BLOG – Hoe financieren we ontwikkeling? Deze million dollar question vraagt om innovatieve oplossingen, en de Financial Transaction Taks zou zomaar zo’n innovatieve oplossing kunnen zijn. Maar vanuit de bankensector is er veel kritiek, en ook minister Dijsselbloem heeft zijn twijfels. Dat is slechts een kwestie van tijd, denkt David Hillman, directeur van het Britse Stamp Out Poverty. Straks vinden we het net zo gewoon als de inkomstenbelasting.

Toen de inkomstenbelasting meer dan 300 jaar geleden werd bedacht, werd die als controversieel beschouwd. Nu wordt zij gezien als een van de eerlijkste vormen van belasting, een teken van een beschaafde maatschappij die het prima vindt om geld van burgers met wie het financieel goed gaat te verdelen onder burgers die het financieel minder goed hebben. Hetzelfde geldt vrijwel zeker ook voor de belasting op financiële transacties (FTT), ook wel bekend als de Robin Hood-belasting, die in Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje en zeven andere Europese landen wordt ingevoerd. De reden hiervoor is dat een dergelijke belasting, net als inkomstenbelasting, in wezen eerlijk is.

Over een paar weken komen ministers uit alle delen van de wereld samen in Addis Abeba voor the ‘Third Conference on Financing for Development.’ Een enorm belangrijke gelegenheid, waar regeringen de ongelijkheden in de rijkdom gaan bediscussieren op gebieden zoals toegang tot schoon drinkwater, toegang tot medicijnen en onderwijs. Meer geld, beter besteed, moet deze problemen het hoofd bieden. Innovatieve vormen van financiering, de belasting op financiële transacties, kan daarin een belangrijke rol spelen.

De belasting op financiële transacties, kortweg FTT, is een belasting op de handel in de meeste financiële activa, waaronder begrepen aandelen, overheidsobligaties, bedrijfsobligaties en derivaten, waarbij de opbrengst ten goede komt aan de Ministeries van Financiën (en niet aan Brussel, zoals tegenstanders van de FTT soms beweren). De belasting is een kleine heffing met fracties van één procent over de transacties van financiële instellingen zoals banken in plaats van over de financiële activiteiten van individuele personen.

Is het in een wereld waarin Financiële instellingen de grote winnaars van de globalisatie zijn, niet meer dan eerlijk dat zij degenen die verloren hebben helpen?

 

Vanwege de enorme omvang van de financiële markten levert dit jaarlijks miljarden aan extra inkomsten op voor de landen die deze belasting invoeren. Dit kan gebruikt worden om banen te beschermen en te creëren in het desbetreffende land en staten helpen om te voldoen aan hun internationale verplichtingen om levens te redden in ontwikkelingslanden en om de dreigende klimaatverandering te bestrijden. Landen zoals Frankrijk zijn al overeengekomen dat ten minste 20 procent van de opbrengst van de FTT gebruikt gaat worden om duurzame ontwikkeling te financieren. Dit voorbeeld van Frankrijk zou zomaar gevolgd kunnen worden door andere landen uit de groep van elf Europese landen.

Is het in een wereld waarin Financiële instellingen de grote winnaars van de globalisatie zijn, niet meer dan eerlijk dat zij degenen die verloren hebben helpen? Met name gezien hun verantwoordelijkheid voor de huidige financiële crisis die geleid heeft tot zo veel economische malaise.

Uiteraard is niet iedereen het hiermee eens. De FTT heeft luidruchtige critici, waarvan de financiële sector zelf de grootste is. Geen wonder, je gaat tenslotte niet je eigen ruiten ingooien. Maar de basisargumenten van de City of London tegen de FTT ogen tegenstrijdig. Enerzijds wordt gezegd dat de FTT ‘grote schade zal toebrengen aan de financiële sector’, anderzijds dat de maatregel ‘eenvoudig omzeild kan worden door bedrijven.’ Tja, het is het één of het ander. Ofwel brengt de FTT schade toe aan de banken, of het wordt omzeild. Het kan niet allebei. Maar dit voorbeeld toont de tactieken van de financiële sector: vertroebel de kwestie door allerlei argumenten over de FTT aan te voeren, zelfs als deze intellectueel inconsistent zijn.

