikaanse landen om de migratiecrisis te bestrijden. Maar in plaats van miljarden te besteden aan het stoppen, redden en terugsturen van vluchtelingen, kunnen we dat geld beter gebruiken voor iets constructiefs. Dat bepleiten hoogleraar Annelies Zoomers en assistent professor Ilse van Liempt aan de Universiteit Utrecht. Een banenplan, investeringen in werkgelegenheid en infrastructuur voor ‘gastvrije’ lokale overheden en inspraak voor vluchtelingen én lokale bewoners, zijn enkele ingrediënten van hun radicaal andere benadering.

Door: Annelies Zoomers en Ilse van Liempt

Het migratiedebat, zoals gevoerd naar aanleiding van de beslissing door te gaan met migratie deals, wordt vaak beheerst door twee vragen: Als eerste, hoe kunnen we migratie controleren en voorkomen dat vanuit Afrika en Azië een onuitputtelijke stroom van migranten en vluchtelingen hun weg op naar Europa zoeken? Ten tweede, hoe kunnen we van migratie profiteren, of in ieder geval voorkomen dat de instroom van migranten ten koste gaat van onze welvaart?  Vooral degenen die een direct verband zien tussen migratie, islamisering  en terrorisme vinden dat migratie een bedreiging voor onze samenleving is; anderen, die meer openstaan voor de toelating van migranten proberen hun economische waarde aan te tonen of beroepen zich op morele verplichtingen en de rechten van migranten.

Het huidige EU migratiebeleid – waarbij de nadruk ligt op bewaking van de buitengrenzen en met derde landen (zoals Turkije) ‘deals’ worden gesloten om de instroom te beperken, wordt door sommigen voorgesteld als een succes. Dit succes wordt afgemeten aan het dalende aantal migranten dat binnenkomt. In ruil voor grote bedragen worden landen zoals Libië, Niger, Tsjaad etc. ingeschakeld bij het tegenhouden en opvangen van migranten. Voor zover vluchtelingen en migranten er toch in slagen de EU binnen te komen worden ze opgevangen in kampen om te worden ‘gescreened’ waarna ze worden teruggestuurd, of via een ‘top-down’ procedure ‘toegelaten en geplaatst’ in een van de hiervoor geselecteerde locaties.

Drama

In vele opzichten is het huidige actieplan om migratie te beheersen geen succes, maar een drama. De Europese migratiedeals zijn in verschillende opzichten illegaal en immoreel. Het biedt geen oplossing, maar maakt problemen minder zichtbaar, en is oorzaak van problemen.

Jaarlijks sterven duizenden migranten tijdens de gevaarlijke oversteek: het aantal drenkelingen bedraagt nog steeds vele duizenden. Velen worden het slachtoffer van mensenhandelaren die migranten in zee dumpen of opsluiten in trucks. Met de aanscherping van het beleid en de ophoging van buitengrenzen nemen migranten steeds meer risico’s en zijn ze steeds meer aangewezen op mensensmokkelaars die hen voor een flink bedrag helpen in Europa voet aan wal te zetten.

Geen inspraak

Terwijl enerzijds wordt geïnvesteerd in het ophogen van de drempels om binnen te komen, wordt anderzijds door ngo’s geïnvesteerd in een hele infrastructuur om migranten en vluchtelingen te redden. Op de plekken waar vluchtelingen en migranten willen binnenkomen ontstaan aan de grenzen van Europa ‘kampen’ waar zij in mensonwaardige omstandigheden gedurende lange tijd bivakkeren totdat ze mogelijkheden zien te ‘ontsnappen’. Het is soms niet in de voorafgaande periode (door oorlogen etc.) maar juist in deze periode van opvang dat mensen worden getraumatiseerd. Ongeacht wie ze zijn of wat hun achtergrond is leven mensen in barre omstandigheden op een kluitje zonder perspectief, vaak ook in een vijandige omgeving.

Vluchtelingenkamp in Griekenland. Foto: CAFOD

Na jarenlange procedures worden mensen ‘teruggestuurd’ of zonder inspraak gevestigd op plaatsen waar het moeilijk is een normaal bestaan op te bouwen. Migranten – maar ook autochtonen – hechten eraan zeggenschap te hebben over eigen leven. In het huidige systeem wordt echter op geen enkele manier rekening gehouden met de aspiraties en voorkeuren die migranten hebben, of de vraag welke bijdrage ze kunnen leveren. Hetzelfde geldt voor de ontvangende kant: aan de ontvangende kant wordt de lokale bevolking onvoldoende inspraak gegeven en tijd gegund om aan nieuwkomers te wennen.

