Westerlingen hebben vaak de neiging om alles te willen verbeteren als ze in een ontwikkelingsland zijn. Judith van de Kamp, medisch antropologe in Kameroen, is geen uitzondering. Toch probeert ze zichzelf een andere tactiek aan te leren: erachter komen waarom iets is zoals het is. ‘Misschien wordt Afrika wel blijer van blanke wereldaanschouwers dan wereldverbeteraars.’

Eén van de dingen die me tijdens mijn onderzoek in Ghana opviel, is de dadendrang van de Nederlandse gezondheidswerkers. Zij komen tijdelijk in een Ghanees ziekenhuis werken, en of ze nu kort of lang bleven; met de beste bedoelingen dragen ze bij aan het verbeteren van de lokale ziekenhuissituatie. Het gebeurt alleen niet altijd op de juiste manier, en valt daardoor soms in verkeerde aarde. Ik herinner me een hardwerkend Nederlands team, waarover de lokale chirurg me zei:

‘The Dutch had brought boxes, put names on it and put everything in different places. They organized it their own way without asking me anything. It may have looked chaotic, I am chaotic, but every single instrument had its own place. They have thrown away very old, but good things! Why throw it away, because it is not nice, not aesthetic? For me it had a purpose, a mission.’

Het is wrang, maar nu ik in Kameroen woon, snap ik die Nederlandse dadendrang zó goed. Hoe vaak ik wel niet denk: Die wegen hier, daar moet echt iets aan gedaan worden. Of: Goh, het runnen van zo’n winkeltje; dat kan toch veel efficiënter? Hoe kan het toch, dat ik me erger aan het superiotiteitsgevoel van sommige westerlingen, maar ook mezelf betrap op een soort veranderings-/verbeterdrang, ook al blijft het tot nu toe bij gedachten…

Maakbaar Nederland

Laatst zei iemand uit Nederland tegen me: ‘In Nederland is alles, alles, alles maakbaar. Jongeren van nu groeien op met het idee dat alles kan.’ Ze noemde het voorbeeld van een vijver die de aanleg van een weg blokkeerde. Geen probleem; de vijver werd gedempt, de weg werd aangelegd en de vijver werd náást de weg gegraven.

Daarnaast zijn we gewend ons overal tegenaan te kunnen bemoeien, en vaak met gewenst effect. Wie niet tevreden is over een product of dienst, belt de klachtenlijn, schrijft een brief naar de krant. We hebben in hoge mate controle over ons leven.

Een weg oplappen in Kameroen

Dat ligt in veel niet-westerse landen wel anders. Natuurlijk kun je hier in Kumbo in Kameroen proberen de wegen te verbeteren. Je hebt een aantal opties. Je kunt als individu naar de gemeente stappen; dan word je uitgelachen. Je kunt als wijk of dorp naar de gemeente stappen, en dan gebeurt er misschien over drie jaar wat (tenzij daar iets tussenkomt, uiteraard). Je kunt ook zélf de weg oplappen, maar zie dan maar eens aan scheppen, zand en mensen te komen. Als dat lukt, heb je er profijt van tót de eerste regen weer valt.

Een andere tactiek is te zorgen dat de president deze kant op komt… tja, wat is er mis met een beetje ambitie. Je kunt het net zo goed niet proberen; dit is oppositiegebied, de president is er in zijn dertig dienstjaren geen één keer geweest. Dat verklaart meteen waarom de wegen zo zijn zoals ze zijn.

Suf en oubollig

Als ik mezelf nu betrap op veranderingsdrang, probeer ik erachter te komen waarom iets is zoals het is. Dat is niet altijd even zichtbaar voor een buitenstaander, maar er is vaak een heel legitieme reden voor, hoe schrijnend het soms ook is (gebrek aan reparatiematerialen, geld, training, expertise, geen markt voor, etc.). En soms blijft mijn drang dan, en mopper ik tot ik er zelf gek van word. Maar soms leg ik me er gemakkelijker bij neer. In beide gevallen groeit mijn ontzag voor de aanpak van de lokale bevolking.

Even generaliseren: misschien wordt Afrika wel blijer van blanke wereldaanschouwers dan wereldverbeteraars. Mensen die goed om zich heen kijken, de lokale context in ogenschouw kunnen nemen, en daardoor begrip en soms waardering krijgen voor hoe mensen met situaties omgaan. Het vergt echter wel een giga-dosis tijd/rust en geduld, en juist daar hebben blanke westerlingen misschien niet zo veel van.. In ieder geval is het mijn persoonlijke uitdaging voor het komende jaar om te aanschouwen en te leren begrijpen. Vast suf en oubollig. Maar verbeteren: nu even niet.