Fiets met vierkante wielen

In plaats van toe te geven aan de bankmakerij van de financiële sector, lijkt het mij beter om gewoon naar de feiten te kijken. De belasting op financiële transacties is feitelijk algemeen gangbaar. In de afgelopen decennia hebben meer dan 40 landen deze belasting op een vaste of tijdelijke basis ingevoerd, wat momenteel wereldwijd jaarlijks meer dan 30 miljard dollar oplevert. Opmerkelijke voorbeelden zijn de FTT van 0,5 procent die in het Verenigd Koninkrijk over aandelentransacties geheven wordt, wat vijf miljard dollar per jaar oplevert en Brazilië dat jaarlijks een aanzienlijk bedrag van 15 miljard dollar int. Zelfs de Verenigde Staten heeft (verrassend genoeg) een geringe FTT die één miljard dollar per jaar oplevert voor haar regelgevende instantie, de Securities and Exchange Commission. De meeste BRICS-landen hebben een FTT, waaronder (naast Brazilië) Zuid-Afrika en India. Dit weerspreekt het argument dat de FTT slecht is voor de economische groei.

In plaats van toe te geven aan de bankmakerij van de financiële sector, lijkt het mij beter om gewoon naar de feiten te kijken

Het voorbeeld dat tegenstanders onvermijdelijk gebruiken om de FTT aan te vallen, is het geval van Zweden, het enige land dat recentelijk een nogal tegenvallende ervaring had met de FTT. De reden hiervoor was dat de FTT geheven werd voor Zweedse bedrijven en daardoor vrij eenvoudig te omzeilen was door aandelen in Zweedse bedrijven te kopen via in andere landen gevestigde handelaren. Het Zweedse voorbeeld is echter wel leerzaam. Als je een goede FTT wilt, is een goed ontwerp essentieel. Het Verenigd Koninkrijk bijvoorbeeld, met een FTT die geheven wordt over de aankoop van aandelen, maakt gebruik van ‘het eigendomsprincipe’ om belastinginkomsten te genereren. Het maakt niet uit waar ter wereld je aandelen in een Britse vennootschap koopt (zelfs in een belastingparadijs), zolang je de FTT niet betaalt ben je geen eigenaar van de gekochte aandelen. Vanwege het goede ontwerp is de FTT van het Verenigd Koninkrijk een zeer effectieve belasting. Als je de slechte ervaring van Zweden gebruikt om te betogen dat de FTT niet werkt, is dat hetzelfde als een fiets met vierkante wielen produceren en dan zeggen dat fietsen vreselijke voertuigen zijn.

De financiële sector voert soms aan dat de FTT niet te betalen is. Dat is moeilijk te geloven aangezien de sector sinds het begin van de financiële crisis een bedrag van 166 miljard dollar aan boetes betaald heeft voor een grote hoeveelheid misdrijven en overtredingen variërend van het verkopen van foute producten tot witwasprakijken. Als de sector dergelijke bedragen kan missen (zonder zich hierover te beklagen) dan lijkt het onwaarschijnlijk dat de betaling van de FTT een probleem zou zijn.

Voordelen

Behalve de aanzienlijke opbrengsten die de Robin Hood-belasting genereert, door middel van het afromen van de handel in aandelen, obligaties en derivaten, zijn er twee andere redenen de FTT een waardevolle maatregel kunnen maken.

Ten eerste heeft de belasting een belangrijk regelgevend aspect. Doordat de FTT geringe kosten toevoegt aan elke transactie, wat soms omschreven wordt als ‘zand in de wielen’ van het financiële systeem, wordt een deel van de economisch nutteloze transacties weggenomen, wat een langetermijnaanpak in plaats van een speculatieve aanpak stimuleert. Dit kan helpen om een van de meest destabiliserende aspecten van de moderne markt te verminderen, namelijk flitshandel. Hierbij hebben computeralgoritmes de meeste financiële activiteiten overgenomen van mensen. Veel toonaangevende commentatoren zijn van mening dat deze trend teruggedraaid moet worden, aangezien deze praktijk geleid heeft tot een aantal flash crashes, waarvan de ernstigste in mei 2010 plaatsvond. De FTT zou enorm helpen in dit opzicht.

