Niet alleen toegang tot voedsel, maar ook goede voeding is belangrijk. Dat zegt Jos Verbeek, hoofdeconoom bij de Wereldbank. Verbeek is de hoofdauteur van het Global Monitoring Report 2012, Food Prices, Nutrition and the Millennium Development Goals. Onlangs was hij in Den Haag op uitnodiging van het Planbureau voor de Leefomgeving om een presentatie te geven over de belangrijkste bevindingen. Verbeek: ‘Zoals groei alleen niet voldoende is voor armoedebestrijding, zo is voedselzekerheid alleen niet genoeg om kwalitatief goede voedingsinname te garanderen.’

Jos Verbeek is toe aan een kop koffie. Dat moet hem helpen tegen de jetlag. Sinds 20 april, de publicatiedatum van het Global Monitoring Report 2012, is hij druk in de weer dat rapport toe te lichten. Een reis die begon in Washington en die nog zal voeren naar onder andere Brussel, Parijs, Nairobi, New Delhi, Tokio en Manilla. In de middag staat de presentatie bij het Planbureau voor de Leefomgeving gepland. Deze ochtend was vrij, voor het eerst tijd voor ontspanning, en dan komt de vermoeidheid pas goed aan. Nou ja vrij, Vice Versa maakte dankbaar gebruik van dit gaatje in zijn agenda om de bevindingen van het Global Monitoring Report te bespreken.

De milleniumdoelen

Een rapport dat antwoord zoekt op de vraag waar we staan in het traject de millenniumdoelen (MDG’s) te behalen. Twee doelen zijn al bereikt of liggen goed voor op schema. Jos Verbeek: ‘Volgens voorlopige schattingen is het aantal mensen dat moet rondkomen van minder dan $ 1,25 per dag meer dan gehalveerd ten opzichte van 1990. Ook het aantal mensen dat geen toegang heeft tot veilig en schoon drinkwater is reeds met meer dan de helft afgenomen.’ Andere MDG’s hebben de finish in zicht. Doelen rond succesvol afsluiten van de lagere school en gendergelijkheid in het primair en voortgezet onderwijs zijn on track.

Echter, op de doelen rond kinder- en moedersterfte en toegang tot verbeterde sanitaire voorzieningen zijn we off track. Er zijn bovendien grote verschillen per regio en per landen. Vooral Sub-Sahara Afrika dreigt enkele doelen niet te halen.

Impact hoge voedselprijzen

De analyse richt zich op de impact van de recente voedselprijsstijgingen in 2007/2008 en 2011. Verbeek: ‘Uit onze analyse en berekeningen blijkt dat,  door hogere uitgaven aan basisvoedsel, 48,6 miljoen mensen in een situatie van extreme armoede zijn blijven steken.’ Bovendien waarschuwt het rapport dat korte prijspieken in voedselprijzen, langdurige negatieve gevolgen hebben, met name op gezondheidsvlak. Jos Verbeek: ‘Een belangrijke conclusie is dat de trends in voedselprijzen en de impact op gezondheidsindicatoren niet symmetrisch zijn.’

Dat impliceert dat een korte prijspiek langdurig effect kan hebben op ontwikkeling. Verbeek vervolgt: ‘Naast het feit dat hoge voedselprijzen direct leiden tot een hoger percentage kindersterfte, heeft het ook effecten op langere termijn. Als kinderen onder de twee jaar kortstondig ondervoed worden, kunnen ze een achterstand oplopen op hun verstandelijke ontwikkeling. Zo kan letterlijk een hele generatie de negatieve gevolgen voelen.’ Het is dan ook zaak niet alleen te kijken naar voedselzekerheid, maar ook naar voedingszekerheid, aldus Jos Verbeek. Niet alleen toegang tot voedsel, maar ook het verzekeren van een kwalitatief goed en gebalanceerd voedingspatroon is van belang.

De kwetsbare groep

Jos Verbeek legt uit dat vooral huishoudens met een vrouw aan het hoofd, levend in stedelijke gebieden en niet actief in landbouw kwetsbaar zijn. Ook boerengezinnen in rurale gebieden ondervinden op korte termijn negatieve effecten, zeker als ze netto meer voedsel kopen dan ze verbouwen voor de markt of eigen consumptie. ‘Boerengezinnen kunnen wél van de hogere prijzen profiteren, maar alleen op de middellange en lange termijn, mits ze hun productie kunnen aanpassen aan de nieuwe kansen en mogelijkheden.’ Echter, al bij al blijft er een negatief effect.

De Wereldbank en het IMF worden nog wel eens verweten een te macro-economisch beeld te hebben. Verbeek: ‘We zijn ons bewust van die kritiek. Om die reden hebben we in het rapport bijdragen opgenomen van onder andere Save the Children en Oxfam. Zo laat Oxfam zien dat vooral vrouwen door hoge voedselprijzen veel extra onbetaalde zorgtaken er bij krijgen om kinderen, ouderen en zieken van een goede maaltijd te voorzien. Belangrijke lessen die vaak onzichtbaar blijven voor beleidsmakers.’

Oplossingen

Het rapport stelt enkele oplossingen voor zodat ontwikkelingslanden beter in staat zijn om te gaan met de negatieve effecten van voedsel prijspieken. Ten eerste moeten ontwikkelingslanden werken aan het opstellen en versterken van sociale vangnetten. Daarnaast moet beleid geformuleerd worden op verschillende gebieden: voeding, landbouw en handel. Hierbij zijn er grote verschillen per regio en per specifiek land.

Landbouwbeleid moet gericht zijn op verhoging van de productiviteit. Handelsbeleid kan markten beter integreren. Zo kan vraag en aanbod beter op elkaar aansluiten en prijsschommelingen beperkt worden. Verbeek: ‘Uitgangspunt moet zijn dat de markt juiste prikkels geeft aan producenten.’

Markten bereikbaar maken, integreren, is ook belangrijk. ‘Tanzania kent twee gebieden voor voedselproductie, één in het noorden en één in het zuiden. Tot voor kort waren deze twee markten nauwelijks verbonden, door afwezigheid van goede infrastructuur. Toen het noorden een periode van droogte kende, konden producenten uit het zuiden nauwelijks de noordelijke markt bedienen. Door de aanleg van een goede weg zijn deze twee markten verbonden en daardoor zijn prijsschommelingen tegengegaan.

De donorwereld

Van de totale ODA (officiële ontwikkelingshulp) in 2010 werd ongeveer 10%, dat wil zeggen 15,9 miljard, gespendeerd aan voedsel, voeding en landbouw. Slechts een klein deel hiervan, 3%, was specifiek gericht op basisvoeding.

Verbeek: ‘Gezien de conclusies uit het rapport, is extra inspanning op dit vlak gewenst. Zoals groei alleen niet voldoende is voor armoedebestrijding, zo is voedselzekerheid alleen niet genoeg om kwalitatief goede voedingsinname te garanderen.’ Met 2015 in het verschiet, moet er nog veel worden gedaan om landen te helpen de millenniumdoelstellingen te bereiken. Hoge voedselprijzen hebben een direct negatief effect op het behalen van de millenniumdoelen. Het is dus noodzaak prijsschommelingen van voedselproducten te beperken en ontwikkelingslanden te steunen beter op deze schommelingen te reageren.