Banenplan

In dit artikel pleiten we voor een alternatieve aanpak, waarbij de vele miljarden die nu worden besteed aan het stoppen, redden en opvangen of terugsturen van migratie wordt besteed aan de opvang en een banenplan. Op dit moment worden gigantische bedragen besteed voor het organiseren van Frontex operaties en het sluiten van ‘deals’ met landen waarvan overheden weinig ophebben met mensenrechten, zeker als het migranten zijn uit buurlanden. Ngo’s steken grote bedragen in het redden van mensen op zee en worden ervan beschuldigd samen te werken met smokkelaars en nieuwe instroom van migranten te bevorderen.

Niet in de laatste plaats wordt veel geld en tijd gestoken in het screenen van migranten en het runnen van asielcentra. Het gaat hierbij om vele miljarden die naar onze mening beter kan worden besteed voor het ontwikkelen van een banenplan, waarvan zowel migranten als autochtone groepen moeten kunnen profiteren.

Een deel van de middelen kan worden ingezet voor de ontwikkeling van werkgelegenheid en infrastructuur in Afrika en Azië, gebieden die te kampen hebben met gedwongen migratie en/of gebieden die juist een functie vervullen in de opvang van vluchtelingen uit buurlanden. Het programma kan ook worden gericht op (rurale) gebieden binnen Europa die te maken hebben met leegloop en vergrijzing en die bereid zijn vluchtelingen en migranten op te nemen.

Landroof

Kijkend naar de oorzaken van migratie vanuit Afrika en Azië, blijkt dat behalve oorlog en klimaatgeweld, ook factoren zoals ‘land grabbing’ bijdragen aan gedwongen migratie. In veel landen die worden aangemerkt als herkomstgebied van migranten zijn Europese investeerders actief: Overheden van arme landen, zoals Ethiopië, Mozambique en Ghana, hopen via het aantrekken van omvangrijke buitenlandse investeringen een bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van hun land, maar het land dat ze aan investeerders weggeven gaat vaak ten koste van de lokale bevolking waarvan de (land)rechten formeel vaak niet zijn erkend.

Europese bedrijven – de agrosector, ingenieur bureaus, en consultants, maar ook pensioenfondsen spelen een belangrijke rol bij grootschalige  investeringen in land voor voedselproductie en biobrandstoffen, maar ook natuurbehoud, stedelijke ontwikkeling en infrastructuur (inclusief baggeren). De voordelen van deze investeringen voor de lokale bevolking zijn vaak erg beperkt. Voor zover banen worden gecreëerd gaat het vaak om laaggeschoolde of seizoensarbeid, en de beter betaalde banen zijn gereserveerd voor de beter-opgeleiden (een groot deel van de plaatselijke bevolking wordt gepasseerd).

Lokale overheden

We pleiten ervoor dat in het kader van het nieuwe migratiebeleid Europese middelen aangewend worden voor de ontwikkeling van extra banen, terwijl gelijktijdig wordt toegezien dat Europese investeringen niet ten koste mogen gaan van lokale groepen die daarvoor het veld moeten ruimen. De lokale bevolking moet goed en tijdig worden geïnformeerd en ook inspraak hebben bij het type investeringen die worden gedaan (en de werkgelegenheid die wordt gecreëerd).

In plaats van grote ‘deals’ te sluiten met nationale overheden die weinig waarde hechten aan mensenrechten zoals Turkije, Tsjaad etc. voor het stoppen van migratie, is het interessanter in zee te gaan met lokale overheden (gemeenten en provincies) die geïnteresseerd zijn om in samenspraak met de bevolking een functie te vervullen in de opvang van migranten, in ruil voor extra investeringen in werkgelegenheid en infrastructuur.

Bonus

Ook kan ook binnen Europa –gekoppeld aan de opvang van migranten – in het kader van een nieuw migratiebeleid worden gestart met een banenplan: Landen als Spanje, Portugal, Frankrijk en Griekenland (maar ook in Nederland) hebben allerlei provincies en gemeenten te kampen met ontvolking en vergrijzing. Het aantrekken van migranten kan helpen het tij te keren, maar daarvoor moeten wel investeringen worden gedaan. Zeker als het ‘hosten’ van migranten samengaat met het ontvangen van een bonus in de vorm van investeringen in banen, opleidingsmogelijkheden, een betere infrastructuur of een ruimer voorzieningenniveau zullen migranten in een kansrijke situatie komen.

Als de lokale bevolking medezeggenschap heeft en de komst van migranten voor hen ook duidelijke voordelen biedt zijn de vooruitzichten op integratie veel groter dan in het huidige systeem waarbij er vaak een grote ‘gap’ bestaat tussen degenen die beslissen (beleidsmakers – de politiek) en de burgerbevolking. In plaats van lokale overheden ‘top down’ te straffen wanneer ze zich niet houden aan van bovenaf opgelegde quota, is een ‘bottom up’ beleid waarbij burgers en lokale overheden worden beloond voor initiatieven waarbij uitbreiding van werkgelegenheid en integratie worden gecombineerd waarschijnlijk vele malen succesvoller. Gemeenten – en lokale gemeenschappen die nieuwkomers willen verwelkomen- zouden beloond moeten worden met investeringen in banen, voorzieningen of infrastructuur.

