Vorige week vond in Londen de Girl Summit dat vrouwenbesnijdenis als thema had. Daaruit bleek dat er nog heel wat moet worden gedaan om deze vorm van geweld tegen meisjes uit te roeien. Vandaag zoomen we in op Mali. Daar ondertekenden 45 dorpen dit voorjaar een anti-besnijdeniscontract.Het lijkt een druppel op de gloeiende plaat, want in Mali is besnijdenis een diepgewortelde traditie: negen op de tien vrouwen is besneden. Nu worden dorp voor dorp contracten afgesloten met ouders, oma’s, de burgemeester en de imam om een einde te maken aan deze praktijk.

De anti-besnijdenisafspraak is een initiatief van westerse organisaties als Unicef en Plan International. Terwijl de VN-missie met daarbij ook Nederlandse soldaten in het noorden van Mali van start gaat, timmeren ngo’s aan de weg om de situatie voor vrouwen in het land te verbeteren. Hiermee volgt Mali het voorbeeld van buurland Burkina Faso waar deze methode vruchten afwerpt.

Kaart van met het percentage besneden vrouwen per land. Bron: UNFPA

Vrouwenbesnijdenis is traditie in veel Afrikaanse en Arabische landen. In het ene land hoort het bij de ceremonie om volwassen te worden, in het andere land is het bedoeld om vrouwelijke lust te onderdrukken. Soms worden meisjes dichtgenaaid om te voorkomen dat ze ontmaagd worden. De ingreep verschilt per regio. Van een symbolisch sneetje tot complete verwijdering van de schaamlippen en clitoris. De gevolgen kunnen ernstig zijn. Onhygiënische ingrepen zorgen voor complicaties of bloedvergiftiging. Bevallen kan gevaarlijk zijn als gevolg van zware littekens. Veel vrouwen krijgen last van fistels, chronische ontsteking of ernstige incontinentie. Soms worden vrouwen dan verstoten door hun man.

Effectief beleid in Burkina Faso

Mali volgt nu het anti-besnijdenisbeleid van Burkina Faso. Daar werkte begin jaren ‘90 een speciale overheidscommissie zes jaar lang aan het creëren van draagvlak onder de bevolking. Mede dankzij voormalig minister Mariam Lamizane (voorzitter van de Nationale Commissie tegen genitale mutilatie) is de wet tegen vrouwenbesnijdenis in 1996 aangenomen. Ze is tevens voorzitter van de Inter-African Committee against Female Cutting.

Sinds vrouwenbesnijdenis landelijk verboden is, neemt het aantal meisjes dat besneden wordt af. 76% van de vrouwen in Burkina Faso is nog altijd besneden, maar slechts 9% staat achter deze praktijk. In Mali -waar de campagne nog in de kinderschoenen staat- steunt nog 73 procent van de besneden vrouwen genitale mutilatie. Een besnijdenis is natuurlijk niet meer ongedaan te maken, daarom is het aantal besneden vrouwen in Burkina Faso op dit moment nog altijd hoog. Maar de verschuiving in opinie van Burkina Faso betekent dat besneden vrouwen hun dochters en kleindochters niet meer laten besnijden. Het aantal besneden vrouwen neemt in dit land dan ook gestaag af, blijkt uit cijfers van Unicef uit 2013. Bij bevolkingsgroepen als de Toeareg en Bella komt het vanouds minder voor, zo ook bij christenen.

De voorlichtingscampagne in Burkina Faso zorgde ervoor dat de wet omarmd werd door een toenemend deel van de bevolking. Als dorpen gezamenlijk afspreken hun dochters niet meer te besnijden, zijn onbesneden meisjes geen uitzondering meer. Hierdoor is het vinden van een huwelijkskandidaat niet langer een probleem. Daarmee wordt de hoogste drempel tegen afschaffen weggenomen. Jonge meisjes worden nu aanzienlijk minder vaak besneden dan oudere vrouwen. Het kost wel nog even tijd voordat het totale landelijke percentage afneemt, omdat oudere besneden vrouwen nog in de cijfers zijn opgenomen.

Percentage besneden vrouwen in Burkina Faso per leeftijdsgroep in 2006. Bron: UNFPA

Het percentage besneden vrouwen afgezet tegen het aantal vrouwelijke voorstanders van besnijdenis. In Mali zijn de meeste voorstanders te vinden. In Burkina Faso zijn veel vrouwen besneden terwijl er weinig voorstanders zijn als gevolg van de bewustwordings-campagne. Bron: UNFPA

De rol van de Islam

Door vermenging van islam en cultuur denken mensen dat vrouwenbesnijdenis een islamitisch gebruik is. Duidelijk maken dat genitale mutilatie niet in de Koran staat, is een belangrijke stap in de strijd tegen de traditie. Daarom werken regeringen samen met religieuze leiders om deze mythe de wereld uit te helpen. Maar in Mali is het juist de Hoge Islamitische Raad – een belangrijk adviesorgaan van de regering – die een landelijk verbod tegenhoudt. De Malinese regering heeft de steun van deze religieuze autoriteiten hard nodig voor stabiliteit in het land. Vrouwenbesnijdenis simpelweg verbieden zonder hun steun, kan daarom gevaarlijk zijn.

Lange adem

In Mali is 89 procent van de vrouwen besneden en maar liefst 73 procent staat hier nog steeds achter. Dat is een groot verschil met Burkina Faso en dat komt omdat hier nog weinig campagne is gevoerd tegen genitale mutilatie. Malinese ouders laten hun dochters besnijden omdat anders niemand met ze wil trouwen, uit angst voor ontrouw. De Malinese regering staat onder zware druk van westerse donoren om vrouwenbesnijdenis te verbieden maar heeft daarvoor een grondwetswijziging nodig.

In Mali voeren steeds meer hoogopgeleide en invloedrijke vrouwen actie tegen de meisjesbesnijdenis. Zangeres Oumou Sangaré is een groot artiest in Mali en daarbuiten. In haar songteksten stelt ze vrouwenbesnijdenis en polygamie aan de kaak. Met haar songs bereikt ze een groot publiek want radio is de belangrijkste informatiebron in Mali.

Ngo Plan Mali heeft een grote campagne uitgerold om 200.000 Malinezen te bereiken. Door informatiebijeenkomsten te organiseren en discussies onder de bevolking te begeleiden proberen ze de bevolking zelf de nadelen te laten inzien van besnijdenis. Ze betrekken daarbij ook de lokale religieuze leiders om de mythe van de link tussen religie en de praktijk te ontkrachten. Met voldoende draagvlak onder de bevolking kan Mali vrouwenbesnijdenis wellicht ook succesvol verbieden, net als in Burkina Faso.

Dit artikel kwam tot stand middels de Masterclass Datajournalistiek van Coolpolitics, de Utrecht Data School, Lokaalmondiaal en Vice Versa.