Nuclear Abolition Day komt er weer aan. Op 2 juni 2012 worden over de hele wereld acties opgezet die vragen om één ding: een verdrag voor de wereldwijde afschaffing van kernwapens. Maar de discussie gaat vrijwel alleen over het bezit en de maak van kernwapens, niet over de impact van de uraniumwinning op ontwikkelingslanden. Vice Versa sprak met Susi Snyder, hoofd van het nucleaire ontwapeningsprogramma van IKV PAX Christi.

De Verenigde Staten, Rusland, Engeland, Frankrijk, China, India, Pakistan en Noord-Korea hebben allen kernwapens. Daarnaast hebben de NAVO-lidstaten Duitsland, België, Italië, Turkije en Nederland Amerikaanse kernwapens op hun grondgebied opgeslagen, te gebruiken in een eventuele Europese continentale oorlog.

Alle landen ter wereld zijn lid van het non-proliferatieverdrag (NPV), opgesteld op 1 juli 1968, behalve India, Pakistan, Israël en Noord-Korea. Dit verdrag maakt de verkoop, productie, diefstal van kernwapens illegaal.

‘Maar zolang kernwapens überhaupt bestaan, is er altijd het risico dat ze per ongeluk gebruikt zullen worden’, aldus Susi Snyder van IKV PAX Christi. Bovendien kunnen ze gestolen worden en in de verkeerde handen vallen. Landen willen kernwapens in principe voor nationale veiligheid. Maar stel je voor dat een globale reus als de VS al kernwapens wil, hoe moeten andere veel kleinere landen zich dan wel niet voelen? Zolang er landen zijn die kernwapens bezitten, geeft dat ook een motief voor andere landen om ze te willen. In tegenstelling tot biologische wapens die juist heel taboe zijn.’

Waarom denk u dat kernwapens nog niet verboden zijn?

‘Vanwege prestige zijn deze wapens nog steeds in het bezit. Kernwapens worden geassocieerd met de status van een globale supermacht. Het laat namelijk zien dat je een technologische voorsprong hebt op andere landen. Er is ook een verbinding te leggen tussen degenen die kernwapens hebben en internationale macht. Als je kijkt naar de VN-Veiligheidsraad, dan zie je dat alleen leden die een vetorecht hebben – China, Rusland de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Frankrijk – ook in het bezit zijn van kernwapens. Dit is wel heel toevallig. Ik vraag me dan af: stel je voor dat Frankrijk zijn kernwapens zou opgeven, verliest het dan ook zijn plek in de Veiligheidsraad?’

Maar het gebruik is wel illegaal?

‘Het internationaal humanitair recht, of oorlogsrecht, maakt het gebruik van kernwapens illegaal vanwege de enorme vernietigende schade die het aanricht. Pas in mei 2010 toonden ondertekenaars van het non-proliferatieverdrag voor het eerst hun zorg over de catastrofale, humanitaire consequenties van welk gebruik van kernwapens dan ook. Langzamerhand komt ook het bewustzijn dat ook het bezit van kernwapens illegaal moet worden. Maar op het moment verbiedt het NPV alleen de uitbreiding van het aantal landen met kernwapens. Dat het bezit van kernwapens nog niet illegaal is komt vanwege de associatie met de supermachtstatus. Tot nu toe zijn er alleen nog maar gesprekken geweest tussen de VS en Rusland.’

Wat kan hierin de invloed van Nederland zijn?

