Ontwikkelingssamenwerking en Migratie worden innig met elkaar verweven in het Regeerakkoord van het kabinet Rutte III. Er komt weliswaar meer geld beschikbaar voor ontwikkelingssamenwerking, maar vluchtelingen worden buiten Europa’s grenzen gehouden. De term ‘hulp en handel’ komt niet meer voor in het Regeerakkoord. Er lijkt sprake van een paradigmashift te zijn.

De absolute focus van het nieuwe Nederlandse ontwikkelingsbeleid komt te liggen op het beperken van migratie door te investeren in de bestrijding van grondoorzaken van armoede, migratie, terreur en klimaatverandering. De concrete maatregelen die daaruit voortvloeien zijn vooral gericht op het voorkomen dat mensen naar Europa en Nederland migreren of vluchten.

De paragrafen over Ontwikkelingssamenwerking, Migratie, Europees asielbeleid, Europese buitengrenzen, Opvang en draagvlak in Nederland, Legale migratie en Integratie lezen als één coherent geheel. Dat mag je gerust een paradigmashift noemen. Wat daarbij opvalt is dat de nieuwe regering geen fraaie vergezichten schetst over hoe we in de toekomst een meer rechtvaardige wereld gaan krijgen en wat de weg daar naartoe is, maar dat het echt gaat om het bestrijden van de huidige brandhaarden op de wereld.

Opvang in de regio

Het Kabinet Rutte III erkent dat vluchtelingen recht hebben op bescherming, maar deze bescherming moet voortaan plaatsvinden in de regio. Het kabinet wil investeren in ‘veilige plaatsen’ in de regio en zal streven naar het sluiten van migratieovereenkomsten met veilige derde landen. Vluchtelingen moeten voortaan asiel aanvragen in de ‘veilige plaatsen’. Als migranten toch doormigreren, komen ze ‘in principe’ niet in aanmerking voor bescherming in Nederland. Ze krijgen dan een korte procedure waarbij de asielzoeker individuele omstandigheden naar voren kan brengen als hij of zij denkt specifieke onaanvaardbare risico’s te lopen in de regionale opvang. Er is daarbij nadrukkelijk oog voor specifieke kwetsbare groepen.

Mogelijkheden voor legale migratie worden uitsluitend bestemd voor kennismigranten die een bijdrage kunnen leveren aan de versterking van onze kenniseconomie en de innovatieve slagkracht en concurrentiepositie van Nederland versterken.

Ook het landenbeleid zal worden herzien in het licht van de nieuwe doelstellingen van het buitenlands beleid. Als eerste stap in deze herziening worden Jordanië, Libanon en Irak focuslanden. Daarnaast gaat het nieuwe kabinet bezien welke Afrikaanse landen en andere landen als focuslanden worden toegevoegd of waarmee de ontwikkelingsrelatie wordt beëindigd. Onderwijs aan vluchtelingenkinderen krijgt prioriteit.

Harde hand

Landen die niet willen meewerken aan het terugnemen van uitgeprocedeerde asielzoekers krijgen te maken met een harde hand. Zowel positieve als negatieve prikkels worden aangewend om de landen van herkomst te bewegen tot het terugnemen van hun burgers. Hierbij zijn  onder andere het verstrekken of onthouden van OS-gelden mogelijke drukmiddelen. Verder pleit de regering voor uitbreiding van het creëren van veilige ‘derde landen’ zoals Turkije en wil het indien noodzakelijk noodhulp gaan inzetten om de buitengrenzen van Europa te beschermen.

Het kinderpardon blijft zoals het is. Wat verder opvalt is dat Rutte III een onderzoek wil laten doen naar het VN Vluchtelingenverdrag uit 1951 om na te gaan of het verdrag ‘bij de tijd moet worden gebracht om een duurzaam juridisch kader te kunnen bieden voor het internationale asielbeleid van de toekomst.’

Budget omhoog

Belangrijk nieuws is dat het budget voor ontwikkelingssamenwerking omhoog gaat. Het neemt deze kabinetsperiode tot met 118 miljoen in 2019 oplopend naar 331 miljoen in 2021. Hiermee komt het budget volgens het Regeerakkoord weer op 0.7% van het Bruto Nationaal Product, minus 1.4 miljard. Die 1,4 miljard slaat op de structurele bezuinigingen die werden doorgevoerd door Rutte III: de 0,7 % wordt dus niet gehaald. Daarbovenop worden er in de komende kabinetsperiode ook incidenteel extra middelen toegevoegd aan de begroting die kunnen oplopen tot 1 miljard euro.

