Ontwikkelingssamenwerking heeft te kampen met veel negatieve pers. Zowel in de media als in de politiek wordt er veel kritiek geuit op ontwikkelingssamenwerking. Hierdoor verliest het publiek steeds meer vertrouwen in dit belangrijke thema. Maar de vraag is of de kritische discussie over het juiste onderwerp wordt gevoerd; gaat het om ontwikkelingssamenwerking of over ontwikkelingshulp?

Door Freija Vermeer

Ontwikkelingssamenwerking of ontwikkelingshulp?

Deze termen worden veelvuldig door elkaar gebruikt, maar zijn wezenlijk anders qua aanpak en gewenste resultaten. Om de beeldvorming over ontwikkelingssamenwerking te verbeteren, zijn er twee cruciale punten die aan de orde gesteld moeten worden. Zo is een helder onderscheid tussen de begrippen ‘samenwerking’ en ‘hulp’ nodig om op een goede manier te kunnen werken aan het vergroten van draagvlak voor de ontwikkelingssector, en moet er kritisch gekeken worden naar de beoordeling van de efficiëntie en effectiviteit van ontwikkelingshulp. Om de beeldvorming over ontwikkelingssamenwerking te verbeteren, is het noodzakelijk dat het discours over de sector op een heldere manier gevoerd wordt. Goed onderscheid tussen de termen ontwikkelingssamenwerking en ontwikkelingshulp is het begin.

Ontwikkelingssamenwerking is samenwerking tussen westerse landen en ontwikkelingslanden om wereldwijd armoede te bestrijden en economische ontwikkeling te faciliteren. Na de Tweede Wereldoorlog kwam deze samenwerking op gang om onder andere landen na dekolonisatie te kunnen helpen. Verschillende supranationale instituties zoals de Verenigde Naties, de Wereldbank en de Wereld Handelsorganisatie werden opgericht om problemen te kunnen adresseren en gezamenlijke afspraken te maken. Uit deze internationale samenwerkingsverbanden zijn de bekende verdragen voort gekomen zoals de Rechten van de Mens, het Kyoto verdrag en het handelsverdrag over Tarieven en Handel. Dankzij deze verdragen hebben overheden zich gecommitteerd om gezamenlijk te werken aan mensenrechten, klimaatverandering en handelspolitiek.

Ontwikkelingshulp is een beleidsinstrument vanuit ontwikkelingssamenwerking gericht op onder andere de sectoren onderwijs, gezondheidszorg, economische ontwikkeling, landbouw en infrastructuur. Grotendeels kwam hulp op gang als vergoeding voor de gevolgen van kolonisatie van ontwikkelingslanden. Vormen van huidige ontwikkelingshulp zijn noodhulp ten gevolgen van oorlog en natuurrampen, sectorsteun, begrotingssteun, programma/projecthulp. Deze diversiteit aan vormen laat ook de complexiteit zien van hoe resultaten van hulp kunnen worden beoordeeld. Een sprekend voorbeeld van ontwikkelingshulp is het bouwen van waterputten, zoals mooi wordt beschreven door Harmen Breedeveld op de Coolpolitics weblog.

Kortom, waarbij ontwikkelingssamenwerking gebaseerd is op internationale afspraken en verdragen, is de ontwikkelingshulp een beleidsinstrument om vanuit westerse donorlanden bij te dragen een de ontwikkeling van een land of regio. In de media en ook binnen de politiek worden deze termen nog altijd door elkaar gebruikt als het over de effectiviteit en efficiëntie gaat.

Zo gaf het ministerie van Buitenlandse Zaken begin november de brochure “De nieuwe koers voor ontwikkelingssamenwerking” uit. Het document biedt Nederlandse bedrijven een palet aan instrumenten om het investeringsklimaat in ontwikkelingslanden te verbeteren voor “onze” bedrijven. De eerste zin van dit document luidt: “Dit kabinet wil ontwikkelingssamenwerking efficiënter en effectiever maken.” Dit roept bij mij meteen de volgende vraag op: gaat het hier wel over het ontwikkelingssamenwerking of wordt er ontwikkelingshulp bedoeld? Het antwoord is mijns inziens ontwikkelingshulp.

Als de overheid hier in haar communicatie al geen duidelijk onderscheid in maakt, hoe voorkom je dan dat het publiek zijn geloof verliest in ontwikkelingssamenwerking? Dat hulp niet altijd effectief of efficiënt is, moet het doel van ontwikkelingssamenwerking niet ondermijnen. Om die reden moeten de OS sector, de politiek en de media dit onderscheid benadrukken om draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking te vergroten. Daarnaast is het onderscheid tussen samenwerking en hulp van groot belang om te bepalen waar verbetering nodig is op het gebied van hulp en het vertrouwen in ontwikkelingssamenwerking kan worden hersteld.

Wie betaalt bepaalt?

Dan rest de vraag of donorlanden überhaupt wel kunnen bepalen of hulp wel of niet efficiënt en effectief is? De enige die echt kunnen aangeven of er een verbetering in de lokale situatie heeft plaatsgevonden zijn de ontvangers zelf. Om deze visie goed te kunnen vertegenwoordigen, moeten er meer professionals uit het Zuiden toegelaten worden binnen de top van NGO’s. Het is opmerkelijk dat bijvoorbeeld Fairfood de eerste grote Nederlandse NGO is die in augustus van dit jaar een Afrikaanse directeur heeft benoemd. Voorts kan de mening over effectiviteit van hulp heel goed worden verwoord door weblogs van een lokale ondernemer, boer, moeder/vader of student in vakbladen zoals Vice Versa en Internationale Samenwerking. Pas dan kan er in het donorland Nederland een weloverwogen oordeel worden geveld over het succes van ontwikkelingshulp.

Samenwerking voor hulp en hulp voor samenwerking

Ontwikkelingssamenwerking is belangrijk om gezamenlijk afspraken te maken over mondiale thema’s zoals mensenrechten, klimaatverandering en handelspolitiek om uiteindelijk internationale stabiliteit te waarborgen. Hoewel ontwikkelingshulp misschien niet altijd op de juiste manier wordt ingezet, moet dit geen reden zijn om geen vertrouwen meer te hebben in ontwikkelingssamenwerking in zijn geheel. Om vervolgens het succes van ontwikkelingshulp te kunnen vaststellen, is het essentieel dat mensen uit het Zuiden onderdeel uit maken van de top binnen NGO’s en zich uitspreken op webfora in donorlanden. Samenwerking is nodig om hulp te verbeteren en hulp is nodig om samenwerking te verbeteren.

Freija Vermeer is projectmanager in de financiële sector en heeft een tijdje gewoond in Beijing, China. Ze wil zich inzetten voor een succesvolle, multidisciplinaire aanpak voor ontwikkelingssamenwerking en wil aantonen dat ontwikkelingssamenwerking een noodzakelijk thema is om een stabiele internationale samenleving te waarborgen.