Binnen de coalitiepartijen wordt op een compleet verschillende wijze naar de invulling van de nieuwe ministerspost gekeken. Terwijl de VVD het liefst zo weinig mogelijk hulp geeft en zich richt op het Nederlandse bedrijfsleven, praat de Partij van de Arbeid liever over het tegengaan van kinderarbeid en maatschappelijk verantwoord ondernemen. De verschillen waren duidelijk te merken tijdens het wetgevingsoverleg (WGO) in de Tweede Kamer over de portefeuille Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking.

Het debat zou gaan over de begroting 2013, maar het ging geheel in op de nieuwe invulling van de ministerspost. Dat die ministerspost op geheel verschillende manieren ingevuld kan worden en de ‘strijd’ daarover nog niet gestreden is, werd  duidelijk tijdens de eerste termijn van het wetgevingsoverleg. De VVD maakte gebruik van twee woordvoerders: Ingrid de Caluwé, die hulp vooral wegzette als ‘het afkopen van schuld’, werd geflankeerd door VVD-Kamerlid René Leegte, die een betoog hield over het belang van exportkredietverzekeringen, exportfinanciering en de bevordering van de Nederlandse handel. De trouwe OS-debatganger zal even gedacht hebben of hij wel bij het juiste wetgevingsoverleg zat, bij zoveel nadruk op Nederlandse handelsbelangen, maar een blik op de agenda leerde immers dat we hier bij een overleg over ‘Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking’ zaten, wat toch voor iedereen even wennen was. Bram van Ojik (GroenLinks) miste dan ook iedere verwijzing naar OESO-richtlijnen of MVO normen, maar kreeg van Leegte het verwijt te blijven hangen op hulp en tegen handel te zijn. ‘Hoe kun je zo kritisch zijn over ontwikkelingshulp en zo stil over handelspolitiek’, vroeg Van Ojik zich af.

Vanuit de Partij van de Arbeid kwam een heel andere nadruk. Marit Maij (PvdA) zag de voordelen van de combinatie tussen hulp en handel vooral op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MKB), het tegengaan van kinderarbeid, het coherent maken van grondstoffenbeleid en verbeterde toegang van ontwikkelingslanden tot westerse markten.

Grens

Hoewel Maij wat betreft ideologie wellicht het dichtste bij de oppositiepartijen lag, kreeg zij het het zwaarst te verduren. Zij werd hard aangevallen door de oppositie, en dan met name door Sjoerd Sjoerdsma (D66), Bram van Ojik (GroenLinks), Jasper van Dijk (SP) en Agnes Mulder (CDA) op de bezuinigingen. Mocht er in de media een oorverdovende stilte zijn over de korting op hulp, de Kamerleden lieten de PvdA niet met stille trom deze bezuinigingen doorvoeren. Met zichtbare verontwaardiging wezen ze op de in hun ogen onfatsoenlijke bezuinigingen en maakten ze korte metten met de schijnbare onvermijdelijkheid waarmee de PvdA zich bij deze uitruil neerlegde. ‘De minister zou kunnen opstaan tegen de bezuinigingen, net zoals de VVD dat bij de zorgpremies deed. Het regeerakkoord is niet in marmer gebeiteld’, aldus Van Dijk. ‘De Partij van de Arbeid is een grens over gegaan’, vond Van Ojik.’Rutte had de formatie echt niet op dit punt laten springen.’

’De Partij van de Arbeid noemde de voorgenomen bezuinigingen in het Catshuis beschamend, en wat doen ze tot mijn verbazing? Ze gaan nog meer bezuinigen; PVV-Kamerlid Joram van Klaveren zou er zijn vingers bij aflikken’, schertste Sjoerdsma, die zich in het Kamerdebat ontpopte als een goede retoricus.

Marit Maij had niet de gemakkelijkste taak dit besluit te verdedigen, maar bleef erbij dat het gezien de omstandigheden acceptabel was. Ze verdedigde het zo vurig dat ze op een gegeven moment zelfs beleed dat ze achter de bezuinigingen stond, om er daarna haastig aan toe te voegen dat het voor haar een pijnpunt blijft.

Agnes Mulder (CDA) gaf Maij een koekje van eigen deeg, hetgeen eindigde in gekissebis en elkaar de zwarte piet toeschuiven. ‘De PvdA noemde de voorgenomen bezuinigingen onder het CDA nog “kwartetten met de allerarmsten”. Gaan zij nu onfatsoenlijk beleid uitvoeren?’, aldus Mulder. Maij wees Mulder erop dat ook Buma had willen bezuinigen in het Catshuis. ‘Maar dat was niet door de fractie goedgekeurd’, diende Mulder Maij weer van repliek.

Het was alsof de rollen omgedraaid waren: twee jaar lang kreeg Kathleen Ferrier (CDA) het vuur aan de schenen, omdat ze de bezuinigingen onder haar partijgenoot staatssecretaris Knapen moest verdedigen. Nu is het aan de PvdA-woordvoerder om deze lastige rol te vervullen. En zoals Ferrier dat ook niet bij Knapen deed, wilde ook Maij haar eigen minister niet afvallen.

