Voorzitter van de Raad van Bestuur Jan Lock en politiek adviseur Evert-Jan Brouwer van Woord en Daad roepen de onderhandelaars in het Catshuis op om ‘niet met de linkerhand van ontwikkelingslanden af te pakken wat we eerst met de rechterhand gegeven hebben’. Volgens het Woord en Daad duo mist het bezuinigingsdebat erkenning van de goede ontwikkelingsprogramma’s en creatieve voorstellen.  

Wordt het 1 miljard of toch 500 miljoen euro? De spanning stijgt. Lang zal de uitkomst niet meer op zich laten wachten. Maar velen houden er rekening mee dat de zes onderhandelaars in het Catshuis niet kunnen afblijven van het al eerder fors geplukte budget voor ontwikkelingssamenwerking. Als het daarover gaat, lijken de plannen zich te beperken tot saneren, snijden en schrappen. Weinig vernieuwend. Wie creatief denkt, ziet echter ook mogelijkheden om te bezuinigen en te hervormen ten goede van ontwikkelingslanden.

Meer dan over andere thema’s, zijn over ontwikkelingssamenwerking de meningen zeer uiteenlopend. Over verder bezuinigen lopen de visies uiteen van helemaal ermee stoppen, tot helemaal geen cent extra bezuinigen. Over hervormen van ontwikkelingssamenwerking lijkt er meer overeenstemming. Bijna iedereen met hart voor de armen vindt dat kritisch gekeken moet worden naar hoe we het de achterliggende jaren gedaan hebben. Hoewel de toekomstvisies sterk verschillen, is dus een klimaat ontstaan om over hervormingen te spreken. Als CDA en SGP zich niet nu krachtig opstellen, zou het echter zomaar kunnen dat de PVV met gemak een forse, koude, visieloze sanering van ontwikkelingssamenwerking binnenhaalt. Hervormingen komen niet vanzelf.

Koude sanering

De onderhandelaars moeten op nul onder de streep uitkomen. Zoals gezegd: een koude sanering is niet de weg die we moeten inslaan. Zijn er nog creatieve routes te bedenken die én ontwikkelingslanden ten goede komen én een overheidsbesparing opleveren? Die zijn er.

Ondanks alle hervormingen van de afgelopen jaren kosten het Europese Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en Visserijbeleid Nederland nog veel geld. In 2011 ging om en nabij 1 miljard euro aan subsidies naar boeren en vissers in Nederland. Recente rapporten laten zien dat Afrikaanse boeren niet opkunnen tegen gesubsidieerde export uit onder meer Europa. En dat het EU Visserijbeleid negatieve gevolgen heeft, ook voor Afrikaanse kustwateren, waar lokale vissers het nakijken hebben als moderne Europese kotters passeren.

Met een versnelde hervorming van Europees landbouw- en visserijbeleid vangen we twee vliegen in één klap. We helpen een situatie creëren waarin Afrikaanse boeren en vissers een eerlijker kans krijgen en we drukken onze eigen overheidsuitgaven. Omdat op dit moment niet alleen in het Catshuis, maar ook in Brussel onderhandeld wordt over bezuinigingen voor de komende jaren, ligt hier een kans. Natuurlijk doen financiële hervormingen pijn – ontwikkelingsorganisaties, boeren en vissers kunnen daar van meepraten. Hier gaat het echter om een reeds door het kabinet ingeslagen richting, waarbij we vooral in een fors hogere versnelling moeten gaan. Dat kan al vanaf 2014 geld opleveren.

Publiek geheim

Maar er is nog een fundamentelere reden om creatief te kijken naar andere beleidsterreinen. Het is een publiek geheim dat ons energie, milieu, belasting, landbouw en visserijbeleid et cetera, óók schadelijke effecten hebben voor ontwikkelingslanden. Voor een slinkend aantal politici lijkt ontwikkelingssamenwerking dan een morele afkoop te zijn. Dat vervelende schuldgevoel moet je natuurlijk ook ergens wegdrukken. Nou, vooruit dan maar, 0,7% BNP… Dat verhaal is niet meer houdbaar.

Het is zaak om het beleid van de verschillende ministeries met elkaar in overeenstemming te brengen. Om niet met de linkerhand van ontwikkelingslanden af te pakken wat we eerst met de rechterhand gegeven hebben. Want dát is wat er feitelijk nu gebeurt. Schadeafkoop zogezegd.

Catshuisbewoners

We hebben momenteel te maken met een minderheidskabinet dat, inclusief gedoogpartners, de krapst mogelijke meerderheid in het parlement heeft. Voor de Catshuisbewoners betekent dit dat ze goed moeten luisteren naar de vele voorstellen van externe adviseurs, die niet door het toegangshek naar binnen mogen. Dat kan het draagvlak voor hervormingen vergroten. De jongerenbeweging G500  wil een stevige inzet voor duurzame energie. Diederik Samsom wil een internationale belasting op flitskapitaal, zodat banken zich beter gaan gedragen. Innovatieve voorstellen. En het laatste idee levert ook nog eens geld op.

Er zijn er genoeg, soms ook met hart voor mensen in ontwikkelingslanden, die afwillen van de huidige geoormerkte bijdrage van overheidswege voor ontwikkelingssamenwerking. We luisteren goed naar hun argumenten. Twee dingen ontbreken echter in veel kritische bijdragen.

Het eerste wat we missen is de erkenning van de goede ontwikkelingsprogramma’s die er ook nog steeds zijn. Dat veel geld goed besteed wordt. Evaluaties tonen dat aan. Zeker in dit politieke klimaat moet je dus niet oude schoenen weggooien voordat je nieuwe hebt. Dan loop je op blote voeten.

Het tweede wat we missen is creatieve voorstellen hoe het dan wel moet, wat ons dat oplevert en wat ons dat waard is. De onderhandelaars staan onder tijdsdruk. Dat is gevaarlijk. Onderzoekers van Harvard University toonden aan dat tijdsdruk creativiteit negatief beïnvloedt. Er treedt groepsdenken op. Juist dan is het belangrijk open te staan voor constructieve ideeën van buiten de groep.

Voortrekkersrol

Nederland heeft lang een voortrekkersrol gespeeld om 0,7% van het BNP te reserveren voor ontwikkelingssamenwerking. Nederland kan nu een voortrekkersrol gaan spelen door over de volle breedte van het overheidsbeleid rekening te gaan houden met de effecten op de allerarmsten in Afrika, Azië en Latijns Amerika.

Uitsluitend saneren zou het beeld bevestigen dat we inderdaad een naar binnen gekeerd, egoïstisch landje aan het worden zijn. Dat er ook mogelijkheden zijn om te bezuinigen ten gunste van ontwikkelingslanden, geeft perspectief. Nu nog een stukje politieke moed, en dan maken we van de nood een deugd.