BLOG – De oorlog in Jemen is een van de meest onderbelichte oorlogen van deze tijd. We horen vrijwel niets over het land, terwijl er dit jaar volgens de VN nergens meer burgerslachtoffers zijn gevallen door bombardementen dan in Jemen. Het voorstel dat Nederland indiende bij de VN-Mensenrechtenraad voor een onafhankelijk onderzoek naar oorlogsmisdaden is, door gebrek aan steun van met name Saoedi-Arabië, in oktober 2015 teruggetrokken. Bovendien is er een humanitaire noodsituatie ontstaan; 21 van de 24 miljoen mensen heeft dringend hulp nodig.

In maart 2015 besloot een coalitie van tien Arabische landen, Saudi-Arabië voorop, tot het bombarderen van Houthi stellingen en Jemenitische steden over te gaan. Op dit moment, bestrijden twee gewapende kampen elkaar en daar tussenin bevindt zich een overgrote meerderheid die probeert te overleven. Volgens Sarah Ahmed, mede oprichtster van SupportYemen, zijn er drie opties: vluchten, aansluiten bij de gevechten of overleven. De meerderheid, die klem zit tussen de strijdende partijen en monddood is gemaakt, probeert te overleven en zoekt naar alternatieven. SupportYemen (SY) ziet kunst als het meest veilige alternatief om de stem van deze meerderheid te laten horen.

SY, bestaande uit filmmakers, web designers, bloggers en andere activisten, laat middels storytelling het geluid van deze meerderheid doorklinken, en toont daarmee de relevantie en artistieke waarde van storytelling aan. Middels krachtige video’s en campagnes poogt SY dialoog en debat op gang te brengen, zodat vertrouwen en hoop in de samenleving kan herleven. Daarnaast zet SY het beeldmateriaal in om beleidsverandering op gang te brengen, en verzet zich hiermee tegen de overheersende mediabeelden van Jemen als een gewelddadig land.

Op dit moment zetten 25 vrouwen en mannen zich actief in voor SY; inmiddels tot een formele organisatie geworden 3 jaar nadat ze zich tijdens de Arabische Lente in 2011 als het eerste media collectief in Jemen registreerde.  De kracht van SY is dat ze binnen zo’n complexe oorlogssituatie zijn geslaagd op een artistieke manier diepliggende maatschappelijke en politieke problemen in Jemen aan de kaak te stellen, met de nodige risico’s van dien.

De Arabisch Lente door de lens van kunst en cultuur

De Arabische Lente was niet alleen politiek, sociaal en economisch; ze was ook cultureel en artistiek. Sinds de Arabische Lente is er een sterke toename ontstaan van innovatieve creatieve groepen die politieke, sociale, economische en eisen aan de kaak stellen in de MENA regio. Daar heeft film een belangrijke rol in gespeeld, daar het laat zien wat tijdens de opstanden gebeurde, en deze inhoudelijk alsook visueel weet te ondersteunen. SY’s werk is daar een onmiskenbaar voorbeeld van.

Jemen is een land dat vele verschillende conflicten en staatsvormen heeft gekend. De heersende tegenstellingen in Jemen speelden weer op toen de Arabische lente haar intrede deed. Protesten leidden tot het aftreden van de heersende president Ali Abdullah Saleh, nadat hij bijna een kwart eeuw aan de macht was geweest. Juist omdat Jemen vele conflicten en staatsvormen heeft gekend, was 2011 zo bijzonder volgens Sarah: “In 2011 realiseerde ik me dat er ook vrede kan bestaan en solidariteit. Voor mij was 2011 een bron van geloof en vertrouwen in de kracht van mensen.” In deze tijdsgeest is SY ontstaan en tot op de dag van vandaag werken ze vanuit dit solidariteitsgevoel. In het begin waren de films die ze produceerden een reflectie van specifieke eisen van de bevolking voor gelijkwaardig burgerschap en beleidsverandering. De eerste video maakte deel uit van de  ‘break the silence’ campagne en benadrukte de weerstand en veerkracht van de Jemenieten tegen het overheidsgeweld. Een aantal andere voorbeelden: Foreign Aid to Yemen cased More Harm than Good, US Policy in Yemen: A Recipe for Anti-Americanism, What Do Ordinary People Want from the Transitions in Yemen?