Ten tweede zorgt de FTT voor meer toezicht door de belastingdienst. In een tijd waarin het beleid van veel landen erop gericht is om de ontwijking van vennootschapsbelasting aan te pakken, is het belasten van financiële activiteiten een enorm nuttige manier om transacties transparant te maken, waardoor belastingontwijking en -ontduiking veel moeilijker en riskanter wordt.

Waar staat Nederland?

Nederland is in principe niet tegen de aansluiting bij de elf landen, maar minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem maakt zich met name zorgen dat de FTT schade berokkent aan bedrijven die private pensioenen verkopen. Een mogelijkheid is dat de elf landen een vrijstelling voor pensioenfondsen opnemen in de aankomende FTT-wetgeving. In dat geval kan Nederland op een later tijdstip deelnemen. Anderzijds kan deze zorg in de toekomst weggenomen worden aangezien veel financiële experts van mening zijn dat het argument dat de FTT slecht is voor gepensioneerden geen hout snijdt.

Grote private pensioenuitvoerders zeggen dat de FTT tot extra kosten leidt wanneer pensioenfondsen verhandeld worden, welke doorberekend worden aan de gepensioneerden, waardoor zij slechter af zijn. In werkelijkheid profiteren pensioenfondsen van buy-and-hold-strategieën voor de lange termijn waarbij de waarde van de investering in de loop der tijd stijgt. Pensioenportefeuilles worden niet snel overgedragen, gemiddeld slechts eens per twee jaar, als gevolg daarvan zijn de kosten van de FTT erg gering en gaan ze volledig op in de groei van de waarde van de pensioenpot. Het is dus niet reëel om te verwachten dat de FTT pensioenfondsen schade zal berokkenen.

Wat kunnen we in 2015 verwachten met betrekking tot de FTT? Het is een spannende tijd aangezien Duitsland, Frankrijk, Italië, Spanje en de zeven andere landen de implementatiefase van de FTT ingaan en de eerste opbrengsten in 2016-2017 verwacht worden. Dit is een bijzonder goede timing als je bedenkt dat er in 2015 drie zeer belangrijke conferenties plaatsvinden waar belangrijke onderwerpen voor de hele wereld besproken worden. De eerste is de conferentie over ontwikkelingsfinanciering in Addis Abeba die in juli plaatsvindt. Daarna volgt de conferentie over duurzame ontwikkelingsdoelstellingen in New York in september.

Tot slot is er de gigantische top over klimaatverandering in Parijs in december. Uitgerekend dit jaar is enorm belangrijk voor de vraag hoe we ontwikkeling en de strijd tegen klimaatverandering gaan bekostigen. Met het geld van de FTT in het vooruitzicht lijkt het eerlijk dat een redelijk deel van de miljarden aan nieuwe opbrengsten die gegenereerd worden, besteed gaan worden aan het redden van de levens en het beschermen van het levensonderhoud van de armste mensen ter wereld.

Als inkomstenbelasting het teken van een beschaafde maatschappij is, dan is de FTT ongetwijfeld het teken van een beschaafde wereld

De FTT mag dan voor sommigen controversieel zijn, voor anderen is het een volstrekt normaal antwoord op de uitdagingen van deze tijd. Inkomstenbelasting was ooit een radicaal idee, maar is nu een pijler van de manier waarop moderne maatschappijen zichzelf bekostigen. Zo kan ook de FTT, met hetzelfde rechtvaardige karakter, een cruciale rol vervullen en middelen van de rijksten overhevelen naar de kwetsbaarsten en tegelijkertijd de ergste uitwassen van de financiële sector inperken. Als inkomstenbelasting het teken van een beschaafde maatschappij is, dan is de FTT ongetwijfeld het teken van een beschaafde wereld!

Vertaald uit het Engels door: Astrid Amels

David Hillman voerde campagne tegen Apartheid, daarna tegen landmijnen en daarna voor schuldkwijtschelding. Hij is nu directeur van Stamp Out Poverty, een organisatie die werkt aan nieuwe bronnen voor Finance for Development, zoals de Financiële Transactietax.