REPORTAGE – Wereldleiders spreken voor lege stoelen, dialoogsessies bestaan vooral uit verklaringen. Ongetwijfeld wordt er veel met elkaar gesproken, maar dan wel achter gesloten deuren.

Zaterdag laat in de ochtend stapt Mark Rutte achter het spreekgestoelte in de grote plenaire zaal van het VN-hoofdkwartier in New York. Het tafereel heeft iets bevreemdends. Vrijdagochtend rukte nog een leger van maatpakken, mantelpakken en lichtblauwe vlaggetjes uit om de paus te horen en deel te zijn van het historische moment waarop de nieuwe ontwikkelingsdoelen werden aangenomen. Nu is de grote zaal nog niet voor de helft gevuld. Op de perstribune hangen de koptelefoontjes werkloos naast de klapstoelen. Maar wanneer de Nederlandse premier speecht voor de lege stoelen van de Algemene Vergadering, is het alsof hij het momentum van de dag ervoor nog vast wil vast wil houden; krachtig gebarend, een heldere stem, zich bewust van zijn mimiek. Is hij wel goed bijgepraat na zijn aankomst in New York, vraag je je bijna af – op de persconferentie die hij vrijdagavond, net geland, gaf aan Nederlandse journalisten, sprak hij nog over ‘als de doelen worden aangenomen’. Over die doelen ging het persmoment verder nauwelijks – voor de Nederlandse journalisten waren de lobby voor de Veiligheidsraadzetel en de plannen van de anti-IS coalitie urgenter dan de handtekening onder de SDG-agenda. Maar in de vijf minuten spreektijd die Nederland zaterdag heeft, is Rutte even volledig onderdeel van die historische doelen-conferentie.

Als je dit weekeinde toevallig inschakelt op de VN-televisiezender, is de kans groot dat je tegen de donkergroene wand achter het beroemde katheder aankijkt. Elke vijf minuten schuift er een nieuw gezicht voor. In drie dagen tijd spreken de leiders van alle 193 lidstaten de Algemene Vergadering toe over die nieuwe ontwikkelingsdoelen. Zou je kunnen uitzoomen, dan zie je waarom dat tafereel vanuit de zaal zo vreemd voorkomt. De sprekers druppelen vlak voor de hun toegezegde tijd binnen, meteen erna zijn ze vaak weer vertrokken. Het is een ritueel van verklaringen, maar waar is het publiek?

Zappen dan maar naar een ‘interactieve dialoog’. Twee keer per conferentiedag schuiven wereldleiders en vertegenwoordigers uit het maatschappelijk middenveld, bedrijfsleven en ngo’s aan in dialogen over de doelen en hun gezamenlijke aanpak daarvan. Maar zijn het wel dialogen? We horen de Namibische president Hage Geingob over ‘War on poverty’, en Helen Clark – hoofd van het VN Ontwikkelingsprogramma UNDP – spreekt van een ‘paradigmawisseling’ met een agenda die ‘echt past bij de huidige tijd’. De Keniaanse diplomate Amina Mohamed spreekt in de geest van paus Franciscus over onze ‘common origin and common destiny’.  En VN-chef Ban Ki-moon benadrukt nog maar eens dat we een ‘historisch, transformatief pakket aan doelen’ te pakken hebben. Niemand wordt tegengesproken, op geen enkele stelling wordt gereageerd. Sprekers rijgen zich aaneen. Verklaring na verklaring vol mooie woorden, maar waar is het gesprek?

De echte gesprekken blijven aan het zicht onttrokken, hier in New York. Natuurlijk, met de crises in Syrië en Irak, de oplopende spanningen tussen het Westen en Rusland, de problemen met de grote aantallen vluchtelingen en de Europese worsteling daarin een rol te nemen, is er veel om over te praten. Dat zijn de echte gesprekken deze dagen. Het verklaart waarom de Angela Merkels van deze wereld zich na het voorlezen van hun eigen statement in de ‘interactieve dialogen’ verontschuldigen en de zaal zo snel mogelijk weer verlaten; bedankt, tot ziens, en nog veel succes met jullie groepsdiscussie.

Op het hoofdkantoor van de VN wordt deze dagen eenstemmig de loftrompet gestoken over die ‘wereldwijde dialoog’ die is georganiseerd om zoveel mogelijk mensen mee te laten praten over de nieuwe doelen. 8,5 miljoen mensen gaven via bijeenkomsten via de online survey MyWorld hun inbreng. ‘Een ongekende prestatie’, ‘het meest inclusieve proces in de geschiedenis van de VN’, aldus Helen Clark. ‘Onze wereldwijde conversatie zet de toon voor de Agenda 2030 en de SDG’s’, laat Ban Ki-moon keer op keer weten.

Voor de toeschouwers van de VN-top is het een wonderlijk schouwspel: eindeloze speeches en mooie, soms opzwepende woorden, maar nauwelijks interactie. En het zijn niet alleen de toeschouwers die zich verbazen. Ook sommige deelnemers zit het allemaal niet lekker. Na een nieuwe reeks verklaringen tijdens de sessie ‘From Global Conversation to Global Action’ herdoopt Danny Sriskandarajah, de voorman van CIVICUS (een coalitie van maatschappelijke organisaties) de SDG-agenda tot de ‘Elvis-agenda’. ‘A little less conversation, a little more action please.’

Vrijdagochtend had paus Franciscus er in zijn openingsspeech nog zo voor gewaarschuwd: ‘We moeten de verleiding weerstaan om verklaringen af te leggen die ons geweten bevredigen, maar die los staan van onze werkelijkheid.’ Uit de speech werd eindeloos geciteerd, maar zelfs naar de paus werd niet geluisterd.