Hoe zet je een sociale onderneming op in een ander land, waar andere wetten, systemen en een andere cultuur geldt? Over de allereerste stap die je als sociaal ondernemer kunt zetten gaat deze column van Merel Rumping die voor Vice Versa over sociaal ondernemen schrijft. Toegespitst op een praktijk ervaring, namelijk LegBank Colombia: betaalbare protheses in het land met de meeste slachtoffers van landmijnen ter wereld. 

Hoe zet je een sociale onderneming op in een ander land waar andere regels, een ander (zorg)systeem en een andere cultuur geldt? Uiteraard is elk land anders, maar het proces dat je toepast komt doorgaans overeen. Daarom hebben we bij ProPortion, de organisatie waar ik voor werk, deze processtappen in een werkbaar praktisch model gegoten bestaande uit 9 stappen. Ze worden kort geïntroduceerd in deze column. Daarnaast zal ik ingaan op de allereerste stap die je als internationaal sociaal ondernemer kunt zetten, aan de hand van onze nieuwste sociale onderneming die we aan het opzetten zijn in Colombia; LegBank. Dat klinkt als een bank waar je legs leased in plaats van geld. Precies, dat is het ook.

Prothese van flessendoppen

Het is begin 2014 als een kennis mij op een bankje in de vroege voorjaarszon een sprookjesachtig verhaal vertelt over een arts in Thailand. Hij werkt veel met mensen die geamputeerd zijn en het frustreert hem dat hij ondanks zijn succesvolle operaties al dertig jaar lang ontevreden patiënten ontvangt; de protheses die zij dragen deugen namelijk niet. Daardoor lopen zijn patiënten altijd met pijn. Voor de duidelijkheid; hij is arts en geen prothesebouwer, maar besluit op een gegeven moment om een flink aantal op straat gevonden flessendoppen te versmelten. Hij brouwt er als een ware alchemist een jaar op los en toen was het prototype van zijn eerste prothese af. Met behulp van ervaren prothesebouwers weet hij deze te optimaliseren en zo ontstond een betaalbare low-cost prothese van redelijke kwaliteit, die hij vervolgens aan armen uitdeelde.

Slachtoffers door landmijnen

Het verhaal inspireerde mij en deed me direct denken aan Colombia, het land met de meeste slachtoffers door landmijnen wereldwijd, die daar geplaatst zijn door rebellengroepen, o.a. de FARC. Ik heb in Colombia voor een Micro Finance Institute (MFI) en met straatkinderen gewerkt, en ik herinnerde mij de geamputeerden die zichzelf hinkend of met krukken verplaatsten. Zou dat een bedelstrategie zijn, of zou het lastig zijn om aan een protheses te komen? Ik werkte in zeer arme buurten met mensen met een heel laag of bijna geen inkomen, en werd nieuwsgierig of de situatie alleen voor hen of ook voor anderen slecht was.

Onderzoek in Colombia

We zijn vervolgens met onderzoek gestart. Enerzijds was dat desk research via internet, anderzijds sprak ik met een groot aantal organisaties in Colombia met behulp van mijn voormalig netwerk. Verhalen van een dame die 25 jaar in een prothesewerkplaats had gewerkt, van verscheidende artsen, advocaten en met NGO’s die in Colombia met gehandicapten of specifiek met protheses werken, brachten het volgende aan het licht:

–      Landmijnen hebben de afgelopen 20 jaar meer dan 10.000 slachtoffers gemaakt

–      Naast landmijnen vormen diabetes en het grote aantal verkeersongevallen de reden dat er in Colombia heel veel mensen een amputatie hebben ondergaan.

–      Protheses worden met name in grote steden geproduceerd. Er wordt gebruik gemaakt van internationale merken waardoor de protheses erg duur zijn (ongeveer €1400).

–      Veel mensen hebben geen toegang tot protheses:

• Zij maken bij gebrek aan deze toegang soms hun eigen prothese.
• Zelfs als ze de prothese vergoed krijgen via bijvoorbeeld een NGO hebben rurale armen onvoldoende middelen om transportkosten naar de stad te betalen waar de protheses gemaakt worden.
• Lastig is dat ze vaak lange tijd in de stad moeten blijven om de prothese te laten maken en om te rehabiliteren en dat zij dan niet kunnen werken en niet voor hun gezin kunnen zorgen.
• Militairen die op een landmijn stappen krijgen daarentegen een prothese van top kwaliteit en worden op allerlei wijzen geholpen door de overheid.

Droom: een benenbank

De conclusie: protheses zijn duur in Colombia, niet toegankelijk voor iedereen en kwalitatief niet altijd goed. Zo begon een droom zich langzaam vorm te geven, namelijk: ‘Elk mens wiens been geamputeerd is moet toegang hebben tot kwalitatieve prothesen’. Want, elk persoon die een amputatie heeft ondergaan zou recht moeten hebben op een waardig leven en moet volledig onderdeel kunnen uitmaken van een maatschappij. Deze gedachte was de start van een toekomstige sociale onderneming: LegBank.

