“Waar in Europa het beroep ‘journalist’ aanzien geniet, hebben in Tanzania weinig scholieren de droom om later met een notitieboekje en audiorecorder aan de slag te gaan.” Eva de Vries – redacteur bij lokaalmondiaal – is in Tanzania en doet verslag van de journalistiek in het land. “Een journalist in Tanzania moet heel veel passie hebben voor zijn vak.”

Door Eva de Vries

“Een journalist in Tanzania moet heel veel passie hebben voor zijn vak”. Met deze opmerking begint Anthony Muchoki (journalist) zijn verhaal. We zitten in een café in Shoppers Plaza, een van de vele overdekte winkelcentra in Dar es Salaam. Voor het vooronderzoek van een nieuw lokaalmondiaal project probeer ik te achterhalen hoe het ervoor staat met journalistiek in Tanzania. In een land waar het grootste deel van de bevolking felle kritiek heeft op hun leiders zijn onafhankelijke en kritische media belangrijk. Het probleem is dat er weinig goed geschoolde journalisten zijn en het vak zwaar ondergewaardeerd wordt. “Het lage salaris dwingt me om bij te verdienen door artikelen te schrijven voor organisaties en bedrijven. Ik heb namelijk een gezin dat ik moet onderhouden”, vertelt Muchoki.

“Als niets anders lukt dan word je journalist”

Interessante ontmoetingen, op bijzondere plekken terechtkomen, een hang naar avontuur en invloed op het publieke debat. Het beroep van ‘de journalist’ heeft in Europa vrij veel aanzien. In Tanzania hebben daarentegen weinig scholieren de droom om ‘later’ aan de slag te gaan met een camera, een opschrijfboekje en een audiorecorder. “Als het niet lukt om advocaat, politicus of bestuurder van een grote organisatie te worden, dan pas word je journalist”, legt Abdu Simba, mediaconsultant en voormalig directeur van het Tanzania Media Fund uit.

Onderbetaald

Ook voor Muchoki was het nooit zijn droom om journalist te worden. “Ik heb altijd veel geschreven, na mijn opleiding kreeg ik een baan aangeboden en ben ik deze wereld als het ware ingerold”. De impopulariteit van het vak kan deels verklaard worden door de lage salarissen. “Net als in de rest van Afrika, krijgen journalisten in Tanzania ontzettend weinig betaald”, zegt Simba. “De onafhankelijke media moeten het zien te rooien met heel weinig geld en daarbij wordt het belang van het werk van de journalist onderschat”, voegt hij toe.

De media als verlengstuk van de staat

De onderbetaling van het vak is niet de enige reden voor de wankele reputatie van ‘de journalist’ in Tanzania. De visie op de journalistieke praktijk kan deels verklaard worden aan de hand van Tanzania’s socialistische verleden. In Nyerere’s Tanzania na de onafhankelijkheid in de vroege jaren ’60 werden de media ingezet voor Ujamaa, nationale eenheid. Kranten en radioprogramma’s waren staatseigendom en berichtten zo positief mogelijk over het land en haar ontwikkelingen. Kritiek was uit den boze. Het was de taak van de media om optimisme te verspreiden en één gelijkgestemde bevolking te creëren. Nyerere’s aftreden luidde een democratischer periode in. Een meerpartijenstelsel werd ingevoerd en de media konden steeds onafhankelijker te werk gaan. “Tanzania scoort nu relatief hoog op de persvrijheidindex (41/178), maar in praktijk hebben we nog een lange weg te gaan. Nyerere heeft zijn erfenis achtergelaten”, vertelt Simba.

