Kwetsbaarheid bedreigt de menselijke ontwikkeling. En wanneer wij niet met een adequaat antwoord komen, zal elke vooruitgang niet billijk noch duurzaam zijn. Met deze waarschuwing kwamen de Verenigde Naties in het Human Development Report 2014 op 24 juli. Caroly Houmes, directeur van de International Justice Mission haakt daarbij aan. ‘Feitelijk is er geen grotere ongelijkheid tussen arm en rijk te zien dan in wie wel of geen bescherming ontvangt.’

Mijn collega’s bij International Justice Mission (IJM) komen voortdurend in aanraking met de vernietigende gevolgen van het dagelijks geweld waaronder de 3,5 miljard armsten (Oxfam Novib, Working for the Few, WEF 2014) van de wereldbevolking te lijden hebben. De armen lijden – dag in dag uit – onder de plaag van geweld die op hen afkomt en waar geen bescherming tegen is. Dagelijks geweld dat vele gezichten kent: verkrachtingen, slavernij, mensenhandel, illegale landonteigening, of bijvoorbeeld politiegeweld. Zoals het rapport stelt, zien wij inderdaad dat deze kwetsbaarheid de ontwikkeling van miljoenen mensen dwarsboomt – en erger nog, zelfs verslechtert.

Vooral vrouwen zijn slachtoffer van dit dagelijks geweld. Volgens een onderzoek van de Wereldbank (Voices of the Poor II, 2000) maakt geweld deel uit van het dagelijks leven van veel vrouwen in ontwikkelingslanden. Nu is seksueel geweld, waar wij het hier mede over hebben, overal op de wereld aanwezig, maar juist de armen zijn bijzonder kwetsbaar. Voor hen is het een plaag. Juist omdat zij arm zijn.

Corrupte politie

In veel ontwikkelingslanden is het rechtssysteem zo gebroken dat het systeem hen niet beschermt tegen kwaadwilligen die hen verkrachten, uitbuiten en vernederen. De VN concludeert in het rapport Making the Law Work for Everyone (2008) dat 4 miljard mensen niet worden beschermd door de wetten in hun land. Omdat de armen geen rechtshulp of bemiddeling kunnen betalen, zijn zij het slachtoffer. Ze krijgen te maken met corrupte politieagenten, de openbaar aanklagers bezitten onvoldoende middelen om hun werk effectief te doen, rechters zijn niet of nauwelijks getraind.

Het rechtssysteem wil vaak niet opkomen voor de armen, maar kan dit ook vaak niet. Criminelen worden niet gearresteerd en in veel gevallen wordt niet eens de moeite gedaan om geldig bewijsmateriaal  te vinden. Rechtszaken worden zonder opgaaf van reden uitgesteld, dossiers raken kwijt. Er wordt zelden tot nooit moeite gedaan om tijdens het proces trauma’s van slachtoffers te verzachten. Of zaken worden afgehandeld in officiële landstalen, die de armsten vaak niet kunnen verstaan omdat ze dialecten spreken. Volgens Amnesty International (Impunity – violence unchecked and unpunished, 2004) zoeken veel armen geen gerechtigheid omdat ze weten dat ze toch niet zullen verkrijgen. De situatie is zo schrijnend dat de armsten vaak geen bescherming bij politie en het rechtssysteem zoeken, maar er vanwege de corruptie eerder van wegvluchten. De armen verweren zich tegen het rechtssysteem, in plaats van dat ze er bescherming zoeken.

Het figuur hieronder, waarin het rechtssysteem wordt afgebeeld als een pijpleiding, brengt het probleem schematisch in beeld.

Privébeveiliging

Het dagelijks leven voor de armsten van de wereld is radicaal anders dan ons dagelijks leven. In ontwikkelde landen werken rechtssystemen (in de meeste gevallen) wel en bieden zij een bepaald niveau van bescherming tegen geweld, of je nu arm of rijk bent. Dat het rechtssysteem bij ons effectief werkt is zo vanzelfsprekend, dat we er vaak niet bij stilstaan. Bij het pakken van een glaasje water, denken we ook niet aan het systeem hierachter, de filters, de leidingen, het waterreservoir. Het is zo gewoon voor ons. We hebben hier echter wel aan gebouwd.

Zo is het ook met ons rechtssysteem. In ontwikkelingslanden is het rechtssysteem echter zo gebroken dat de rijken hun veiligheid gewoon inkopen, door privébeveiliging te betalen of door goede connecties te hebben met de plaatselijke politieautoriteiten. Zo is bijvoorbeeld in Afrika de grootste werkgever niet een oliemaatschappij, geen telecombedrijf, en zelfs geen Chinese landontwikkelaar. De grootste werkgever van het Afrikaanse continent is het particuliere beveiligingsbedrijf Group4Securicor. Wanneer alleen de rijken zich bescherming kunnen veroorloven en rechtssystemen niet werken ongeacht of je nu rijk of arm bent, wordt het gat tussen rijk en arm alleen maar groter. Denk ter vergelijking eens aan wat er gebeurt als de rijken zich terugtrekken in gated communities en hun kinderen naar privéscholen gaan. Wat gebeurt er dan met de buurten en de scholen waar die rijken wegtrekken?

Oorzaak

Feitelijk is er geen grotere ongelijkheid tussen arm en rijk te zien dan in wie wel of geen bescherming ontvangt. Armen ontvangen in hun kwetsbaarheid geen bescherming tegen het geweld dat tegen hen gepleegd wordt; kwaadwilligen ontvangen juist wel bescherming voor de misdaden die zij begaan.

De plaag van geweld is niet slechts een gevolg van armoede, het is er ook mede de oorzaak van. Zo staat geweld een uitweg uit armoede uit de weg en ondermijnt het ontwikkeling. Volgens de Wereld Gezondheidsorganisatie is school de plaats waar seksueel geweld tegen minderjarige meisjes het meest plaatsvindt. Het is dé reden waarom meisjes hun opleiding niet afmaken. En zo werkt dagelijks geweld sterk remmend op the girl effect in ontwikkelingslanden.

Of neem microkredieten. In potentie kunnen deze een leven geweldig opbouwen. Maar wanneer een arme weduwe niet beschermt wordt door een machtigere buurman die haar huis en land gewelddadig van haar afneemt, zal de lening niet het gewenste effect hebben. Ook heeft een medische post geen zin wanneer de families die er gebruik van zouden moeten maken in slavernij worden vastgehouden en door hun eigenaren worden verboden het ziekenhuis te bezoeken.

Met bovenstaande voorbeelden stellen we niet dat al deze pogingen om iets voor de armsten te betekenen niet goed zijn. Integendeel. Ze zijn juist zó belangrijk dat ze het verdienen dat zij worden beschermd tegen de plaag van geweld. De waarheid is dat het onmogelijk is een einde aan armoede te maken als we geen eind maken aan de plaag van dagelijks geweld in ontwikkelingslanden. Het is een plaag die niet alleen het gevolg, maar ook voor een deel de oorzaak van armoede is

Bewustwording van het feit dat iedereen recht heeft op veiligheid en een rechtssysteem dat hen beschermt tegen de plaag van geweld, is een essentiële stap in de strijd tegen armoede. Voor kinderen, vrouwen en mannen die dagelijks onder deze plaag te lijden hebben, is dit een kans om uit armoede te klimmen.

Caroly Houmes is directeur van International Justice Mission Nederland  (http://www.ijmnl.org/hetprobleem/plaagvangeweld)