OPINIE – Kort geleden deed de VVD van zich horen. Fractieleider Zijlstra uit de Tweede Kamer had een analyse gemaakt van de situatie waarin de wereld verkeert. En van de Nederlandse belangen die in gevaar zijn. Evert-Jan Brouwer is in deze blog heel vriendelijk voor de VVD. Hij ziet in Zijlstra’s analyse bescheiden aanknopingspunten voor een zinvol beleid ten opzichte van ontwikkelingslanden.

VVD-leider Halbe Zijlstra heeft niet veel buitenlandervaring, als je zijn CV bekijkt. De website Parlement & Politiek meldt sober dat de Friese socioloog een stage heeft gelopen in  Midden-Amerika. Hij is dus niet de eerste van wie je een stevig verhaal over de buitenlandse politiek verwacht. Toch deed hij onlangs van zich spreken, met een stevig epistel: ‘Realistisch buitenlandbeleid’. Zijlstra publiceerde dit in Liberaal Réveil, het bezinningsblad van de VVD. Meestal worden artikelen uit dat blad niet opgepikt, maar op de één of andere manier haalde het stuk het landelijke nieuws. Waarom?

Een beklemmende schets

De VVD-voorman doet pittige voorstellen. Nederland moet af van een idealistische buitenlandpolitiek. Eigenbelang moet voorop staan. Het gaat niet om wat wenselijk is, maar om wat haalbaar is in deze wereld. Zijlstra geeft een beklemmende schets van Nederland en Europa, die het steeds meer moet redden zonder Amerikaanse steun. We worden bedreigd door Vladimir Poetin, terroristen en vele asielzoekers. We zijn te soft, geven te weinig geld uit aan defensie, bewaken onvoldoende onze buitengrens. Het gaat niet goed. Zijlstra: ‘Er zijn landen die rijker, slimmer en sterker worden, en er zijn landen die juist armer, dommer en zwakker worden. In een veranderende wereld betekent stilstand al snel achteruitgang’. Dat laatste mag Nederland natuurlijk niet overkomen. Nee, dat vind ik ook.

Uiteraard voelden de sociaaldemocraten, de coalitievrienden van Zijlstra, zich flink in de kuif gepikt met zijn verhaal. Vooral het idee dat je niet gelijk dictators moet omruilen voor democraten. Dat het, om erger te voorkomen, strategisch kan zijn om aardig te zijn voor schurken, dictators, legergeneraals… onverteerbaar! De vaandel van de mensenrechten mag niet gestreken worden.

Hervormingen afdwingen

Waar niemand over struikelde is wat Zijlstra, die volgens Parlement & Politiek ook van reizen houdt, schreef over ontwikkelingssamenwerking. Terwijl dat er ook niet om loog. Hulp moet ingezet worden om in Afrika en dat soort landen, veilige havens voor de vele vluchtelingen te creëren. Handel met arme landen moet strategisch ingezet worden. Ongeveer zo: als Uganda en Ethiopië vluchtelingen uit Zuid-Soedan niet tegenhouden op hun vlucht naar Europa, mogen die landen ook niet zomaar producten meer exporteren naar Europa. Dan krijgen ze met serieuze handelsbeperkingen te maken. De VVD’er wil door hulp-met-spierballen en ingeperkte vrijhandel ‘hervormingen afdwingen’ in ontwikkelingslanden.

Eigenbelang = ieders belang

Uiteindelijk, zo besluit hij zijn droom filosofisch, is het in ieders belang als ieder zijn eigen belang volgt. Als iedereen denkt aan de stabiliteit en veiligheid van eigen land, is dat de kortste route naar welvaart en vrijheid. Het zou leuk zijn daarover eens met Poetin te borrelen…

Je kunt natuurlijk makkelijk gaten schieten in de VVD-moraal. Wat een schurken! Alleen denken aan jezelf. Laten ze zich niet raken door de nood van mensen ver weg? Willen ze koste wat kost die berooide vluchtelingen uit hun achtertuin houden?

Positief bekijken

Ik wil het voor de verandering eens positief bekijken. Zijlstra gunt mensen in ontwikkelingslanden welvaart en vrijheid. Hij gunt vluchtelingen een veilige haven, een perspectief op een beter bestaan. Persoonlijk kan ik er erg in meevoelen dat hij Afrikanen de overtocht in een gammele boot over de Middellandse Zee wil besparen.

Toch, als ik in die positieve lijn meedenk, kan ik me op enkele punten een consequentere VVD-opstelling voorstellen.

Bezuinigingen

Als je Afrikaanse jongeren welvaart en vrijheid gunt, is het niet afdoende om te investeren in ‘veilige havens’ in buurlanden voor het geval ze de benen nemen. Dan moet je investeren in onderwijs en beroepsopleidingen in die landen. In een sterk midden- en kleinbedrijf, dat banen schept. Dus geen miljarden bezuinigen op ontwikkelingssamenwerking – inmiddels een VVD-traditie sinds 2010, het jaar waarin Rutte-I aantrad.

Vrijhandel

Wil je dat ontwikkelingslanden tot economische bloei komen, moet je ze ook niet hun toegang tot Europese markten beperken als ze niet kunnen voorkomen dat mensen een betere toekomst in Europa zoeken. Dan zet je ze op economische achterstand. Zet handelsovereenkomsten juist in om die landen een eerlijke kans te geven op de wereldmarkt. Weeg de belangen van ontwikkelingslanden serieus mee in debatten over TTIP en Economic Partnership Agreements. In plaats van voetstoots aan te nemen dat zulke verdragen aan ontwikkelingslanden ten goede komen.

Schurken

Welvaart en vrijheid in ontwikkelingslanden. Enkele jaren terug was er een VVD-Kamerlid dat luisterde naar de naam Boekestijn. Als er in een Afrikaans land ‘een schurk’ aan het roer stond, en dat was volgens hem in menig land het geval, dan stop je gelijk de hulp aan de overheid van dat land. De lijn-Zijlstra zou kunnen zijn: je laat de schurk nog even zitten, maar ondersteunt wel burgerinitiatieven tégen corruptie en machtsmisbruik, en vóór meer verantwoording en democratisering.

Tussen de regels door vind ik bij Zijlstra best aanzetjes voor een zinvol beleid ten opzichte van ontwikkelingslanden. Ook als daar nu nog schurken de scepter zwaaien.

Evert-Jan Brouwer, politiek adviseur Woord en Daad