Journalisten zijn soms op zoek naar bepaalde beelden in ontwikkelingslanden om hun verhaal in te kleuren. Ook al vertekent dit de werkelijkheid. Dit merkte antropologe Froukje Gaasterland tijdens haar onderzoek in een Indiase sloppenwijk. Maar gerechtigheid zegevierde: de betreffende journalist is door de mand gevallen en de BBC bood haar excuses aan.

‘I just need one shot.’ De BBC journalist loopt gefrustreerd om me heen in de sloppenwijk van Tirupur, India. We hebben elkaar net ontmoet, het is februari 2008. Ik woon dan bijna twee maanden in Tirupur, ook wel het Manchester van Zuid-India genoemd vanwege de grote kledingindustrie die er gevestigd is. Als cultureel antropoloog doe ik onderzoek naar meisjes die hier werken. Hij maakt een documentaire over kinderarbeid en had mij die ochtend gevraagd om als gids op te treden.

Ik probeer de journalist te vertellen dat weinig werk thuis plaatsvindt in Tirupur, maar hij is duidelijk niet geïnteresseerd. Hij heeft namelijk al een verhaal in zijn hoofd en daarbij zoekt hij enkel nog de beelden. Zijn ideale ‘shot’ is die van een kind dat thuis werkt aan westerse kleding met als belangrijk detail dat de westerse labels eraan zitten. Met dat beeld kan hij zijn verhaal vertellen hoe kledingfabrieken werk uitbesteden en hoe kinderen ingezet worden in het productieproces van westerse kleding.

Verwachtingen bijstellen

Voor ik in Tirupur aankwam, had ik dezelfde verwachtingen rond kinderarbeid. Ter plekke moest ik echter mijn beeld grondig bijstellen want de kinderen werkten niet thuis. Het was zoeken naar kinderarbeid en als de kinderen al werkten, dan werkten ze in kleine ateliers.

Nadat de journalist de hele dag had rondgekeken in Tirupur, bleek zijn ‘shot’ onvindbaar, zelf was ik al na een uur afgehaakt. De journalist was onbeschoft naar lokale mensen en hij filmde mensen zonder toestemming gevraagd te hebben. Het ergste vond ik echter dat hij bewust een vertekend beeld van de situatie gaf.

De journalist was bezig met een documentaire die 4 maanden later werd uitgezonden door de BBC: ‘Primark on the Rack’. Bij het zien van de documentaire krijg je constant het gevoel dat wat er in beeld wordt gebracht slechts het topje van de ijsberg is. Dat komt vooral door zijn manier van filmen, waarin de schijn wordt gewekt dat er illegale praktijken plaatsvinden, die verborgen moeten blijven. De documentaire geeft een beeld dat kinderarbeid veelvuldig voorkomt. Maar in alle ateliers en grote fabrieken zien we geen kinderen aan het werk. En uit eigen ervaring in Tirupur weet ik hoe lang hij -zonder resultaat- op zoek is geweest naar zijn ‘shot’.

Bewijs geleverd

De journalist bleef echter doorzoeken. Uiteindelijk vond hij wat hij zocht: op twee afgelegen plaatsen vond hij kinderen aan het werk en daarmee was voor hem het bewijs geleverd dat grote westerse winkelketens, zoals het Engelse kledingbedrijf Primark, gebruik maken van kinderarbeid. Hoera…

Er is totaal geen oog voor de vooruitgang die op dit gebied geboekt is door de Indiase overheid, fabriekseigenaren en westerse bedrijven. Hoeveel fabrieken zijn er al niet kinderarbeid vrij? De meeste kinderen van wie de ouders in de kledingindustrie werken, gaan dagelijks naar school. Ondanks behaalde successen komt kinderarbeid toch nog steeds af en toe voor in Tirupur. Maar om het probleem groter neer te zetten dan het is, werkt alleen maar ontmoedigend.

Twijfels

Ook de BBC, die de documentaire in 2008 uitzond, kreeg later zijn twijfels over de inhoud en stelde een onderzoek in. Daaruit kwam naar voren dat de journalist een onjuist beeld gaf. De BBC Trust omschreef de documentaire als niet accuraat en niet waarheidsgetrouw. Zo bleek een scène uit de documentaire waarin drie jongens pailletjes naaiden, in scène gezet! De BBC zag zich genoodzaakt om op 20 juni 2011 publiekelijk excuses aan Primark aan te bieden voor de uitgezonden documentaire.

Maar zelfs al zou de scène echt zijn, dan nog is het bewijs van kinderarbeid niet geleverd. De journalist vraagt de jongens alleen naar hun leeftijd, verdere context ontbreekt… Echter, een beeld van een kind dat werkt, duidt niet altijd op kinderarbeid. Mogelijk werkten de jongens een paar uurtjes op hun vrije zondag en gaan ze door de week gewoon naar school. Volgens de International Labour Organization (ILO) mogen kinderen van 12 en 13 jaar licht werk verrichten, bijvoorbeeld borduurwerk als dat maar enkele uren per dag is.

Baan verloren

Primark kreeg excuses van de BBC maar wie biedt de arbeiders die hun baan in Tirupur verloren, hun excuses aan? Want na de documentaire stopte Primark haar orders en verloren honderden mensen hun inkomen. Wat was het doel van deze documentaire eigenlijk: een sensatieverhaal over kinderarbeid of het juist weergeven van de situatie?

In India bestaat het beeld van een onrechtvaardige Europese importmarkt; deze wil zo goedkoop mogelijk kleding importeren, maar zodra er misstanden lijken te zijn, wordt de hele sector gestraft. Primark leed imagoschade, maar was de imagoschade voor de kledingindustrie in India niet nog groter?

Ik denk dat in de aanpak van kinderarbeid de kinderen centraal moeten staan. Zodat het probleem niet verschuift van exportfabrieken naar de fabrieken die produceren voor de lokale markt. In plaats van de problemen te polariseren, zoals deze documentaire doet, is het zaak om gericht samen te werken met verschillende partijen in India. Dit soort onethische journalistiek draagt in elk geval niet bij aan het verbeteren van de situatie in Tirupur. En in het Westen bevestigen ze stereotype ideeën over India.

Froukje Gaasterland, Cultureel Antropoloog en auteur van van ‘Being a Good Girl: the Construction of Childhood in Tirupur, India’. Het onderzoek is gepubliceerd via IREWOC en te vinden op: