VERSLAG – Bedrijven, organisaties en beleidsmakers zijn steeds meer bezig met de zaak over eerlijk goud. Want zijn wij wel goudeerlijk in deze sector? Nog lang niet, maar ook hier kan Nederland belangrijk zijn.

In het stadje Migori, in het zuidwesten van Kenia, zit een kleine vrouw uren met haar handen te draaien in een metalen schaal op zoek naar kostbaar goud. Ze werkt dag in dag uit met het metaal kwik, een vervelend goedje dat niet alleen slecht voor de huid is, maar nog meer gezondheidsproblemen kan veroorzaken, zoals slapeloosheid en hersenletsel. Ze merkt er nu nog weinig van, maar de gezondheidsproblemen zullen over een tijdje wel tot uiting komen.

Wereldwijd zijn er zestien miljoen mijnwerkers in de kleinschalige goudwinning

Het zijn deze verhalen die ons doen beseffen dat het nodig is de misstanden in de goudsector aan te pakken. Wereldwijd zijn er zestien miljoen mijnwerkers die hun geld verdienen met kleinschalige goudwinning. Maar door oneerlijke handelsvoorwaarden en gebrekkige mensenrechtenbescherming zitten mijnwerkers in een vicieuze cirkel van uitbuiting, armoede en marginalisering.

Eerlijke sector

Het onrecht in de goudwinning komt steeds meer in de schijnwerpers te staan. Vorige week vond dan ook de Ronde Tafel over Goud plaats, waarbij iedereen die wat met goud te maken heeft aanwezig was: van goudsmit tot investeerder, en van juwelier tot elektronikaproducent. Zelfs zo dat er vorige week een speciale bijeenkomst over werd georganiseerd. Van goudsmid tot investeerder, en van juwelier  tot elektronicaproducent, iedereen die wat met goud te maken heeft was tijdens deze Ronde Tafel over Goud aanwezig. Het was voor het eerst dat de ‘brievenbuskantoren’ van goudmijnbedrijven meediscussieerden over Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO). Hoewel iedereen er ook was als liefhebber van goud, waren zij er voornamelijk voor een noodzakelijk doel: tot consensus komen het Nederlandse beleid voor verduurzaming van goud. Minister Ploumen van Ontwikkelingssamenwerking sloot de bijeenkomst af door een eerste set fairtrade gouden ringen uit te reiken.

 98 Procent van het goud wordt gesmokkeld, waardoor we geen idee hebben waar het naartoe gaat

Maar hoe doe je dat, de goudketen verbeteren? Gregory Mthembu-Salter, hoofdonderzoeker van OECD, gaf in zijn presentatie een goed beeld van de ontwikkelingen in de goudsector van de Democratische Republiek Congo (DRC). Volgens hem moet de focus liggen bij degene die het goud smelten om de meeste invloed te kunnen uitoefenen op verantwoord ondernemen in de productieketen. Deze smelters kunnen namelijk nagaan waar het goud precies vandaan komt en of het goud op een verantwoorde manier is gewonnen. Zodoende kunnen zij eisen gaan stellen aan het goud. Mthembu-Salter: ‘Het is belangrijk dat de traceerbaarheid in de keten wordt verbeterd. In de goudhandel wordt momenteel niet onderzocht waar het goud precies vandaan komt. Zo weten we dat er illegale winsten worden gemaakt door de rebellen in DRC.’ Tevens blijkt dat 98 procent van het ambachtelijk gewonnen goud gesmokkeld wordt, waardoor we geen idee hebben waar het naartoe gaat. ‘De verantwoordelijke bronnen raken we kwijt als het goud uiteindelijk terecht komt bij handelaren en juweliers. Ieder land zou hierin een zorgvuldige aanpak moeten hebben.’ Daarom is het onder andere belangrijk om lokale overheden te steunen, en dat investeerders openbare kennisgeving gaan eisen van de praktijken in de goudhandel.

 ‘We hebben veel te maken met smokkelaars en illegale mijnbouw’

Jan Willem van Gelder, oprichter van  Profundo advies en onderzoeksbureau, deed onderzoek naar de mogelijkheden voor de duurzame goudsector. Het rapport is speciaal geprepareerd voor het Ministerie van Buitenlandse zaken om aanbevelingen voor beleid te kunnen maken. Volgens Van Gelder zijn er verschillen in impact en efficiëntie met betrekking tot de grootschalige-, industriële mijnen en de kleinschalige-, ambachtelijke mijnen. Voordelen van grootschalige mijnen kunnen zijn dat ze bijvoorbeeld een betere financiële en technische capaciteit hebben om de duurzaamheidkwesties aan te pakken. Kleinschalige ondernemingen zijn niet altijd legaal, maar kunnen door het creëren van werkgelegenheid wel degelijk een grote invloed hebben op de lokale bevolking.