Verder zullen de speerpunten ten aanzien van armoedebestrijding dezelfde blijven als onder minister Ploumen en haar voorganger Ben Knapen: Seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR), landbouw, water en rechtstaatbevordering. Ook komt er binnen de begroting voor Ontwikkelingssamenwerking een nationaal klimaatfonds om het rendement van de internationaal afgesproken publieke en private klimaatfinanciering zo groot mogelijk te maken. De inzet van het Nederlands maatschappelijk middenveld en het bedrijfsleven wordt voorgezet ‘vanwege de specifieke expertise en het bereik.’

De convenanten aanpak blijft in elk geval nog twee jaar gehandhaafd, waarna wordt gekeken of er ‘dwingende maatregelen’ nodig zij. Het kabinet zegt daarnaast zich actief in te zetten op eerlijke vrijhandel, exportbevordering en handelsverdragen, die rekening houden met VN-standaarden en rechtszekerheid. Daar hoort ook betere toegang tot de EU-markt voor ontwikkelingslanden bij. Verder komt er een nationaal klimaatfonds.

Tevens wordt het postennetwerk versterkt en er komt 40 miljoen euro extra bij. In Defensie wil het Rutte III 1,5 miljard per jaar meer investeren.

Belastingonwijking

Kijken we naar de beleidsterreinen buiten Ontwikkelingssamenwerking en Migratie, dan valt op dat de nieuwe regering belastingontwijking wil gaan aanpakken. ‘We willen een eind maken aan de situatie dat firma’s zich alleen op papier in Nederland vestigen om belastingvrij miljoenen te kunnen rondpompen’, zo staat in het Regeerakkoord. Het kabinet gaat belasting op brievenbusfirma’s heffen en er komt een bronheffing op rente en royalty’s op uitgaande stromen naar landen met zeer lage belastingen. Internationaal gaat het kabinet zich ervoor inzetten om belastingparadijzen aan te pakken.

Daarnaast pleit het kabinet voor het opstellen van ‘niet-coöperatieve’ jurisdicties op het gebied van belastingen en een verplichting voor multinationals om per EU-land en per land op de zwarte lijst te rapporteren over hun activiteiten. Naar aanleiding van de ‘Panama papers’ wordt de informatiepositie en de opsporingscapaciteit van de Belastingdienst versterkt en komt er meer transparantie. De afgelopen jaren was er veel kritiek op Nederland als vermeend ‘belastingparadijs’ en verschenen er journalistieke onthullingen zoals de ‘Panama papers’ en ‘Luxleaks’.

Klimaat

Tot slot van dit overzicht nog een aantal klimaatmaatregelen die de regering wil doorvoeren.

• Nederland neemt zich voor een emissiereductie van 49 % te bereiken in 2030, en stuurt binnen Europa aan voor een reductie van 55 %. De huidige Europese afspraken staan op 40 % vermindering van CO2 uitstoot.
• Er wordt vier miljard euro uitgetrokken voor klimaatmaatregelen, dat onder andere naar innovatie gaat.
• In 2030 gaan de kolencentrales dicht.
• De subsidiëring van bijstook biomassa in kolencentrales wordt na 2024 stopgezet.
• Er komt een kilometerheffing voor vrachtverkeer.
• Er komen meer windmolens op zee.
• Milieuvervuilend gedrag wordt beprijsd, door de invoering van een CO2-minimumprijs in de elektriciteitssector, aanpassingen in de energiebelasting, een hogere belasting op het storten en verbranden van afval en het afschaffen van de teruggaafregeling voor taxi’s.
• Het kabinet wil fors inzetten op het gasloos maken van bestaande woningen: 50.000 per jaar. Aan het einde van de kabinetsperiode zullen nieuwe woningen en gebouwen in de regel niet meer op gas verwarmd worden.
• Ingezet wordt op Europese afspraken over belastingen op luchtvaart in het kader van de voor 2019 geplande onderhandelingen over de klimaatdoelen van ‘Parijs’. Ook wordt bezien of een heffing op lawaaiige en vervuilende vliegtuigen mogelijk is. Als dat onvoldoende oplevert, komt er een vliegtaks vanaf 2021.

Door: Ayaan Abukar, Marc Broere, Selma Zijlstra