Journalistieke principes overboord

Muchoki werkte tot voor kort bij de Tanzaniaanse krant The Business Times. Vorige maand heeft hij ontslag genomen. Reden? Zijn salaris was al vier maanden niet uitbetaald. “Ik was het zat en daarom heb ik de knoop doorgehakt. Nu werk ik als freelancer”. Met het geld dat Muchoki verdient met zijn artikelen voor verschillende kranten en magazines kan hij onmogelijk rondkomen. Daarom zet hij soms zijn principes opzij en laat hij zich inhuren door bedrijven en organisaties die positieve aandacht in de media willen. “Zij benaderen mij voor een opdracht. Ik schrijf vervolgens een artikel onder mijn naam en laat het plaatsen bij een van de kranten waar ik de contacten heb”, legt Muchoki uit. Hij schaamt zich zichtbaar voor deze kant van zijn baan. “Maar dit is de enige manier waarop ik mijn onafhankelijke journalistieke werk kan blijven uitoefenen”. Muchoki is niet de enige journalist die wel eens een uitstapje maakt in de marketing- en communicatiesector. “Bijna alle journalisten in Tanzania proberen op deze manier het hoofd boven water te houden”, vertelt Simba. “Journalisten in dienst van staatsmedia daargelaten. Maar daar kan je sowieso niet spreken van journalistieke vrijheid”.

Belang objectieve en kritische media

Waarom zijn objectieve en kritische media zo belangrijk? “De bevolking van Tanzania moet mondiger worden. Mensen moeten voor zichzelf opkomen. Daarmee vergroten we de kans op een betere toekomst”, stelt Simba vastbesloten. De media spelen hierin een hele belangrijke rol. “Want waarom zouden mensen activistische en mondiger worden als ze geen idee hebben wat er gaande is en wat hun rechten zijn?”, vervolgt hij. “Als mensen in de krant lezen hoeveel allowances de ministers krijgen bovenop hun reguliere salaris, dan kunnen ze als burgers gezamenlijk verantwoording eisen”, zegt Simba. Muchoki benadrukt het belang van berichtgeving over klimaat- en milieuonderwerpen, specifiek met betrekking tot educatieve doeleinden. “Als een radioprogramma aandacht besteed aan de impact van het kappen van bomen voor houtskool, dan zullen mensen wellicht sneller alternatieve brandstofmogelijkheden exploreren.”

Journalistiek onderwijs

Voordat de Tanzaniaanse bevolking de vruchten zal plukken van een verbeterd medialandschap moet er veel veranderen. “Het journalistieke onderwijssysteem moet drastisch aangepakt worden”, vindt Muchoki. “Als er een nieuwe verslaggever wordt aangenomen ben je als vaste redacteur de eerste maanden bezig met het herschrijven van artikelen. Ze moeten from scratch beginnen, zelfs na het halen van hun diploma.” Muchoki vertelt dat het probleem grotendeels ligt bij kleine informele opleidingen: “Ze bieden journalistieke trainingen aan voor een schijntje. Studenten die de hoge kosten van de Universiteit van Dar es Salaam niet kunnen betalen krijgen zo toch een kans. Echter het niveau is heel laag!”

Inventiviteit en creativiteit

In een land waar het economische en politieke klimaat kwalitatief goede, pluriforme en onafhankelijke journalistiek niet bepaald in de hand werkt, moet je als journalist met passie voor het vak creatief en inventief zijn, vinden Simba en Muchoki. Zo was Simba een aantal jaar directeur van het Tanzania Media Fund. TMF stimuleert onderzoeksjournalistiek in Tanzania en geeft beursen aan gemotiveerde journalisten die een voorstel voor een bepaald onderzoek indienen. “Doordat ze een beurs krijgen, is de noodzaak om bij te verdienen in de marketingbranche kleiner en kan het onderzoek puur onafhankelijk uitgevoerd worden”, legt hij uit. Muchoki is momenteel bezig met het opzetten van een eigen bedrijf. Het doel is om uiteindelijk genoeg geld te verdienen zodat hij zijn commerciële bijverdiensten opzij kan schuiven. “Met mijn bedrijf spring ik in op de mogelijkheden van burgerjournalistiek en het alsmaar toenemende gebruik van mobiele telefonie in Tanzania. Telefoongebruikers door het hele land kunnen zich voor een klein bedrag aanmelden via een website. Enerzijds kunnen zij vervolgens zelf lokaal nieuws verspreiden via sms en anderzijds ontvangen zij nieuws via sms.” Muchoki is ervan overtuigd dat zijn idee een grote kans van slagen heeft. “Op deze manier krijgt de grote hoeveelheid jongeren in Tanzania een stem en ontvangen zij tegelijkertijd het nieuws op de meest laagdrempelige manier.”