Piet van Ommeren, oud-manager bij ICCO en landendirecteur van SNV, ziet in een kabinet van PvdA en VVD grote kansen voor een echte vernieuwing van de ontwikkelingssamenwerking. De suggestie van Frank van der Linde om de geldkraan voor ontwikkelingsorganisaties dicht te draaien is niet voldoende en komt te vroeg, betoogt hij. Maar hoe moet het dan wel?

Frank van der Linde betoogde vorige week dat het beste voor vernieuwing in de OS sector ‘het dichtdraaien van de subsidiekraan’ voor NGO’s is. ‘Politiek, bescherm de 0,7 % norm!’ is het enige wat volgens hem de subsidieontvangers er tegenover stellen. Frank vindt dat niet bij de ideologie van OS organisaties passen, maar dat is natuurlijk onzin: de armoede is de wereld nog niet uit en als zichzelf respecterende organisatie wil elke NGO het liefst een basis aan institutionele subsidies zeker stellen en zelf bepalen hoe de vernieuwing en verandering wordt ingezet.

Zoals een bedrijf naast omzet- en winstdoelen ook een MVO-beleid kan hebben, zo heeft een OS-organisatie naast haar ideële missie ook fondsenwervingsdoelen, en één strategie daarin is ‘vasthouden wat je hebt’.

Vervangend geld

NGO’s die hun overheidssubsidie denken te verliezen na 2015 zijn al jaren op zoek naar ‘vervangend geld’ door meer fondsenwerving bij multilaterale donoren, andere westerse overheden, het publiek, grote particuliere fondsen, de EU, etc. Dat is vervangingsgeld dat niet dwingt tot ingrijpende vernieuwing (en er is nog heel veel van dat geld in de wereld, neem maar eens een kijkje in bijvoorbeeld Zuid Soedan).

Veel van de daadwerkelijke verniéuwing bij NGO’s, waar Marc Broere in zijn vrijdagcolumn ook naar hint, is vooralsnog ‘additioneel’ aan het reguliere werk, namelijk het traditioneel financieren van programma’s. Sociaal ondernemerschap, investeringsfondsen, samenwerking met het bedrijfsleven, het komt op gang maar is eerder een nieuwe niche dan (al) een nieuwe toekomst voor organisaties die 50 jaar projecten en programma’s financierden met institutionele subsidies.

Daarom is Frank’s suggestie van het dichtdraaien van de subsidiekraan niet voldoende en komt te vroeg. Frank geeft zelf aan dat het ‘openbreken’ van de sector door Koenders mislukte, en vervolgens adviseren maar een deel van de sector (subsidie technisch) op te heffen is geen goed advies aan DGIS. Een dergelijke negatieve impuls zal namelijk niet leiden tot een totale ommekeer in de NGO-sector. De groten zullen terugvallen op hun traditionele achterban, op andere donoren en zullen zo nodig verder inkrimpen (‘focus en concentratie’ heet dat). Het zou beter zijn als de overheid constructiever aan de vernieuwing van de NGO-OS-sector meewerkt, met of zonder een handhaving van de 0,7%.

Explicieter zijn

Natuurlijk doelt Frank van der Linde op meer dan de NGO-sector in de OS, maar daar mag hij als hij om vernieuwing ‘schreeuwt’ wel iets explicieter in zijn. Want, BuZa, DGIS, tegenwoordig ook het Agentschap NL, etc. zijn ook, en misschien wel belangrijkere, spelers in dit veld. DGIS is niet alleen maar financierder, maar ook beleidsmaker, kenniscentrum, netwerker, uitvoerder, noem maar op. De vernieuwingsvisie zal ook daar (en in de politiek!) verder moeten gaan dan ‘water, landbouw, samenwerking tussen Nederlands en lokaal bedrijfsleven en minder landen.’

Er zijn al signalen dat dit nieuwe overheidsbeleid, samen met de verdere concentratie op minder landen, leidt tot flinke korte-termijn bestedingsproblemen van de overheid, waardoor de –gedecentraliseerde- NGO’s opnieuw bij haar in beeld komen, bijvoorbeeld als onderuitvoerder of als beheerder van ambassadefondsen, en dat is niet de grote vernieuwing die de overheid zou moeten nastreven met de NGO-sector.

Wat dan wel?

NGO’s
In de NGO-wereld zullen nieuwe allianties moeten ontstaan. MFS-2 eiste NGO-diversiteit en complementariteit en er was een verbod op allianties met bedrijven. De sector deed dat en had geen keus. De meest kleurrijke, maar niet altijd effectieve, combinaties zagen het daglicht. MFS-3 (ja, die komt er nog wel..) zal dat los moeten laten en moeten toetsen op een paar heldere (vernieuwings-)resultaateisen; de sector zoekt dan zelf wel uit hoe ze dat vormgeeft, ook in de samenwerking met andere partijen.

Maak desnoods de subsidie in jaar drie afhankelijk van de resultaten in jaar één. Een vijfjarige gedekte cheque vooraf is niet nodig. Het werken aan OS met bedrijven, wetenschap en andere nieuwe spelers op dit terrein zoals de ‘social investors’, moet bij de NGO’s voorgoed uit de marge van één of twee medewerkers van een beleidsafdeling gehaald worden en zou moeten gaan uitmonden in concrete langlopende samenwerking, waarbij men bereid moet zijn om de zo gevestigde principes en moraal eens tegen het licht te houden.

Overheid
De samenwerking tussen NGO’s, kennisinstituten en bedrijfsleven komt op allerlei plaatsen op gang (Initiatief Duurzame Handel, MVO Nederland, AgriProFocus, etc) en de overheid speelt daar een rol in, maar ook weer vooral als subsidieverstrekker.

De overheid kan, door haar unieke positie, volgens mij een toonaangevender verbinder zijn tussen NGO en bedrijfsleven, niet alleen met subsidieprogramma’s maar vooral ook met andere stimuleringsmaatregelen. Zowel de NGO’s als het bedrijfsleven (en misschien ook wel de overheid zelf) worstelen met de huidige structuur en regels. Public Private Partnerships, PSI, al die andere ‘faciliteiten’, ze monden, voor zover ik ze ken, vaak weer uit in een subsidiekader maar nu voor het bedrijfsleven, zonder al te veel vernieuwing.

De profiterende partijen zien het ook als zodanig; een mooi voorbeeld (‘overheid speelt Sinterklaas’) is te lezen op de Financieel Dagblad site ‘wereldveroveraars’, waarin ondernemers laten zien hoe ze productie van consumptiegoederen in Vietnam opzetten, gebruikmakend van deze subsidies, waarmee enige werkgelegenheid wordt gecreëerd maar vooral de bedrijfsresultaten sneller op gang komen. Dat kan niet (slechts) het doel zijn van OS beleid.

En de politiek?
Wat is er mooier dan VVD (‘weg met die traditionele OS, laat het bedrijfsleven en de particuliere gever het armoedeprobleem oplossen’) en PvdA (‘OS in stand houden, morele verantwoordelijkheid voor de medemens, internationale belangen voor Nederland’) met het nu heersende optimisme over hun samenwerking snel een paar grote strakke beleidslijnen voor overheids-OS te laten overeenkomen. Nu is het moment!

Piet van Ommeren werkt als organisatie en management adviseur voor ontwikkelingsorganisaties. Hij was o.a. hoofd communicatie & lobby en manager van verschillende programma afdelingen bij ICCO en was landendirecteur voor SNV in Zambia. Recentelijk werkte hij als interim manager in Zuid Soedan en Mali.