Gisteren was het vier jaar geleden dat de opstand in Syrië uitbrak. De vrede lijkt verder weg dan ooit. Desondanks zijn er nog mensen die wél geloven in een vreedzame oplossing, zoals vredesactiviste Maha Ghrer (28). Ze hoopt dat mensen niet vergeten waarom ze samen met andere vredesactivisten de straat op is gegaan om op te komen voor hun rechten. Maar de focus van hun werk is wel veranderd. 

Samen met haar man Mustafa Qarman richtte Maha Ghrer de burgergroep Kesh Malek op. Bij het begin van de opstand demonstreerde Kesh Malek tegen het regime. Later verschoof de focus naar dienstverlening. In de gebieden waar gevochten wordt ligt het onderwijs vaak stil. Scholen zijn vernield en leraren zijn vaak gevlucht. Kesh Malek zoekt naar manieren om het onderwijs toch door te laten gaan, door leerkrachten te zoeken en ze van een salaris te voorzien.

Eind 2012 kwam Qarman om het leven tijdens een demonstratie in Aleppo, die door het regeringsleger werd beschoten. Dit gebeurde op dezelfde dag dat hij samen met Maha Ghrer dingen aan het regelen was voor de opening van de school. Dit heeft Ghrer er echter niet van weerhouden om door te gaan met het coördineren van het scholenproject in Aleppo. Dit doet ze vanuit de Turkse stad Gaziantep, op twee uur rijden van Aleppo. Inmiddels is het scholenproject uitgegroeid van één school naar vijf scholen.

Weg niet kwijtgeraakt

Vice Versa ontmoette Ghrer tijdens een bezoek aan Nederland op het kantoor van vredesbeweging PAX.

‘Vanaf het begin geloven wij in vrede’, zegt zij vastberaden. ‘Ik denk dat het ethischer is om op een vreedzame manier onze rechten te verdedigen. Aan de andere kant begrijp ik dat mensen naar wapens grijpen om zichzelf te beschermen. Helaas weet ik dat dit op de één of andere manier tot een ravage zal leiden. Natuurlijk zijn er ook goede mensen die wapens dragen, maar ze waren daarmee niet in staat om orde in de situatie te scheppen of te voorkomen dat het geweld escaleerde naar andere groepen. Ik geloof niet in geweld. De reden dat ik doorga met het verdedigen van mijn rechten op een vreedzame manier, is simpelweg omdat dit de manier is waarin ik geloof.’

En ze is niet de enige: ‘Hoewel de situatie erbarmelijk is in Syrië, zijn er genoeg mensen die op een vreedzame manier werken. Ze geloven nog steeds in het principe van de revolutie zoals deze gestart is. Ze zijn nog steeds niet de weg kwijt geraakt.’

Volgens Ghrer heeft het nog steeds zin om op een vreedzame manier te werken, ook al is de oorlog nog zo bloedig. ‘Het is inderdaad moeilijker geworden. Maar alleen een kleine druppel in het glas kan al een verschil maken. Als je de hoop verliest en zegt: ‘’We kunnen toch niets doen’’, daar kom je niet verder mee. Wij hebben onze scholen in Aleppo waar we nu bijna aan 3000 kinderen onderwijs bieden. Van deze 3000 kinderen, zijn er misschien tien tot vijftien  die een verschil gaan maken in de toekomst. We maken kleine stappen en we geven gewoon niet op.’

Van demonstreren naar het overnemen van overheidsdiensten

Met het programma Adopt a Revolution ondersteunt PAX vredesactivisten en burgergroepen, bijvoorbeeld bij de Mustafa Qarman school, vernoemd naar de man van Maha Ghrer. De focus van de burgergroepen die Pax steunt veranderde in de loop van de tijd. Net als Kesh Malek begonnen ze activistisch en demonstreerden ze tegen de dictatuur. Maar nu de overheidsdiensten zijn ingestort, zijn ze steeds meer overheidsdiensten gaan overnemen zoals onderwijs. Dat die focus is veranderd, is klaarblijkelijk geen probleem voor PAX. Helma Maas, persvoorlichter en senior-communicatie adviseur van Pax, legt uit: ‘De mensen zijn heel praktisch ingesteld. Alles wat ze doen hoort bij het vechten voor hun vrijheid. Dat was eerst door te demonstreren, nu door bijvoorbeeld onderwijs te verzorgen.’