Kort na de opstanden in 2011 verdwenen de eisen van de bevolking uit het zicht van de internationale gemeenschap. De staat werd alleen maar zwakker. De nieuwgekozen president, Abn Rabbuh Mansur Al-Hadi, slaagde er niet in om de verschillende sekten te verzoenen. Houthi opstandelingen namen in september 2014 de Jemenitische hoofdstad Sana’a in.

 ‘The Melody of our Alienation’: een ode aan de stad Sana’a

Dit was de aanleiding voor SY een film te maken over de stad, welke is geworden tot een ode aan de stad. Door de combinatie van de krachtige woorden van de Jemenitische dichter Abdulazis Al Magaleh en de beelden van de stad komt Sana’s weer tot leven. Doel van de film is de inwoners van Jemen te herinneren aan de veerkracht van hun stad, ondanks de vele conflicten waar de stad getuige van is geweest.

Het dragen van een camera is risicovoller dan het dragen van een wapen

De burgers die in 2011 de publieke ruimte claimden, hebben door het aanhoudende geweld op dit moment geen toegang tot de buitenwereld. Daarom claimt SY ruimte voor hen, niet op straat maar op het internet. Sarah: “Solidariteit is nu belangrijker dan ooit, omdat mensen zich eenzamer voelen dan ooit. Er is niets dat je eenzamer doet laten voelen dan wanneer je ’s avonds alleen in je kamer zit zonder elektriciteit en met het geluid van luchtaanvallen op de achtergrond.”

De oorlog bepaalt het dagelijks leven. Mensen lijden honger, er is vrijwel geen bewegingsvrijheid, en een groot gebrek brandstof en elektriciteit. Buiten filmen is riskant en bijna onmogelijk geworden. De milities voelen zich hierdoor geïntimideerd. Hoewel het gevoel van naïviteit bij SY soms overheerst, blijven ze geloven in de kracht van kunst en dat deze een opening kan bieden voor vrede en herstel. Zo schrijft mede oprichter Abdurahman Hussain in zijn blog: “In storytelling in de vorm van film heb ik een reden gevonden om door te gaan hoe erg de situatie ook is, omdat ik weet dat kunst is wat we nodig hebben om vrede te stichten. Hoewel het altijd risicovoller is geweest een camera te dragen in plaats van een wapen, was het toch nog mogelijk te filmen. Vandaag de dag is de situatie echter erger dan ooit, nu we vast zitten in een wrede oorlog die mensen doet verdrinken in haat en Jemen meer en meer verscheurt.”

Waar de focus van SY’s films eerst lag op het in beeld brengen van specifieke eisen van de bevolking wat betreft politieke veranderingen in het land, ligt deze nu op het in kaart brengen van de consequenties van het ontbreken van een politiek systeem. Sinds het begin van de oorlog heeft SY twee films geproduceerd: ‘The Color of Injustice’ en ‘A Broken Home’. In deze films proberen ze de mens die dagelijks lijdt onder het geweld weer te geven en kiezen er hierbij bewust voor een neutrale middenpositie.

‘A Broken Home’: polarisatie door de ogen van vrouwen

‘A Broken Home’ plaatst de huidige oorlog in Jemen in de reeks van conflicten die het land heeft gekend, en laat daarbij het specifieke karakter van deze oorlog zien. In de film worden twee vrouwelijke personages, een onderzoeker en een journalist, aan het woord gelaten. Vanuit hun perspectief zien we de impact van sektarische verdeeldheid en het gevaar dat dit met zich meebrengt: “Als deze verdeeldheid doorzet, dan verliezen we ons thuis dat we ooit Jemen noemden.” De film maakt de bezorgdheid en machteloosheid onder de bevolking voelbaar. Tegelijkertijd schemert er ook iets van hoop op herstel door: “Alles kan worden hersteld en teruggedraaid, behalve degenen die zijn verloren in een oorlog waar elk huis een strijder en een slachtoffer kent; waar elk huis een gebroken huis is.”

