Gisteravond vond in de Tweede Kamer het wetgevingsoverleg Ontwikkelingssamenwerking plaats. Vice Versa was bij het debat dat van vijf tot half 1 ’s nachts duurde. Tijdens de eerste termijn werd staatssecretaris Knapen met een stortvloed aan vragen bestoken.

Door Mieke Olde Engberink, Eva Huson en Nite Schellens

Om precies 17.00 uur trapt voorzitter Nebahat Albayrak het wetgevingsoverleg (WGO) ontwikkelingssamenwerking af. Een behoorlijke eensgezindheid vertonen de Kamerleden in hun eerste termijn van 12 minuten over een aantal thema’s, zoals het ongedaan maken van de bezuinigingen op Sociale Reproductieve Gezondheidsrechten (SRGR). Van Knapens speerpunten is dit het enige onderwerp dat volgend jaar niet meer maar minder geld krijgt. Ook andere meer aaibare thema’s als noodhulp, gender en aids zijn onderwerpen waar vrijwel alle Kamerleden voor te porren zijn. De lobbyorganisaties op dit terrein lijken hun werk weer uitstekend gedaan te hebben.

Maar de spanning in de eerste termijn zit vooral in de wijze waarop het CDA onder druk wordt gezet. Woordvoerder Kathleen Ferrier ligt herhaaldelijk onder vuur en kan rekenen op een spervuur aan interrupties. Gaat ze haar rug recht houden als het gaat om de 0,7 procent? ‘Dat hoef ik toch niet iedere dag te herhalen’, reageert Ferrier fel. Uiteindelijk wordt ze door haar collega’s gedwongen om nogmaals te benadrukken dat de 0,7 procent uit het verkiezingsprogramma van het CDA ook overeind blijft.

Profijtelijk voor het Nederlands bedrijfsleven

Ook komt de aandacht van Knapen voor de private sector en het betrekken van het Nederlandse bedrijfsleven herhaaldelijk terug in de eerste termijn. Sjoera Dikkers van de PvdA gaat in haar bijdrage in op de bestaande evaluaties van het bedrijfsleveninstrumentarium die volgens haar vooral laten zien dat ze profijtelijk zijn voor het Nederlandse bedrijfsleven en niet voor economische ontwikkeling of het creëren van banen in ontwikkelingslanden. Het leidt tot een aanvaring met VVD-woordvoerder Ingrid de Caluwé die vraagt hoe Dikkers hierbij komt omdat er bij haar weten op dit terrein nog amper evaluaties bestaan.

Ook bij andere woordvoerders bestaan grote twijfels over de rol van het Nederlandse bedrijfsleven binnen het ontwikkelingsbeleid van staatssecretaris Knapen. Draagt wederzijds belang wel bij aan armoedebestrijding en creëren we met het bedrijfsleveninstrumentarium wel echt structurele groei en banen? ‘Het feit dat het bedrijfsleven zich moet houden aan de maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) criteria, betekent nog niet dat zij ook bijdraagt aan armoedebestrijding’, aldus Sjoera Dikkers.

Niet alleen de MVO criteria worden door de Kamerleden onder vuur genomen, zij willen ook graag weten hoe het bedrijfsleveninstrumentarium geëvalueerd wordt, hoe de Nederlandse regering toeziet op het naleven van criteria, of er vooraf getoetst wordt en of bedrijven wel dezelfde behandeling krijgen als maatschappelijke organisaties. Kees van der Staaij (SGP) vraagt zich zelfs af of bedrijven überhaupt wel subsidie nodig hebben.

Ewout Irrgang van de SP stelt dat in dit beleid niet de effectiviteit van de hulp, maar de ‘ideologische signatuur van het kabinet’ voorop staat. Hij is bang dat meer geld aan het bedrijfsleven ook betekent dat het fenomeen van de gebonden hulp weer terugkeert in het beleid. Irrgang spreekt van gebonden hulp 2.0.

