Lukt het je om je écht te verbinden met mensen van een andere culturele achtergrond?  En kun je daar adequaat naar handelen? Adviseur Yvonne van der Pol ontrafelt het het interculturele fingerspitzengefühl. Het eerste deel van een drieluik over culturele effectiviteit.

Wil je intercultureel effectief zijn? Hanteer dan het drieluik ‘Connect, Perform en Enjoy’*: je kunnen verbinden met mensen uit andere culturen, kunnen presteren in een internationale werkcontext en kunnen genieten van interculturele ontmoetingen. In een serie van drie columns ontrafel ik interculturele effectiviteit voor de IS-sector. Vandaag: Connect.

Ergens achter komen

Ik begin met een interessante passage uit een gesprek onlangs in Vice Versa over voedselzekerheid tussen een Nederlandse journalist, een Ethiopische boer en een tolk:’Nemen zij  (man en vrouw, red.) ook samen alle beslissingen? Vooral deze emancipatoire vraag leidt tot intensief beraad tussen de tolk en de priester-boer, waarbij veel wordt gelachen terwijl ze samen naar mij kijken. Dit vrolijke tafereel resulteert ten slotte in hun gezamenlijke besluit mijn zo Nederlandse vraag bevestigend te beantwoorden: “Ja, mijn vrouw en ik nemen alle besluiten samen”. Hierna lachen wij opgewekt met zijn drieën.”‘ Is deze journalist in verbinding met zijn gesprekspartners? Jazeker, er wordt gesproken, gelachen en informatie uitgewisseld. Maar optimaal intercultureel effectief? Dat valt te bezien.

Interculturele sensitiviteit

Je kunnen verbinden begint met interculturele sensitiviteit. Even een definitie: het gaat over de mate waarin je interesse toont voor anderen, hun culturele achtergronden, behoeften en opvattingen, en de manier waarop zij deze kenbaar maken. Ik noem het wel het interculturele fingerspitzengefühl. De competentie ‘Interculturele sensitiviteit’ is opgebouwd uit twee aspecten: culturele bewustwording en aandacht voor signalen**.

Culturele bewustwording is het vermogen om eigen interpretaties, normen en waarden als cultuurspecifiek te zien en uit je gedrag te laten blijken dat je aandacht hebt voor de waarden en normen van een ander. We kunnen concluderen dat bovengenoemde journalist heel goed in de gaten had dat zijn vraag uit Nederlandse waarden was ingegeven én dat hij goed oog had voor non-verbale signalen. Hij pikte meteen op dat er lang overlegd en gelachen werd en dat er naar hem gekeken werd om ten slotte met een prachtig sociaal wenselijk antwoord te komen.

Maar dan: hoe tevreden was de journalist met dit antwoord? Zijn drive was om uit te vinden hoe besluitvormingsprocessen tussen huwelijkspartners echt lopen en hij was nu door zijn gesloten, sturende vraag met een kluitje in het riet gestuurd. Daar kan je eigenlijk ook geen duidelijk antwoord op verwachten.

Interculturele communicatie

Het tweede deel van ‘Connect’ is ‘Interculturele communicatie’. Dit impliceert dat je je bewust bent van je manier van communiceren. Deze competentie onderscheidt twee facetten: actief luisteren en het aanpassen van je communicatiestijl. Actief luisteren is luisteren tussen de regels door, mindful en met oog voor de verwachtingen en wensen van de spreker. Dat lukte de journalist prima. Maar het schortte bij het aanpassen van zijn manier van communiceren om zijn boodschap af te stemmen op culturele factoren. Open vragen zouden hier uitkomst hebben geboden. Maar de journalist had geluk. Aan het einde van het stuk stelde hij dezelfde gesloten vraag, via dezelfde tolk, aan een andere boerin. Die antwoordde: ‘”Mijn man en ik zijn niet gelijk, mijn man is de baas. Wij praten over alles, hij neemt de besluiten’. Vindt zij dat eigenlijk vervelend? ‘Nee, zo hoort het te gaan.'” Krijgt hij toch nog een eerlijk antwoord.

De vinger ergens achter krijgen

Om je gespreksdoel te halen moet je je eerst kunnen verbinden met mensen met een andere culturele achtergrond en dat is niet altijd eenvoudig. Los van het feit of je een persoonlijke klik met iemand hebt, spelen culturele factoren altijd een rol. De waarden en normen die jij en de ander hebben meegekregen, kan je niet zomaar terzijde schuiven. Ze doen ertoe, ze geven sturing en ze bepalen voor een groot deel je gevoelens en reacties, zowel bij jezelf als bij de ander.

Maar in hoeverre heb je dat in de gaten? En kan je daar adequaat naar handelen? Daarover gaat dus Connect. Je verbinden is niet te leren als trucje, maar de benodigde competenties zijn wel degelijk te ontwikkelen. De centrale vraag is: lukt het je om aan te voelen wat nodig is en kan je jezelf daarin sturen?

Lees volgende week de volgende column: Perform.

*Interculturele effectiviteitsmodel van IBI, gebaseerd op onderzoek van Thommas & Fitzsimmons (2008)

**De interculturele competenties die ik hier bespreek zijn de competenties van de Intercultural Readiness Check©.