Wat zijn de gevolgen van globalisering op democratische besluitvorming en wie moet aan wie nog verantwoording afleggen? Dat vraagt deelneemster van de Coolpolitics Masterclass Monique van der Zijde zich af. Wie roepen wij op het matje? ‘Dit zou de nationale overheid moeten zijn, aangezien zij degene is die jouw belangen als burger vertegenwoordigt. Toch heeft nog geen enkele politicus hieraan schuld betuigd.

In zijn recente artikel over praktisch idealisme stelt Stefan Verwer terecht de vraag: wat is het antwoord van deze pragmatiek op de grote vragen van deze tijd? Hij beschrijft daarbij het belang van democratie en politieke geëngageerdheid van burgers en stelt dat de burger vooral moet proberen via deze wegen een verandering in het systeem in gang te zetten. Zijn kritische gedachten zijn vanuit een bestuurlijk perspectief goed te volgen. Het belang van betrokkenheid en participatie vanuit burgers is heel groot. Democratisering is in die zin een krachtig mechanisme om het volk invloed te laten uitoefenen op hun eigen leven. Dit impliceert dan ook dat burgers via deze weg degenen die voor hen beslissen ter verantwoording kunnen roepen en dat zij via de stembus zaken kunnen veranderen. Maar ligt dit nog wel zo eenvoudig?

Complexe verantwoordingsrelatie

Globalisering heeft niet alleen gevolgen voor economie maar ook voor democratie. Snelle technologische ontwikkelingen en internationalisering hebben een trend in gang gezet waarbij machtige internationale netwerken en instanties de directe verantwoordingsrelatie tussen overheid en burger compliceren. Wij verlangen sinds de jaren ’80 een bepaalde mate van efficiëntie van de overheid en deze is steeds meer van haar taken gaan afstoten naar gespecialiseerde organisaties en netwerken van experts. Om de groeiende complexe mondiale problemen op te lossen zijn dan ook steeds meer internationale netwerken en organisaties ontstaan. Deze handelen vaak op autonome wijze, maar hun handelen kan grote gevolgen hebben in een lokale context.

Dit probleem is bijvoorbeeld terug te zien bij de World Bank; aan wie legt deze organisatie verantwoording af? In 1994 heeft zij dit onder invloed van kritieken geprobeerd te verbeteren door burgers op wie haar projecten in de landen zelf betrekking hebben een stem te geven, zij kunnen reageren en protesteren via het Inspection Panel. Maar de World Bank blijft een voorbeeld van een complexe verantwoordingsstructuur en een vervaagde grens tussen binnenland en buitenland onder invloed van globalisering[1]. Groeiende internationale verwevenheid maakt het lastig om op een directe manier iemand verantwoordelijk te houden voor bepaalde gebeurtenissen. Dit zie je ook bij Occupy betogers: aan wie richten zij hun onvrede? Wie kunnen zij verantwoordelijk houden voor het ontstaan van de huidige financiële chaos? Dit zou de nationale overheid moeten zijn, aangezien zij degene is die jouw belangen als burger vertegenwoordigt. Toch heeft nog geen enkele politicus hieraan schuld betuigd.

Twee kanten van de medaille

Gerd Junne heeft in 2008 een interessant artikel geschreven over de gevolgen van globalisering voor democratische besluitvorming[2]. Daarbij laat hij twee kanten van de medaille zien. Aan de ene kant worden essentiële besluiten vaker op steeds grotere afstand van de burger genomen. Maar hij stelt dat aan de andere kant de mogelijkheden om te participeren als burger op bepaalde aspecten zijn toegenomen, buiten de gangbare weg naar de stembus om. Daarbij benoemt hij bijvoorbeeld de mogelijkheden van het internet, netwerken, ngo’s of maatschappelijke organisaties en  consumentengedrag. En dit zijn juist de middelen die de praktische idealist inzet om dingen aan te kaarten en te veranderen. Hiermee kan de eerder beschreven groeiende afstand tussen besluitvorming en burgers voor een deel worden gecompenseerd, stelt Junne.

Terwijl problemen vaker op een mondiale schaal bestaan, kunnen we  alleen onze eigen nationale regering op het matje roepen en staan veel  internationale (ontwikkelings)organisaties ver van ons af en zijn zij maar weinig transparant. Nieuwe mogelijkheden die bijvoorbeeld het internet en informele netwerken bieden, zouden moeten worden ingezet om bruggen te bouwen en druk uit te oefenen op de besluitvormers ver weg. Grote internationale organisaties als de World Bank komen nog te gemakkelijk weg met de soms schadelijke gevolgen van hun handelen voor nationale burgers. De nationale overheden kunnen hier niet altijd meer de verantwoordelijkheid voor nemen, maar zijn nog wel de enigen die burgers direct verantwoordelijk zouden kunnen houden. De kwestie van verantwoording binnen het huidige mondiale democratisch stelsel is daarom één van de grote vragen van deze tijd. En zoals Stefan Verwer al aangaf: de praktische idealist biedt hiervoor geen grote antwoorden. Maar het praktisch idealisme heeft wel degelijk de potentie en mogelijkheid om participatie en betrokkenheid ook op politiek gebied te vergroten en binnen de internationale context druk uit te oefenen.

[1] Anne Mette Kjaer (2005) Governance
[2] Gerd Junne (2008) Globalisering en democratische besluitvorming

Monique van der Zijde neemt deel aan de masterclass van Coolpolitics, is masterstudent Bestuur en Beleid en heeft zich in de loop van haar studie steeds geïnteresseerd in internationale relaties. Een half jaar studeren in Zuid Afrika was voor haar aanleiding om meer naar ontwikkelingshulp te gaan kijken en te bestuderen hoe dit functioneert vanuit een bestuurlijk perspectief.