ODA-criteria

Alleen Ingrid de Caluwé van de VVD pleit actief voor een nog grotere inbreng van de private sector in het ontwikkelingsbeleid. ‘De inzet van het bedrijfsleven kan nog veel sterker dan nu in de begroting staat’, zegt ze. Ze pleit hierbij eveneens voor een datingplatform waarin de vraag uit ontwikkelingslanden met het aanbod van Nederlandse bedrijven kan worden gematcht. In haar bijdrage stelt de woordvoerder van de VVD dat een ‘moderne aanpak’ van de hulp nodig is. Volgens De Caluwé is er decennia lang hulp gepompt in landen zonder aantoonbaar resultaat. De VVD wil met minder geld meer bereiken, stelt ze. Zo wil De Caluwé ook de ODA-criteria gaan aanpassen aan de huidige tijd.

Ze roept Knapen op om samen met Eurocommissaris Pielbalgs hiertoe gezamenlijk een voorstel te ontwikkelen. Nederland zou samen met de Europese Unie binnen de OESO (de organisatie van internationale donoren die de criteria voor zuivere hulp vaststelt, red) een vuist kunnen maken. Ook lanceert De Caluwé het voorstel om vredesmissies veel ruimhartiger onder de ODA-criteria te laten meetellen. Ook dat proces zou Knapen in internationaal verband moeten aansturen.

SRGR en gender

SRGR is een van de speerpunten van het beleid maar daalt desalniettemin met 34 miljoen euro. Als dit een prioriteit van Knapen is, wat is dan een posterioriteit? Veel Kamerleden stellen dat het belang van SRGR niet omgezet wordt naar een vertaling in het beleid. Ingrid de Caluwé (VVD) meent dan ook dat SRGR ‘onevenredig hard wordt getroffen in vergelijking tot de andere speerpunten’.

Het is vooral Wassila Hachchi (D66) die een pleidooi voor het speerpunt SRGR en genderbeleid in het algemeen houdt. ‘HIV/AIDS is samengevoegd met algemene gezondheid en SRGR. De staatssecretaris goochelt nu met het AIDS-budget ’. Ondanks het feit dat zij tevreden is met de genderbrief van Knapen, ziet Hachchi weinig coherentie op gendergebied en verzoekt dan ook om opheldering.

Coherentie

Er bestaat veel teleurstelling over de coherentiebrief van Knapen die kort voor het Wetgevingsoverleg aan de Kamer werd gestuurd.‘We hebben een jaar gewacht op een brief over het coherentiebeleid en wat we dan krijgen zijn twee A’4’tjes met procedures. Daar is geen visie in te bekennen’, stelt Wassila Hachchi. Sjoera Dikkers wil de brief graag teruggeven aan de staatssecretaris en vraagt hem ‘opnieuw vorm te geven aan coherentiebeleid’.

Arjan El Fassed (Groen Links) wil in zijn bijdrage Knapen vooral een handje helpen als het om coherentie gaat. Hij rekent de staatssecretaris voor hoeveel geld ontwikkelingslanden mislopen door belastingparadijzen en oneerlijke handel. Door hier aan te werken heb je zo een groot deel van het ontwikkelingsbudget terug verdiend. Daarnaast komt hij terug op een eerdere motie die hij indiende over public bads. El Fassed zou graag zien dat Knapen een tender onder kennisinstituten in het Zuiden en ontwikkelingsorganisaties zou uitschrijven om de negatieve effecten van Nederland in kaart te brengen. ‘Met een modern en effectief ontwikkelingsbeleid valt veel te besparen’, aldus El Fassed.

Noodhulp

Joël Voordewind (CU) vraagt zich af hoe het kan dat er zelfs op noodhulp, het enige onderwerp binnen OS waar gedoogpartner PVV wel een voorstander van is, gekort wordt? Hoe gaat de staatssecretaris dit gat dichten als er nood aan de man is? Hij pleit samen met Kees van der Staaij (SGP) voor structurele hulp juist om noodhulp in de toekomst te voorkomen. ‘We zien dat door middel van noodhulp slechts gedaan wordt aan symptoombestrijding, vroeg of laat staan de problemen weer voor de deur.’