Duurzaamheid

Toch blijft het moeilijk om de goudhandel volledig te overzien. Van Gelder: ‘Statistieken in de Goudhandel zijn niet betrouwbaar. We hebben veel te maken met smokkelaars en illegale mijnbouw.’

‘De mijnbouw heeft grote potentie voor sociaal- economische ontwikkeling’.

 

Verder vestigt hij de aandacht op belangrijke duurzaamheidkwesties, bijvoorbeeld de negatieve effecten van mijnbouw op ecosystemen door ontbossing en watervervuiling. Ook is het volgens hem van belang om de impact van mijnbouw op de lokale bevolking te onderzoeken, omdat daar conflicten en corruptie bij komen kijken. Overheden zouden daarom gesteund moeten worden om hun capaciteit te verbeteren. Ook zouden ze moeten zorgen voor verbeterde wet- en regelgeving. Want de mijnbouw heeft grote potentie voor sociaal- economische ontwikkeling. Van Gelder: ‘Goudmijnen falen om te opereren als motoren voor ontwikkeling’.

 China en India moeten mee gaan doen aan de discussie

Jennifer Horning van Solidaridad International gaf vervolgens aan dat China en India als grote actoren in de internationale goudhandel mee moeten gaan doen aan de discussie. Solidaridad heeft ondertussen meer dan 31 mijnbedrijven ondersteund en meer dan vijfduizend mijnwerkers hebben hierdoor betere werksomstandigheden gekregen. Het is volgens Horning belangrijk om naast het creëren van bewustzijn, vooral tot actie over te gaan: ‘Nederland kan een rol spelen om te engageren in de internationale discussie van de goudhandel.’ Om doeltreffender te zijn moet meer steun gaan naar conflictvrije landen, aangezien de ontwikkeling daar sneller effect heeft.

Grote stappen

Aan het eind van de middag was het vooral zaak om tot afspraken te komen en regels te formuleren waar bedrijven en instanties zich aan gaan houden. Het was duidelijk dat iedere belanghebbende in de goudhandel zijn beste beentje voor wilde zetten om misstanden in de sector te bespreken en ze in de toekomst te beperken. Zo gaat een bedrijf als Philips inzetten op het controleren van de smelters, om duidelijk te maken waar het goud precies vandaan komt en of het op een verantwoordelijke manier gewonnen is. Ook de Europese Unie wil bijdragen aan een verantwoordelijke keten, door de bestaande wetgeving als de Conflict Minerals Strategy en initiatieven voor het verduurzamen van de goudsector te handhaven.

Minister Ploumen was er buitengewoon blij mee dat iedereen het eens kon worden en afspraken kon maken. Wat eerder een uitdaging zal zijn is echter om consensus over dit onderwerp te krijgen buiten de zaal. Maar Ploumen is in haar toespraak optimistisch: ‘Er zijn namelijk al hele grote stappen gezet in de tinsector, dus waarom kan dat niet voor goud?’

‘Er zijn al grote stappen gezet in de tinsector, dus waarom kan dat niet voor goud?’

Een begin is gemaakt, en een convenant over eerlijk goud is gestart vanuit goede wil. Het is een afspraak om dit jaar nog de goudsector te verbeteren, door samenwerking en goede afstemming van instanties en bedrijven. Maar er ontbreekt nog een duidelijk stappenplan. Ploumen: ‘We weten niet precies waar ons goud vandaan komt. Het is lastig te traceren. In Dubai bijvoorbeeld mag je, als je op het vliegtuig stapt, evenveel goud meenemen als je met twee handen kunt dragen. En zoals u allemaal weet, er past behoorlijk wat in die handige handbagagekoffertjes.’ Dit is zorgelijk volgens Ploumen want: ‘(…) aan veel van die koffertjes met goud kleeft bloed. En dat komt terecht in producten die wij dagelijks gebruiken, zoals je mobieltje of je trouwring.’

‘De consument kan het begin zijn van eerlijke goudhandel’

Trouwringen

En die consument heeft ook een verantwoordelijkheid, zo bleek uit de uitreiking van de eerste set fairtrade gouden ringen aan een toekomstig bruidspaar. ‘De consument kan immers ook het begin zijn van een eerlijke goudhandel, en niet alleen het eindpunt’, was de boodschap.

De trouwring, als symbool voor levenslange liefde en verbinding, vraagt natuurlijk om zuiverheid. Ploumen: ‘Het is de hoogste tijd. In de oudheid was goud niet alleen bekend als waardevol, maar ging er ook magie vanuit en stond het symbool voor zuiverheid. Met elkaar moeten we ervoor zorgen dat goud anno 2015 weer eerlijk en zuiver wordt. Voor de gouddelvers in landen als Congo en Colombia én voor alle bruiden en bruidegoms. Want als je zelf gelukkig bent, wil je dat de ander dat ook is.’