Op donderdag 27 september organiseerde het Afrika Studiecentrum in Leiden een lezing over het veelal vergeten onderwerp van belastingen en belastingparadijzen. De presentatie werd verzorgd door Ronan Palan, professor aan de City University London en co-auteur van het boek Tax havens: How Globalization Really Works. Palen: ‘Als je de wereld vandaag de dag wil bevatten moet je belastingparadijzen meenemen in de beschouwing.’

Of het lag aan de donderdagmiddag dat als een vervelend tijdstip werd ervaren, of aan het onderwerp dat te specifiek was, maar de lezing over belastingparadijzen trok maar een handjevol geïnteresseerden naar Leiden. Zonde, want de lezing was niet alleen erg interessant, maar ook zeer relevant voor het huidige ontwikkelingsdebat.

‘The (un)usual suspects’

Wanneer de meeste mensen aan belastingparadijzen denken verschijnt al snel het beeld van een paradijselijk eiland met een wit zandstrand en palmbomen zoals de Kaaimaneilanden of het beeld van Zwitserse banken die zich nergens mee bemoeien. Maar niets is minder waar; één van de grootste belastingparadijzen vinden we hier op eigen bodem.

Nederland is weliswaar niet een belastingparadijs zoals Zwitserland of Liechtenstein waar geld wordt verborgen, maar door voordelige belastingregelingen en tarieven is ons land erg aantrekkelijk voor grote bedrijven en vermogende particulieren om het betalen van belasting in eigen land te ontwijken.

Belastingparadijzen hebben vele vormen

De verschillende vormen van belastingparadijzen laten meteen de complexiteit van het onderwerp zien en een eenduidige definitie van het begrip is dan ook moeilijk te vinden. In het kort bezitten belastingparadijzen bepaalde fiscale voordelen die het aantrekkelijk maken voor internationale bedrijven en particulieren zich in het desbetreffende land te vestigen. In sommige gevallen is het alleen hebben van een postbusadres al genoeg om gebruik te kunnen maken van dat belastingvoordeel.

Om te verduidelijken wat hij bedoelt geeft Palan het voorbeeld van Coca Cola. ‘Wanneer het product, de cola in dit geval, gemaakt wordt in de Verenigde Staten, wordt gebotteld in een fabriek in Nederland en wordt gedistribueerd vanuit Ierland, omdat daar een gunstige belastingregelgeving is, is er sprake van een vorm van belastingontduiking. Op papier maken zowel de bedrijven in de VS en Nederland verlies, terwijl in Ierland het bedrijf met een paar werknemers een winst van tientallen miljoenen maakt waar dus weinig tot geen belasting over betaald hoeft te worden, zo werkt dat bijvoorbeeld.’

Niets is wat het lijkt

Recent onderzoek wijst uit dat ongeveer één derde van de mondiale geldstromen via belastingparadijzen verloopt. Dit is misschien niet zo schokkend nieuws, maar wel verrassend is dat het grootste gedeelte van dit geld uit ontwikkelingslanden komt en wordt geïnvesteerd in banken in het Westen. Deze kapitaalvlucht wordt volgens Palan meestal op legale wijze ingezet door grote mijnbouwbedrijven en niet, zoals sommigen speculeren, door grootschalige, politieke corruptie.

Ondanks dat er geen consensus is over de precieze cijfers, lopen ontwikkelingslanden naar schatting gemiddeld zo’n 500 miljard dollar per jaar mis door belastingontwijking en -ontduiking. Dit bedrag is ongeveer vier keer zo hoog als het totale jaarlijkse ODA bedrag van 133 miljard dollar.

Consequenties voor ontwikkelingssamenwerking

Economisch en politiek hebben deze gegevens volgens Palan grote consequenties en zal er een verandering in het denken over ontwikkelingssamenwerking moeten komen. ‘Het is tegenstrijdig om als land aan de ene kant een voorloper zijn in ontwikkelingssamenwerking en aan de andere kant actief ontwikkelingen teniet te doen door belasting aan datzelfde land te onttrekken’, aldus Palan.

Ook sociaal gezien hebben belastingparadijzen volgens Palan grote gevolgen, want het innen van belasting zorgt ervoor dat de staat verantwoordelijk is voor het welzijn van haar burgers. Wanneer er geen belasting wordt betaald verdwijnt deze verantwoordelijkheid en daarmee ook de democratie in een land. Het hard aanpakken van belastingparadijzen is dus volgens Palan ook bevorderlijk voor de democratisering.

‘Betekent dit dan dat volgens u ontwikkelingshulp overbodig wordt?’ zo luidt een vraag uit het publiek. ‘Nee, dat niet per se’, stelt Palan, ‘maar mijn advies is wel om het geld te volgen en te zien hoeveel geld er naast ontwikkelingssamenwerking gewonnen kan worden uit het harder aanpakken van belastingparadijzen.’

Koos de Bruijn van Tax Justice Nederland, voegt hier aan toe dat het ook belangrijk is om ontwikkelingslanden bewust te maken van de risico’s die verbonden zijn aan de belastingverdragen die ontwikkelingslanden met banken sluiten. ‘Deze landen willen graag goed contact leggen met Westerse landen, maar realiseren zich niet dat deze verdragen vaak voor hen heel onvoordelig zijn’, aldus de Bruijn.

Een duidelijke boodschap

Ondanks dat het onderwerp van de avond redelijk taai was, was de lezing alles behalve dat. Zowel Palan als de Bruijn konden de moeilijke boodschap op een begrijpelijke manier uitleggen. De boodschap van de avond is in ieder geval duidelijk. Zoals Palan benadrukt: ‘Er valt nog veel te leren over, en te halen uit belastingparadijzen. Om ontwikkelingshulp zo effectief mogelijk te maken moeten belastingparadijzen daarom goed mee worden genomen in de beschouwing.’