Recht om te blijven

In migratie-debatten wordt veel nadruk gelegd op het recht van vrije mobiliteit. Op veel plaatsen staat het ‘recht om te blijven’ onder druk. Een groot deel van de migranten en vluchtelingen verlaten hun herkomstgebied uit noodzaak en de mogelijkheden om binnen Europa te kunnen blijven zijn beperkt. Deze zijn afhankelijk van afkomst en nationaliteit. In de hele procedure worden geen vragen gesteld over ambitie en kwaliteit van migranten, op welke plaats ze het beste kunnen gedijen.

Bij het plaatsen van migranten ‘die mogen blijven’ hebben mensen geen inspraak; er wordt niet gevraagd naar het werk dat ze zouden willen doen – of de plek van voorkeur. Ook aan de ontvangende ‘autochtonen’ wordt weinig gevraagd. Ze worden geconfronteerd met groepen vreemdelingen zonder ze daarom hebben gevraagd.

Kwalificaties

De manier waarop wordt omgegaan met migranten en vluchtelingen staat haaks op globale duurzaamheidsdoelen (‘leaving no one behind’) en criteria voor ‘goed bestuur’. Aan de poorten van Europa worden mensen voor jaren opgesloten zonder uitzicht op een menswaardig bestaan. De procedure is niet transparant: een groot korps van ambtenaren – geholpen door vertalers – houdt zich bezig met het screenen van mensen op basis van harde criteria, maar veel van het werk gebeurt achter gesloten deuren.

De rechten van een migrant worden bepaald door waar ze vandaan komen en er wordt nauwelijks nagegaan welke kwalificaties ze hebben, wat hun voorkeuren zijn, en op welke plek ze het best tot hun recht komen. Migranten –en gedeporteerden-  zijn speelbal en als ze na jaren (in het positieve geval) eindelijk op plek van bestemming zijn aangekomen, is het meestal niet de plek van hun eerste keuze.

Migranten en de gastbevolking moeten meer inspraak krijgen: als zij invloed kunnen uitoefenen op waar ze mogen leven en werken – en als ook de lokale bevolking kan profiteren van extra banen/ voorzieningen – zal dat een succesvolle integratie alleen maar bevorderen. Kortom: screen migranten en vluchtelingen niet alleen op afkomst en status, maar breng ook motivaties en kwaliteiten in kaart, en geef mensen inspraak bij het bepalen van hun toekomst. Stop met het jarenlang opsluiten van migranten in kampen; gebruik het geld voor extra infrastructuur en extra banen, investeringen waarvan ook de gastbevolking zal profiteren. Zorg ervoor dat migranten terecht komen op plekken en banen waar ze tot hun recht komen.

Breng ook de kwalificaties en motivaties van vluchtelingen in kaart. Foto: Seattle OIRA

Naïef?

Zonder twijfel vinden migratiesceptici dit soort ideeën niet realistisch, of zelfs naïef. Volgens hen zal dit soort maatregelen zal alleen maar extra migranten aantrekken. Zij baseren zich op de veronderstelling dat Europa voor iedereen ‘het centrum van de wereld is’ en dat een succesvolle integratie per definitie onmogelijk is. Maar juist het blindelings doorgaan op de ingeslagen weg, en het suggereren dat migratie kan worden gestopt, is weinig realistisch.

Het is opvallend dat niemand tot nu toe heeft geklaagd over de verspilling van geld, terwijl toch maar beperkte resultaten worden geboekt: er worden gigantische bedragen besteed aan grenscontroles en Frontex schepen, opvangkampen en detentiecentra, asielprocedures, deportaties en opvangcentra – maar ook het redden van mensen uit zee. Ondanks dat blijven de migranten ‘toestromen’.

Het is tijd voor een nieuwe benadering. Laten we het geld eens investeren in een banenplan en nieuwe infrastructuur: 97% van de wereldbevolking wil niet migreren, en blijft liever waar men is. Investeren in extra werkgelegenheid en infrastructuur op ‘gastvrije plaatsen’ (o.a. via lokale overheden) lijkt ons een betere weg dan het sluiten van deals met overheden die weinig op hebben met migranten. Laten we al die miljarden die nu worden gebruikt voor het stoppen van migranten, gebruiken voor iets constructiefs. Ervoor zorgen dat mensen het ‘recht hebben om te blijven’ en nieuwkomers in de richting worden geleid van plekken waar ze welkom zijn en aan de toekomst mee mogen werken.