Gevoelens van machteloosheid, maar ook van hoop klinken door in Sarah’s woorden: “Uiteindelijk ben je machteloos. Iedereen is een verliezer. Het enige wat wij kunnen doen is mensen aan moedigen niet te haten. Dat is waar uiteindelijk collectieve bewustwording voor mij op neerkomt: medelijden met anderen hebben. In staat zijn te begrijpen dat geen verlies groter is dan het verlies van de ander.”

Een ander opvallend element in de film is dat de alleen vrouwen fungeren als vertellers. We zien de situatie door hun ogen. Sarah deelt met ons de achterliggende gedachte: “Vrouwen zouden in staat gesteld moeten worden voor een keer geschiedenis te schrijven. Aangezien zij veelal degenen zijn die de prijs betalen, zijn juist zij in staat licht te schijnen op de universele behoeftes van mensen en kunnen daarmee een tegenstem geven aan polarisering.”

Idealisme, twijfel en realisme

SY heeft als doel met haar films een bepaalde collectieve bewustwording over zaken als sociale rechtvaardigheid en gelijkwaardig burgerschap te bevorderen. Daarbij speelt het bestrijden van polarisering een belangrijke rol. Polarisering zorgt ervoor dat het einde van de oorlog voorlopig nog niet in zicht is. Veiligheid is de grootste prioriteit nu. Juist omdat hier de prioriteit ligt en het dus alles behalve veilig is, overheerst bij de leden van SY ook het gevoel van twijfel. Levert het echt wat op? En is het uiteindelijk allemaal wel de moeite waard? Niet alleen de idealen houden hen, desondanks hun twijfels, in deze tijd staande. Het werk dat ze doen is tevens een vorm van zelfbehoud en zelfbescherming. Zoals Sarah aangeeft: “Zelfs als we onze idealen niet weten te bereiken, dan hebben we onszelf staande weten te houden. Storytelling is voor ons een middel van persoonlijke overleving. Het geeft ons een reden op te staan in de ochtend. We kunnen niet bestaan als wij dit werk niet doen. Zitten en niks doen is een vorm van zelfdestructie.”

Het belang van kunst in tijden van oorlog

Het werk  van SY is niet zomaar een willekeurig middel om de oorlog door te komen. Het feit dat ze ervoor gekozen hebben te produceren vanuit Jemen is geen gemakkelijke keus en is zeker ook niet doorsnee te noemen. In tijden van oorlog verdwijnt de lijn tussen publiek en persoonlijk, werk en privé. Zo zijn ook de persoonlijke en collectieve waarde van SY’s storytelling sterk met elkaar verweven.

Op dit moment wordt Jemen door de wereld vergeten. De enige oplossing om tot een einde van het conflict te komen is een politiek akkoord. Om tot een politieke oplossing te komen dient een middenweg gevonden te worden en daarvoor is enige vorm van tolerantie vereist. Juist omdat de films van SY precies deze middenpositie zo sterk in weten te nemen, getuigt van hun relevantie en unieke karakter. Met name de recentere films van SY kunnen worden gelezen als een pleidooi voor acceptatie en het naast elkaar bestaan van verschillende wereldvisies en opvattingen, zonder enige vorm van haat of geweld. Ondanks de extreem moeilijke omstandigheden blijft SY zich inzetten de onderliggende en gerepresenteerde emoties van woede, haat en pessimisme in een door een oorlog geteisterd land als Jemen op een kunstzinnige wijze, middels storytelling bloot te leggen. Een heimat te moeten verliezen, zo laten de films van SY, ons zien, is emotioneel ondragelijk. Desalniettemin, zo leren de films ons, is hoop en geloof in verzoening mogelijk de enige oplossing bij een politiek dilemma.