Aan de vooravond van de negende Ministeriële Conferentie van de Wereldhandelsorganisatie stijgt de spanning op Bali. Vandaag en morgen arriveren de ministers van meer dan 159 landen op het tropische Indonesische eiland. Aan hen de zware taak om op het nippertje een akkoord te sluiten. Wat staat er op het spel en hoe staan de onderhandelingen ervoor? Vice Versa bericht vanuit Bali.

Tot voor kort overheerste het optimisme, maar nu is toch echt de stress toegeslagen. Vorige week dinsdag bleek dat een week voor de start van de negende Ministeriële Conferentie op de WTO er nog geen deal was bereikt in Genève. Het is nu aan de ministers in Bali om toch nog een akkoord te sluiten en die hebben tot vrijdag de tijd. Het is erop of eronder, want de WTO is vooralsnog niet van plan om de onderhandelingen tot na Bali te laten doorsudderen. ‘Er is geen plan B’, verklaarden woordvoerders van de WTO vandaag.

Dat de onderhandelingen in dit stadium zijn vastgelopen betekent een klap voor de WTO. Het doel was om een afgeronde tekst klaar te hebben voor de conferentie die slechts nog door de ministers hoefde te worden ondertekend. Nu dat niet is gelukt, dreigt er in Bali alsnog stevig onderhandeld te moeten worden. Lukken die onderhandelingen niet, dan kan de WTO weer een mislukking op haar conto schrijven. De WTO is er sinds haar oprichting namelijk niet in geslaagd vooruitgang te boeken en lijkt het patent te hebben op mislukte conferenties. De laatste reeks mislukkingen begon na 2001, toen de Doha Ontwikkelingsronde werd gelanceerd. Het doel van deze ronde is om de handel te liberaliseren, maar tegelijkertijd maatregelen te nemen waardoor ontwikkelingslanden kunnen profiteren van het vrijmaken van de wereldhandel.

Om dit keer toch tot een overeenstemming te komen, is er apart een ‘Doha-Lite’ pakket gecreeërd met als doel om op een aantal punten uit de omstreden Doha-agenda overeenstemming te bereiken, te weten op handelsfacilitatie, voedselzekerheid en een pakket voor de minst-ontwikkelde landen (MOL’s). Het laaghangend fruit moest toch wel geplukt kunnen worden, was de gedachte, maar nu blijkt dat zelfs dat niet zo simpel is.

Toch geven de onderhandelaars niet op. Afgelopen vrijdag stuurden meer dan 100 landen een brief naar de WTO waarin zij hun steun voor een WTO-deal uitspreken. Maar de landen die de sleutel in handen hebben tot een succes ondertekenden deze brief niet; de handtekeningen van India, China, de EU en de VS ontbraken.

Grootste splijtzwam is India’s voorstel voor voedselzekerheid. Vorige week dinsdag liep de poging in Genève tot een akkoord te komen vast op verdeeldheid over landbouwregulering. Terwijl de onderhandelaars op de valreep een overeenkomst hadden bereikt die zou voorzien in een tijdelijke oplossing, kwam de Indiase afvaardiging spoedig met hangende pootjes terug op het akkoord. Het kon niet op de goedkeuring van handelsminister Anand Sharma rekenen. Niemand weet hoe de Indiase minister zich morgen op gaat stellen. Eist hij een permanente oplossing voor India of stelt hij zich tevreden met een ‘peace clause’?

Handelsfacilitatie

Het gebakkelei over India’s voorstel staat een akkoord op handelsfacilitatie in de weg. Omdat er in principe over het hele Bali-pakket overeenstemming moet worden bereikt, kan het akkoord op handelsfacilitatie niet zomaar afgesloten worden. WTO-topman Robert Azevedo zal daar wel van balen, want na maandenlang hard werken door de WTO-onderhandelaars zijn de meest gevoelige zaken nu opgelost en ligt een akkoord binnen bereik. In de tekst is opgenomen dat ontwikkelingslanden de verplichtingen pas hoeven uit te voeren op het moment dat ze technische assistentie hebben gekregen. En voordat andere landen dreigen om ontwikkelingslanden tot het geschillenmechanisme te brengen, moeten er onderhandelingen plaatsvinden om het op een andere manier op te lossen.

