Vanmiddag wordt er gedebatteerd over Europese Ontwikkelingssamenwerking in de Tweede Kamer. Evert Jan Brouwer, politiek adviseur  bij Woord en Daad, blikt vooruit en maakt korte metten met de euroscepticus. Wie wist er dat de uitvoeringsdienst van de Europese ontwikkelingshulp in de top vijf staat van de Aid Transparancy Index? En dat Europese ontwikkelingshulp hoog staat in het Britse Multilateral Aid Review?

Op dit moment worden in Den Haag de messen geslepen. Voorbereidingen worden getroffen voor hervatting van de Europese onderhandelingen over het grote geld, begin februari. Mark Rutte liep in november zelfs met een ‘pistool op zak’ rond in Brussel. Ongetwijfeld is hij dat pistool nu weer aan het laden. Het gaat tenslotte ook niet over niks: een bedrag van meer dan €1 biljoen voor zeven jaar.

Slechts een bescheiden deel van het totale EU budget, zo’n 6%, is bedoeld voor het zogeheten externe beleid. Van die 6% is nog niet eens de helft voor Europese ontwikkelingssamenwerking. Niet verwonderlijk dus dat de Brusselse onderhandelingen zich concentreren op grotere dossiers, zoals het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid en de Structuurfondsen.

28^e donor

Als het om Europese ontwikkelingssamenwerking gaat, worden er de laatste jaren door meerdere politieke partijen duidelijke standpunten ingenomen, of vanuit een kritische houding ten opzichte van de EU, of tegen ontwikkelingssamenwerking als zodanig. Men wil waken tegen ‘teveel Brussel’. De EU mag zich niet als 28^ste donor gedragen náást de lidstaten (SP). De EU mag alleen een coördinerende rol vervullen (SGP).  Europese ontwikkelingssamenwerking moet helemaal stopgezet worden (PVV). De VVD is ook zeer kritisch tegenover Europese ontwikkelingssamenwerking. Sowieso vinden ze het geen kerntaak van de overheid meer, dus dan ook niet van Brussel.

Sommige partijen hebben een meer genuanceerde stellingname. De PvdA wil bijvoorbeeld dat Nederlandse en Europese ontwikkelingssamenwerking elkaar aanvullen en versterken. D66 wil het Nederlandse beleid goed in Europees verband afstemmen, zodat de effectiviteit ervan vergroot wordt. De ChristenUnie wil dat Europese hulp effectiever en minder bureaucratisch wordt, en dat Nederland er voldoende invloed op heeft.

Het CDA wil een stevige hervorming van de begrotingssteun via het Europese Ontwikkelingsfonds. Er moet een duidelijker aansluiting komen van het Europese op het Nederlandse ontwikkelingsbeleid. GroenLinks is het positiefst over Europese ontwikkelingssamenwerking.

Verontrustend

Ziehier het palet aan standpunten. De vraag is of ze ook doorwerken in de Nederlandse onderhandelingsinzet in Brussel. Minister Ploumen stuurde op 11 december een brief naar de Tweede Kamer met haar visie op Europese ontwikkelingssamenwerking. Opvallend is dat haar brief een beetje vaag is over het geld dat ze daarvoor wil uittrekken. Ze zegt dat bevriezing van de Europese uitgaven uitgangspunt is voor het Nederlandse kabinet. Dat er nog genoeg bespaard kan worden op inefficiënte Europese hulp.

Aan de ene kant begrijpelijk van Ploumen – ze moet immers met haar ambtenaren een plan maken voor de invulling van de aangekondigde bezuinigingen in het regeerakkoord Bruggen Slaan. Daarnaast zal ze onderhandelingsruimte willen hebben in Brussel. Aan de andere kant verontrustend – VVD en PvdA zitten niet bepaald op één lijn over wat de EU in Afrika moet doen. Als het CPB gelijk heeft – namelijk dat de VVD het meeste heeft binnengehaald bij dit regeerakkoord – dan zou de VVD ook nu de meeste invloed hebben op onze onderhandelingspositie. En dus is de kans aanwezig is dat onze regering vooral inzet op snijden. Op het terrein van ontwikkelingssamenwerking zeker niet denkbeeldig, temeer omdat het een sluitpost is in de onderhandelingen.