Patriots en piraten

Wetende dat ze het gevecht om de miljarden niet zullen winnen, zetten de oppositieleden, na hun stoom te hebben afgeblazen, hun pijlen op de drie meest controversiële punten van de nieuwe invulling van de ministerspost: het revolverende fonds voor het MKB, het potje van 250 miljoen per jaar voor vrede en veiligheid en de klimaatgelden. De vrees bestaat dat de gelden van de fondsen niet ten goede komen aan ontwikkelingsrelevante praktijken en dat de klimaatgelden het hele OS-budget opeten. ‘We gaan terug naar gebonden hulp’, aldus een ongemeen felle Van Ojik over het revolverende fonds, ‘en dat is wel 20 tot 25 procent duurder dan niet-gebonden hulp’. Tenminste, als landen verplicht worden om vanuit dat revolverende fonds van Nederlandse bedrijven af te nemen – hetgeen minister Ploumen later in het debat niet kon beantwoorden omdat ze tijd nodig had het fonds uit te werken. Volgens de SP is de effectiviteit van private sector instrumenten niet bewezen en Van Dijk wees op een recent onderzoek van SOMO, ActionAid en BOTH Ends waaruit dit zou blijken. Joӫl Voordewind (ChristenUnie) hamerde vooral op de uitvoering van de motie-Slob.

‘De allerarmsten gaan nu meebetalen aan klimaatverandering dat door het Westen is veroorzaakt’, uitte Van Ojik zijn ongenoegen over het feit dat klimaatgelden uit het OS-budget worden betaald. Volgens Joӫl Voordewind kunnen de klimaatgelden oplopen tot wel 1,3 miljard in 2020. Ook over het potje voor vrede en veiligheid bestonden veel zorgen, met name over de vermenging tussen militaire doelen en humanitaire doelen. ‘Is het wel goed doordacht?’, vroeg Van Dijk zich af. Sjoerdsma was bang dat er ook patriotraketten en de bestrijding van piraten vanuit OS worden betaald. Hij stelde verder voor om de samenhang in het nieuwe beleid meetbaar te maken.

Marit Maij, geconfronteerd met deze lastige vragen, verwees door naar de minister en sprak vooral haar nieuwsgierigheid uit over hoe de verschillende fondsen eruit komen te zien. Wel zei ze dat ze vond dat het revolverende fonds ontwikkelingsrelevant moest zijn, het lokale bedrijfsleven ten goede moest komen en dat het veiligheidsfonds niet een post militaire missie wordt, en dat dit goed uitgewerkt moet worden. Ze schetste zichzelf als ‘een optimist’ voor wat betreft de klimaatgelden, en suste Voordewind door te zeggen dat die vast niet zo hoog zouden oplopen.

Het rijtje traditionele partijen bij het WGO OS werd aangevuld door Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren, waarmee de commissie een felle en scherpe debater binnenhaalde. Ook zij ageerde tegen de bezuinigingen, maar had verder vooral aandacht voor de groene kant van ontwikkelingssamenwerking: zij wees de VVD er fijntjes op dat er grenzen zijn aan economische groei, wilde dat het voedselzekerheidsbeleid vooral ten goede zou komen aan kleine boeren en agro-ecologische praktijken en trok fel van leer tegen megastallen.

Belastingen

Een onderwerp dat na de documentaire Stealing Africa van een aantal weken geleden goed geland lijkt te zijn in de politiek, is belastingen. Verschillende woordvoerders, waaronder die van de SP, GroenLinks en D66, wezen op de belastingontduiking van grote multinationals. Een handschoen die Ploumen later in het debat zou oppakken, maar waarbij ze wel het grootste pijnpunt (namelijk Nederlandse postbusbedrijven) vermeed.

Toch is er één onderwerp dat alle partijen, met uitzondering van de PVV en SGP, in harmonie met elkaar verenigt: het belang van de positie van vrouwen. Met twee moties, die nu al breed ondersteund worden, stelde Marit Maij voor om de bijdrage aan het FLOW-fonds voor de positie van vrouwen en meisjes met tien miljoen te verhogen en ook aan UN-Women twee miljoen extra te geven. Dit ten koste van de begrotingssteun aan Mali.

Maar ondanks de eensgezindheid over dit onderwerp, zijn de debatten over bezuinigingen en de invullingen van de fondsen nog lang niet geluwd. Met nieuwe woordvoerders als Bram van Ojik, die in openbare gelegenheden zich herhaaldelijk uitsprak voor scherpe debatten, een felle Marianne Thieme en een uitstekende spreker als Sjoerd Sjoerdsma, lijkt het debat in vergelijking met de vorige commissiesamenstelling, iets verscherpt te zijn. Of de oppositie daarmee overwinningen weet te behalen, zal moeten blijken als minister Ploumen haar beleid concreter zal invullen.

Later vandaag het tweede deel van het WGO OS.