In het volle besef dat een deal op handelsfacilitatie nodig is om het multilaterale systeem te redden, zijn de minst ontwikkelde landen akkoord gegaan met de ontwerptekst. Toch zijn er nog strubbelingen. Zo heeft Cuba geëist dat de Verenigde Staten onder een deal op handelsfacilitatie ook hun handelsembargo tegenover Cuba moeten opheffen en ook vertellen bronnen dat Venezuela en Argentintië hun reserves hebben.

In het pakket voor de MOL’s is eigenlijk vrij weinig meer te onderhandelen. De teksten zijn in principe klaar om door de ministers te worden ondertekend. Het is wachten op een deal op de andere twee onderwerpen voordat de MOL’s hun bescheiden overwinningen binnen kunnen halen.

Wat nu?

Aan de vooravond van de conferentie zijn er een aantal scenario’s mogelijk:

1. Er komt geen deal. Dat betekent een voorlopig einde van de onderhandelingspoot van de WTO. De regels van de WTO blijven bestaan, evenals het geschillenbeslechtingsmechanisme, maar zoals woordvoerders van de WTO vandaag verklaarden zullen de onderhandelingen ‘in de ijskast worden gezet.’ ‘Als het laaghangend fruit van Doha niet eens kan worden geplukt, wat rest er voor ons dan nog om te doen?’, aldus een woordvoerder.

Als gevolg van een falende WTO zullen landen nog meer hun toevlucht zoeken tot bilaterale en regionale akkoorden, waardoor minst en minder ontwikkelde landen in het multilaterale handelssysteem verder worden gemarginaliseerd. ‘Het is extreem zorgelijk’, zegt David Runnals, directeur van het International Centre for Trade and Sustainable Development (ICTSD). ‘Als de WTO niet een overeenkomst bereikt, komt het multilaterale handelssysteem ten einde. De machtigen der aarde hebben een ontsnappingsclausule: de regionale en bilaterale akkoorden. Maar de ontwikkelingslanden hebben dat niet.’ Het betekent volgens Runnals niet alleen een klap in het gezicht van de multilaterale handel, maar ook van multilaterale onderhandelingen in het algemeen.

2. Er is een minieme kans op een ontsnappingsclausule. Volgens het ICTSD is het een plausibel scenario dat er alleen op handelsfacilitatie een akkoord wordt bereikt. Een aantal landen schijnt daartoe bereid te zijn, maar het is onwaarschijnlijk dat de G20 en India daarmee akkoord zullen gaan. In elk geval zou het een uiterst magere uitkomst zijn: het zou de WTO voor even van gezichtsverlies redden, maar de WTO kruipt dan wel door het oog van de naald en zal niet werkelijk aan relevantie winnen. ‘Het wordt dan een mini-pakket uit het mini-pakket’, zegt Miguel Rodriguez Mendoza van het ICTSD op enigszins cynische toon.

3. Maar de hoop is nog niet opgegeven: een akkoord op alle drie de issues is nog steeds een mogelijk scenario. Het zal de WTO geloofwaardigheid teruggeven, maar er moet daarna wel haast worden gemaakt om ook toekomstige issues (de zogenaamde 21st century issues, zoals klimaat en energie en financiële kapitaalstromen) te adresseren. Bovendien staat er na Bali nog een enorme ijsberg klaar die geadresseerd zal moeten worden: 85 tot 90 procent van de Doha-agenda blijft ook na Bali onopgelost.

Morgen zullen alle ministers gearriveerd zijn op Bali. Het gevoel van urgentie is groot, maar of dat genoeg is om de overgebleven struikelblokken uit de weg te ruimen is nog onzeker. Terwijl buiten de conferentiecentra de tropische warmte op de deelnemers drukt, zal het er de komende dagen in de onderhandelingskamers niet minder verhit aan toegaan.

Lees alle artikelen over de WTO conferentie in ons dossier.