‘Nederland heeft op drie plekken inspraak in de discussie over het ontwapenen en het illegaal maken van kernwapens. De eerste is de Conferentie voor Ontwapening die met een permanente groep van 56 landen één keer per jaar samenkomt in Genève. Nederland heeft daarin dezelfde inspraak als elk ander land van die groep. Ten tweede heeft Nederland een plek in de General Assembly of the United Nations die discussiëren over heel veel resoluties over kernwapens. Die zijn niet bindend maar hebben wel invloed op de norm van de omgang. Als laatste maakt Nederland deel uit van de ‘nucleaire paraplu van de NAVO’. De VS hebben kernwapens via de NAVO hier in Nederland en Nederlandse piloten worden nog steeds getraind om kernwapens te kunnen gooien. Nederland heeft daarom een verantwoordelijkheid om binnen de NAVO een verandering door te zetten. Ook is er een motie geweest in de Tweede Kamer voor de verwijdering van de Amerikaanse kernwapens op Nederlands grondgebied. Dat is een goede stap in de richting, maar het is afwachten wat het ministerie ermee gaat doen.’

Wat is de impact van uraniummijnbouw op ontwikkelingslanden?

‘Uraniummijnen laten een radioactief en giftig legaat achter en heeft daardoor een directe impact op de omgeving. Zodra het in de lucht komt laat het een giftige stof achter. Als je de stof inademt wordt je ziek en ga je dood. Je kan het niet zien of voelen, dus je weet niet wanneer je bent besmet. Bovendien heeft het ook een multigenerationele impact vanwege de langdurige radioactiviteit. Als er een ongeluk gebeurt is de impact daarvan dus enorm.’

‘Er bestaat echter vrijwel geen internationale regelgeving voor de mijnbouw van uranium. Er zijn wel nationale overeenkomsten en afspraken over mijnbouw in het algemeen, die gelden ook voor de handel in mijnbouwproducten, de in- en exporten en wie aan wie mag verkopen. Maar er zijn geen afspraken als het gaat om de bescherming van de bevolking die leeft in de nabijheid van de uraniummijnen.’

‘Bovendien zijn de nationale overheden aansprakelijk en niet de multinational als er een ongeluk gebeurt in de mijnen. Die overheden hebben vaak geen geld voor de schoonmaak van het radioactieve materiaal en zo blijven zij met restanten, de kosten en de consequenties zitten. Zij krijgen daarbij maar weinig steun van de internationale gemeenschap. Maar voor uranium kun je veel geld krijgen op de internationale markt, dit is het motief voor ontwikkelingslanden om de uraniummijnbouw niet stop te zetten.’

Zijn er ngo’s die daarvoor bewustzijn creëren?

‘De International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN), opgericht in 2007, heeft een campagne gelanceerd in Mali die zich voornamelijk op uraniummijnbouw concentreert. ICAN is een verzameling van verschillende organisaties die zich bezig houdt met het milieu, mensenrechten, vrede en arbeidsomstandigheden. Samen strijden zij voor de afschaffing van kernwapens. Ook de Belgische organisatie World Information Service on Energy Uranium Project houdt zich hiermee bezig. Zij verstrekt informatie over de gezondheids- en milieueffecten van uraniummijnbouw en nucleaire brandstoffen in onder anderen ontwikkelingslanden.’

Hoe zit het dan met kernenergie, heeft dat niet hetzelfde effect op ontwikkelingslanden?

‘De link tussen kernwapens en kernenergie wordt niet vaak gelegd. Terwijl ze wel dezelfde impact hebben op ontwikkelingslanden. Het proces is hetzelfde totdat besloten wordt om er wapens van te maken. Er moet dus zeker ook gekeken worden naar het gebruik van kernenergie en de alternatieven ervoor. IKV Pax Christi denkt niet dat kernenergie de beste oplossing is voor de energieschaarste in de wereld. Er bestaan alternatieven en die zouden dezelfde investeringen moeten krijgen die kernenergie destijds heeft gehad.’

Een complex onderwerp lijkt mij?

‘Klopt. Ik zie het als een puzzel van wetenschap, politiek, menselijke veiligheid en wettelijke procedures die allemaal met elkaar verbonden zijn. Die moeten in elkaar gaan passen om zo een veiligere wereld te krijgen.’

Ter gelegenheid van Nuclear Abolition Day heeft IKV PAX Christi een kort filmpje gemaakt.