Psychologie en ontwikkelingssamenwerking lijken twee zeer verschillende disciplines, maar ze hebben meer met elkaar gemeen dan je op het eerste gezicht zou denken. Door meer inzicht te krijgen in menselijke gedrag en besluitvorming, kunnen problemen zoals armoede en klimaatverandering op een positieve manier beïnvloed worden.  Het ‘World Development Report 2015: Mind, Society and Behavior’ besteedt aandacht aan de psychologische en sociale kant van menselijk gedrag.

Inzicht in menselijk gedrag heeft grote invloed op ontwikkelingsresultaten. Door inzicht te krijgen in menselijk gedrag wordt het mogelijk nieuwe interventies op te stellen die ervoor zorgen dat huishoudens meer geld kunnen sparen, bedrijven meer produceren, ziektes kunnen worden teruggedrongen en consumenten minder energie gaan verbruiken, zo concludeert het nieuwste World Development Report.

Drie vormen van menselijke besluitvorming

Elk beleid gaat uit van een bepaalde vorm van menselijk gedrag. Onderliggend aan deze insteek is het idee dat menselijk gedrag voortkomt uit ‘rationele’ keuzes. Mensen wegen alle mogelijkheden af op basis van de kennis die zij hebben en nemen hierna een weloverwogen keuze. Recent onderzoek, daarentegen, zet vraagtekens bij deze manier van denken. Want klopt de assumptie wel dat mensen altijd alle mogelijkheden en risico’s tegen elkaar afwegen voordat zij een beslissing nemen?

Het rapport noemt drie principes van menselijke besluitvorming. Wanneer mensen keuzes maken zonder dat er opzet in het spel is, valt dit onder ‘automatisch denken’. Hoe mensen reageren en wat zij denken is vaak afhankelijk van wat anderen in hun omgeving doen en denken. Dit wordt ‘sociaal denken’ genoemd. Als laatste hebben veel maatschappijen een gedeelde kijk op de wereld om hun heen. Deze manier wordt gecategoriseerd als ‘denken in mentale modellen’.

Vooral bij gestandaardiseerde economische modellen wordt verwacht dat mensen wereldwijd op dezelfde manier zullen handelen, maar dit is niet het geval. Menselijke gedrag en de keuzes die zij maken zijn sociaal bepaald en context specifiek.  Het is dus moeilijk te voorspellen welke aspecten van programmaontwikkeling en implementatie invloed zullen hebben op de besluitvorming van mensen.

De kracht van de menselijke psyche

Het is van groot belang dat de psychologische en sociale invloeden die besluitvorming beïnvloeden opgenomen worden bij interventies, betoogt het rapport. Het is niet alleen belangrijk welke interventies uitgevoerd worden, maar vooral op welke manier deze worden uitgevoerd. Om interventies effectief te maken, zijn onderdelen zoals adaptatie, leren en ontdekken van essentieel belang.

Daarnaast moeten experts, beleidsmakers en professionals zich er bewust van worden dat zijzelf ook onderdeel uitmaken van sociale en culturele invloeden. Hun manier van denken is namelijk ook automatisch. Zij zijn geneigd bewijs op zo’n manier te selecteren en filteren zodat hun bevindingen bevestigd worden. Doordat zij ook redeneren vanuit een bepaalde sociale context, kan dit leiden tot verkeerde conclusies waarom mensen die in armoede leven bepaalde keuzes maken of gedragen.

Slimme toepassingen

De psychologische kant kan op verschillende manieren worden ingezet. Een manier is het gebruik maken van herinneringen om mensen te helpen bij het uitvoeren van hun plannen. Via wekelijkse sms’jes worden patiënten eraan herinnerd hun medicatie in te nemen. Herinneringen aan openstaande rekeningen zorgen ervoor dat deze sneller betaald worden.

Een andere stimulans is het belonen van goed gedrag. Dit is bijvoorbeeld merkbaar wanneer mensen worden geïnformeerd over hun energieverbruik in vergelijking met het verbruik  van hun buren. Het gemiddelde verbruik gaat hierdoor namelijk naar beneden. Verder zijn mensen bereid om harder te werken wanneer zij erkenning krijgen voor hun werk. Dit geldt ook wanneer zij giften of onderscheidingen ontvangen.

Ook komen boodschappen duidelijker aan wanneer mensen zich kunnen identificeren met het probleem. Dit komt bijvoorbeeld naar voren bij maatschappelijk verantwoorde thema’s in soapseries. In Zuid-Afrika is er een onderzoek geweest naar de effectiviteit van financieel gerichte boodschappen in soapseries. Huishoudens die de soap voor twee maanden bekeken, hadden een kleinere kans om te gaan gokken of om dure producten aan te schaffen. De kijkers voelden zich emotioneel verbonden met de karakters. Hierdoor stonden zij meer open voor de financiële boodschappen die de serie wilde overbrengen dan dat het geval is bij standaard financiële programma’s.

Kortom : door psychologische en sociale invloeden op gedrag te identificeren, wordt het mogelijk beleidsplannen op te stellen die samenwerken met deze invloeden, zo maakt het rapport duidelijk. Maar, zo voegen de auteurs toe: menselijke besluitvorming is gecompliceerd en het is moeilijk te voorspellen hoe mensen zullen reageren wanneer interventies worden ingevoerd.