In debatten over Europese ontwikkelingssamenwerking overheerst vaak de negatieve toon. Daarmee doe je het goed bij veel Nederlanders. Brussel als vleeswording van alles wat log, traag, slurperig is. Brussel als een tanker die maar moeizaam van koers verandert. Brussel als een in zichzelf gekeerde bureaucratie die opgeschud moet worden.

Versnippering

Brussel heeft echter ook zijn onvermoede, in ieder geval weinig gehoorde positieve kanten. Ooit geweten dat op de Aid Transparency Index  2012 DEVCO, de dienst van de EU die het ontwikkelingsbeleid uitvoert, vijfde van boven op de lijst staat? Na het Verenigd Koninkrijk, de Wereldbank (IDA), Nederland en het Global Fund to fight AIDS, Tuberculosis and Malaria scoort de EU dus erg hoog als het gaat om transparantie. Ooit geweten dat het Europese Ontwikkelingsfonds eveneens hoog scoort in de grondige Britse Multilateral Aid Review, zowel wat armoedefocus betreft, als transparantie en flexibiliteit?

Brussel biedt daarnaast uitgelezen kansen om de ongelooflijke versnippering van ontwikkelingssamenwerking te bestrijden. Velen zullen zich herinneren hoe William Easterly in The White Man’s Burden cynisch schrijft over Afrikaanse ambtenaren die hun tijd volmaken met het verwelkomen van de ene na de andere ambtelijke delegatie uit het Noorden. Omdat iedereen met zijn eigen formatjes en doelstellingen blijft werken. Karel van Kesteren heeft vanuit zijn diplomatieke ervaring hetzelfde signaal afgegeven in zijn boek Verloren in wanorde.

Beide boeken vormen een sterk argument om keihard de Europese coördinatie te versterken, het werk te verdelen en waar nodig en mogelijk een gezamenlijk ontwikkelingsbeleid te voeren. De EU kan een schaalgrootte en mate van coördinatie bereiken, die lidstaten zelf nooit kunnen halen. De EU kan ook die onderwerpen oppakken, waar Nederland geen prioriteit meer aan geeft – zoals onderwijs, gezondheidszorg en ‘social protection’ in ontwikkelingslanden.

Zo bezien liggen er in Europa ook kansen. Kansen die nu nog onvoldoende benut worden.

Open vizier

Dat de EU te gemakkelijk begrotingssteun aan Rwanda geeft, vraagt om serieus debat. Dat de EU veel slagvaardiger georganiseerd kan worden, ontkent niemand. De hoge scores van Publish What You Pay en DfID geven nog lang geen reden achterover te leunen. Maar nu David Cameron, en in navolging van hem Geert Wilders, oproept tot een referendum – een simpel ‘ja’ of ‘nee’ tegen de EU – is de tijd toch wel gekomen om de schuttersputjes te verlaten. Het vizier open te zetten. En met een frisse blik naar de EU te kijken.

VVD en PvdA kunnen elkaar mooi scherp houden als het om Europa gaat. Geven we er niet teveel aan uit? Maar ook: kan het EU ontwikkelingsbeleid zo hervormd worden dat de investering erin nog meer loont? Bijvoorbeeld door scherpere voorwaarden te stellen aan ontvangende landen? En hoeveel hebben we voor dat vernieuwde beleid dan over? Maar als ze elkaar niet diep in de ogen kijken, wordt het net als in Nederland een kale bezuiniging op ontwikkelingssamenwerking. Een ‘race to the bottom’.

Ik zal Rutte maar niet om de oren slaan met beloften die hij samen met andere Europese leiders nog in mei 2011 deed om extra te investeren in ontwikkelingssamenwerking, op weg naar 2015…