Wassila Hachchi (D66) komt met een heel concreet voorstel en verwacht hierbij ook steun van de PVV: ‘Als we het tweede JFS-testtoestel verkopen kunnen we de korting op noodhulp volledig ongedaan maken.’

Maatschappelijke organisaties 

In de eerste termijn gaat het ook veel over de balans tussen inschakeling van het bedrijfsleven en de rol van particuliere ontwikkelingsorganisaties, de ngo’s. Vooral de kleine christelijke organisaties zouden graag de bezuiniging op MFS willen repareren. Ook komt het onderwerp van de regeldruk voor ontwikkelingsorganisaties herhaaldelijk aan de orde. Wassila Hachchi  bepleit gelijke verantwoordingsmechanismes tussen ngo’s en het bedrijfsleven. ‘Nu is de controle op ontwikkelingsorganisaties streng, terwijl voor bedrijven enkel de OESO richtlijnen voor maatschappelijk verantwoord ondernemen gelden en controle achteraf.’ D66 vindt dat de regels voor beiden soepel moeten zijn en verantwoording pas achteraf hoeft.

Joël Voordewind van de ChristenUnie vindt dat er ook ngo’s meemoeten op de 17 handelsmissies die Knapen komend jaar gepland heeft. Ze kunnen bijvoorbeeld de rol van waakhond vervullen. Voordewind denkt concreet aan ngo’s op het terrein van mensenrechten en van duurzame ontwikkeling. En als het om een speerpunt als water gaat, zouden Nederlandse ngo’s als Simavi een belangrijke rol spelen en bedrijven kunnen adviseren over hoe ze duurzaam in ontwikkelingslanden kunnen investeren.

Daar tegenover staat Johan Driessen (PVV) die het vooral heeft over hulpclubjes, de zieligheidsindustrie die OS heet en illegale vreemdelingen. Zijn vragen aan Knapen gaan dan ook over het ‘marmeren paleis’ waarin Oxfam Novib huist, corruptie in de partnerlanden en het stopzetten van hulp aan islamitische landen. Ook wil hij dat de staatssecretaris Cordaid op het matje roept omdat ze het Nederlandse regeringsbeleid zou ondermijnen.

Ingrid de Caluwé wil dat ontwikkelingsorganisaties in de toekomst minder afhankelijk worden van overheidssubsidies. In een eventueel nieuw MFS moeten ze voor minimaal vijftig procent zelf hun broek buiten overheidssubsidies om ophouden. Nu is dat in het huidige stelsel nog vijfentwintig procent.

Kennisbeleid 

Tot slot worden er meerdere vragen gesteld rondom het kennisbeleid van de staatssecretaris. Vooral over de bezuinigingen op het Koninklijk Instituut voor de Tropen wil men graag opheldering. Ewout Irrgang vraagt zich af wanneer de kamer iets te horen krijgt van Knapen en staatssecretaris Zijlstra van Cultuur over een oplossing voor de ‘idiote situatie’ die nu bestaat.

Kahtleen Ferrier (CDA) is uiteindelijk het enige Kamerlid dat uitgebreid ingaat op het belang van goed kennisbeleid. ‘Als er één ding op peil moet worden gehouden, dan is het wel een goede kennisinfrastructuur.’ De WRR stelt voor om zes procent van ons OS budget aan kennisstructuur te geven, Ferrier onderstreept dit. Specifiek noemt zij het Nederlandse beurzenprogramma waarbij studenten uit ontwikkelingslanden aan kenniscentra in Nederland kunnen studeren. Volgens Ferrier gaat het hier om een heel succesvol programma. ‘Overal ter wereld kom ik oud-studenten tegen en die blijken onze beste ambassadeurs te zijn.’ Ze verzoekt de bezuinigingen hierop ongedaan te maken.