Het doel ervan is de toegang tot betaalbare en kwalitatieve protheses vergroten. Gezien mijn positieve ervaringen met microkrediet in Colombia ontstond het idee om een low-cost prothese te maken met hieraan toegevoegd een financiële component; dus die mensen met een minimaal inkomen ook zelf zouden kunnen afbetalen. Zij zouden een leg kunnen leasen en deze in delen kunnen afbetalen. Hoe mooi zou het zijn om een benenbank te starten in Colombia?

Stap 1; dromen

De eerste fase is dus dromen. Thomas Schuurmans, directeur van ProPortion, omschrijft deze eerste fase, de droomfase, als ‘jezelf dwingen om op basis van een kansrijk idee groot te dromen’. Hij wees mij op de volgende mooie quote van Ellen Johnson Sirleaf, voormalig president van Liberia: ‘The size of your dreams must always exceed your current capacity to achieve them. If your dreams do not scare you, they are not big enough. Dit is de eerste stap uit een proces dat uit negen delen bestaat. Dit is geen vaststaand model, maar concrete stappen die wij continu aanscherpen. Ik heb het hieronder voor jou op een rijtje gezet.

• Dreaming; deze fase begint met een prachtig kansrijk idee, vaak gebaseerd op een bepaald probleem in een maatschappij. Het doen van (desk) research en jouw droom SMART (specifiek; meetbaar; aanvaardbaar; realistisch; tijdsgebonden) maken, helpt hierbij. Deze fase eindigt als je jouw sociale doel gedefinieerd hebt.
• Exploring; deze fase dient om een gedetailleerder idee van de lokale context te krijgen. Het maken van een stakeholdermap, landscape analysis en een overzicht van potentiële doelgroep zijn hierin belangrijke onderdelen. Een onderzoek op de plek waar je de onderneming wilt gaan opzetten is essentieel. Deze fase eindigt als je een basisidee hebt van wat de mogelijkheden zijn.
• Ideating; in deze fase ga je verschillende ideeën voor product en diensten, en een aantal potentiële business modellen bedenken die ervoor zorgen dat er rond jouw product/dienst een duurzaam model staat. Activiteiten die hierin terugkomen zijn: Business Model Canvas en het schetsen van verschillende ideeën. ProPortion heeft haar roots in een designbureau Reggs, en ons motto is dan ook; pas als je iets kunt tekenen, kun je het ook waarmaken! De fase is afgelopen als je verschillende business modellen hebt, en een idee hebt van de partners met wie je zou kunnen werken.
• Concepting; in deze fase ga je jouw verschillende business modellen terugbrengen tot een paar met heel veel potentie. Dit doe je door de ‘erin geslopen assumpties’ op een rij zetten en deze lokaal valideren of falsificeren. Je gaat in jouw pilot jouw idee als het ware testen in het klein. Zo verzamel je feedback op eerdere ideeën, waardoor het concept sterker wordt. In Thomas’ woorden: ‘Je gaat bij een verkeerde assumptie je oplossing aanpassen en opnieuw testen, totdat je een oplossing hebt gevonden die hout snijdt. Zo’n cyclus van optimalisatie, wordt ook wel pivoting genoemd.’ Een handig hulpmiddel hierbij is het Javelin board. De fase is afgerond als je een shortlist van potentiele partners hebt en je al jouw assumpties duidelijk in kaart hebt gebracht.
• Prototyping; in deze fase wordt het uiteindelijke product+service gepilot in een kleine setting. Potentiële partners worden bij hierbij betrokken. Zo wordt in het klein onderzocht in hoeverre het product, service, de partners en het bedachte samenwerkingsmodel succesvol is. De fase is afgerond als je je eerste mini-pilot hebt gedraaid en als jouw product en dienst geoptimaliseerd is naar aanleiding van de geleerde lessen van de mini-pilot.
• Planning; in deze fase wordt op basis van alle informatie uit de voorgaande fase een eerste businesplan geschreven. Hiermee wordt financiering aangetrokken om een grote pilot te bekostigen.
• Piloting; deze fase vindt plaats op meerdere locaties. Hierdoor krijg je inzicht in de bereidheid van mensen om voor jouw product en dienst te betalen; en over het productie, distributie process, jouw marketing campagne en training van collega’s. De fase is afgerond als je een succesvolle pilot gedraaid hebt.
• Optimizing; in deze fase wordt een geoptimaliseerd business plan geschreven, op basis van werkelijk gemeten pilotresultaten, waarmee je op zoek kunt gaan naar investeringen voor opschaling. Activiteiten: de media opzoeken, naar conferenties, netwerken en uiteraard met impact investeerders of angel investors praten. De fase is afgerond als je de benodigde investering binnen hebt gehaald.
• Scaling; een goede innovatie kan door veel mensen in de wereld gebruikt worden en is dus schaalbaar. Opschaling kan in de eerste plaats in het land zelf gebeuren en kan vervolgens ook internationaal over de grenzen heen plaatsvinden. Helemaal mooi is het als de innovatie een systeem verandert, zoals micro krediet gedaan heeft.

Ben je benieuwd hoe deze droom zich sinds voorjaar 2014 heeft ontwikkeld? In mijn volgende column lees je over de tweede stap exploring en hoe acht weken veldonderzoek in Colombia de oorspronkelijk LegBank oplossing geheel op zijn kop zetten.