In zijn column voor de nieuwste Vice Versa bespreekt Paul Hoebink het boek ‘The Idealist’ van Nina Munk over Jeffrey Sachs.

‘The aid debate is over’, kopte Bill Easterly boven zijn blog van tweede kerstdag vorig jaar. Reden voor dit triomfalisme was het verschijnen van het boek The Idealist met als ondertitel Jeffrey Sachs and the Quest to End Poverty. Sachs is Easterly’s grootste ‘vijand’ in een debat dat negen jaar geleden begon met een uiterst negatieve recensie van de hand van Easterly van Sachs’ boek The End of Poverty. Daarin zette Sachs uiteen hoe armoede de wereld uit geholpen kon worden met een investering van 120 dollar per inwoner per jaar. Dat zou hij laten zien in zijn Millennium Villages met investeringen in gezondheidszorg (vooral tegen malaria), onderwijs, water, landbouw (met name het verbouwen van maïs de verhoging van productie door het gebruik van kunstmest) en lokale infrastructuur. In 10 landen in Afrika, in 14 modeldorpen zou het bewijs geleverd worden.

Nina Munk, de auteur van The Idealist die eerder onder andere een overlevingsgids voor honden in New York schreef, begon in 2006 met het volgen van Jeffrey Sachs. en publiceerde een jaar later een lang artikel over Sachs in Vanity Fair. In haar vlot geschreven boek staan twee van de Millennium Villages centraal, te weten Dertu, een dorp bevolkt door Somalische herderclans in Noord-Kenia, en Ruhiira, in bananenland in het zuiden van Oeganda. Ruhiira figureerde ook in de twee artikelen die ik in 2010 voor Vice Versa schreef over de Millennium Villages.

Munks relaas is journalistiek. Ze geeft slechts beperkt aan hoe ze aan haar materiaal gekomen is. Desalniettemin overtuigt ze met een verhaal dat aangeeft dat Sachs’ droom om de armoede de wereld uit te helpen met een serie gerichte interventies stuit op de harde Afrikaanse werkelijkheid van natuurrampen, gebrekkige infrastructuur, van markten die tegenzitten, mensen die niet mee willen of slechts hun hand ophouden, en mislukte investeringen. Vooral het verhaal van Dertu, waar de energieke projectdirecteur, die uiteindelijk ontslagen wordt vanwege mismanagement, is treurigmakend. Hier stuit iedere beoogde verandering op vastgeroeste ideeën, van de speciale en superieure positie van Somalische mannen als zonen van Abraham tot veehouders die liever 60 kilometer met hun vee lopen naar de stedelijke markt dan dat te verkopen op de door het project opgezette lokale veemarkt. Springend door de tijd zet Munk de mislukking van dit experiment in Noord-Kenia neer. Maar het kan erger dan in Dertu: de Millennium Village Toya in het noorden van Mali, op zo’n 20 kilometer van Timboektoe werd in 2012 overlopen door islamitische rebellen die alles van een beetje waarde meenamen.

Twee zaken vallen opnieuw op. Sachs heeft altijd een rigoureuze evaluatie van het Millenniumproject tegengehouden. Daarom oogt de website van de Millennium Villages ook meer als propaganda dan als informatie over een serieus experiment. Nergens is iets over mislukkingen te vinden, zelfs niet dat Toya is overvallen door de islamitische rebellen. Dan is er ook nog de zogenaamde blanket approach, waarbij er weinig ruimte lijkt om af te wijken van de New Yorkse richtlijnen en aan te sluiten op lokale wensen, gewoontes, gebruiken. Nergens lijkt de bevolking serieus betrokken te zijn geweest bij de verschillende te ondernemen stappen in het project. Dat maakt ook duidelijk waarom het Sachs nooit gelukt is om andere donoren dan Japan over de streep te trekken om een van zijn dorpen te financieren. Ik heb ooit nog contact voor hem gelegd met minister Koenders, maar dezelfde huiver die je al bij andere donoren aantrof, was ook bij ons ministerie te voelen. Recentelijk echter zijn de Britten dan toch op deze wagon gestapt, wel met een serieuze evaluatie.

Het antwoord van Sachs op de kritiek in Foreign Policy begin dit jaar was op zijn zachtst gezegd merkwaardig. Onder de kop ‘The Case for Aid’ hield hij een warm pleidooi voor de strijd tegen malaria en het verstrekken van klamboes. Niets echter over de Millennium Villages. Daarop kon Easterly weer antwoorden dat Sachs is weggekropen in het konijnenhol. Beide heren schrijven tegelijkertijd dat ze wel een einde willen aan dit debat, maar zo lang de hubris van economen ook hier aanwezig blijft, lijkt de kans daarop gering.