Ghrer geeft ook aan dat er weinig veranderd is in het doel van haar werk. Deze past nog steeds bij de focus van Kesh Malek. De vraag is wel of de naam van de burgergroep ‘Kesh Malek’ die Ghrer eind 2011 samen met haar man oprichtte, nog steeds wel van toepassing is. Kesh Malek betekent namelijk ‘schaakmat’.

Ghrer lacht: ‘Ja, we waren behoorlijk optimistisch. Wel wilden het regime laten kantelen en de dictatuur omzetten in een democratie. Vandaar de naam ‘schaakmat’: om de dictatuur ten val te laten brengen. Maar of de naam nu nog toepasselijk is… daar heb ik niet eerder aan gedacht. Het gaat denk ik ook niet om de naam, maar om wat we bereikt hebben.’

De rol van de internationale gemeenschap

Wat ze precies wil van de internationale gemeenschap, dat weet Ghrer niet, maar ze heeft wel ideeën: ‘Eerst moeten de mensen stoppen met praten over ISIS. Ik weet dat ze heel gevaarlijk zijn en door hen hebben we veel vrienden verloren… Maar als we niet ons best doen om het regime te verwerpen, dan raken we ISIS ook niet kwijt. Daarbij hebben we hulp nodig.’

De oorlog duurt nu al vier jaar en Ghrer waarschuwt dat als er niet ingegrepen wordt, de gevolgen van de oorlog buiten Syrië ook steeds meer merkbaar zullen zijn. ‘In Syrië is het terrorisme zo opeengehoopt, dat het gevaar bestaat dat het zich zal verspreiden buiten Syrië. Dat begint zelfs nu al. Kijk maar naar Turkije of naar het incident met Charlie Hebdo in Parijs. Daarom is het van belang om het probleem bij haar oorzaak aan te pakken, want tegelijkertijd worden de terrorismebewegingen sterker en sterker.’

Versterken van de lokale capaciteit

Daarbij is het van belang dat de lokale capaciteit wordt versterkt, vindt Ghrer. ‘We moeten ons focussen op onderwijs, op onze nieuwe generatie. Maar we moeten ook werken aan verzoening tussen groepen en ja… heel veel dingen.’

Ghrer is dan ook blij met het partnership met PAX. Terwijl de naam Adopt a Revolution misschien niet het eerste is waar je aan denkt nu de revolutie is uitgemond in een oorlog, is het voor PAX en Maha Ghrer juist een logische naam. Maas: ‘Omdat het gaat om een uit de hand gelopen conflict betekent niet dat we onze inhoudelijke strategie veranderen. We blijven mensen steunen die streven naar vrijheid, door verschillende bevolkingsgroepen de dialoog met elkaar aan te laten gaan, of mensen te trainen hoe ze moeten onderhandelen en hun eigen rechten kunnen verdedigen.’

Ghrer is het daarmee eens. Het conflict is dan wel uit de hand gelopen, maar het is belangrijk dat mensen niet vergeten waarom dit alles is gestart, benadrukt ze. ‘Het heeft een reden gehad, ngo’s moeten de Syrische revolutie daarom ook promoten als de Syrische revolutie. We kwamen op voor onze vrijheid en rechten en dat doen we nog steeds.’

‘ISIS and Assad are the same shit’

De media bericht nu voornamelijk over het geweld en Kesh Malek vindt dat dit anders moet. Wanneer ngo’s het ‘goede voorbeeld’ geven, hoopt Ghrer dat de media dit over zal nemen. Daarom is Kesh Malek nu ook bezig met hun eigen campagne. ‘Onze campagne heet: ISIS and Assad are the same shit.’ Ze laateen sticker zien die aan de achterkant van haar telefoon zit geplakt met deze tekst en twee getekende mannen die de ISIS en Assad moeten vertegenwoordigen.

De wil van Ghrer om de moed niet te verliezen is ijzersterk. Maar van het optimisme waarmee de protesten zijn begonnen, is weinig over. ‘De situatie is zo uit de hand gelopen, natuurlijk blijven we doen wat we doen. We zullen altijd hoop houden, ook al is het een beetje. Maar ik moet realistisch zijn.’