Ilse Zeemeijer is nu drie maanden in Uganda voor haar afstudeeronderzoek naar landgrabbing, een populair nieuw thema binnen het ontwikkelingsdebat. Inmiddels krijgt ze meer vragen dan antwoorden. Is ze nu insider of een outsider? En hoe lang moet je bovendien ergens blijven om met zekerheid te kunnen zeggen dat je weet wat er speelt?

In Nederland had ik het al helemaal bedacht. Vijf maanden ‘in het veld’, praten met al de ‘stakeholders’ en tadaa… je bent de expert op een bepaald gebied, in mijn geval investeringen, land en alles wat daarbij komt kijken. Bij terugkomst zou ik iedereen recht in de ogen aan kunnen kijken en kunnen zeggen: ik weet wat er speelt in Uganda.

Inmiddels ben ik meer dan drie maanden en vijf veldwerktrips naar verschillende plaatsen verder. Naast het controleren van een aantal landdeals in internationale ‘land grab’ rapporten waar ik de vorige keer over schreef, hebben we ook geprobeerd om daadwerkelijke (recente) grootschalige investeringen te onderzoeken. Uiteindelijk hebben we er vijf geselecteerd. Zo is op Bugala eiland in het Victoriameer een palmolieplantage te vinden. Een interessant project aangezien het een samenwerking betreft tussen drie verschillende partners: Oil Palm Uganda Limited (dochteronderneming van Keniase BIDCO Oil Refineries Ltd.), de Ugandese overheid en IFAD. Public private partnership in de praktijk dus.

Trots

Na één week op het eiland te zijn geweest, zijn we doorgegaan naar Masindi en Lira, waar het bedrijf Mukwano een groot commercieel landbouwbedrijf heeft, net een ranch heeft opgekocht en in Lira samenwerkt met duizenden boeren die zonnebloemen en mais verbouwen in een zogenaamd ‘outgrowers scheme’. Ook hier gaat het om een samenwerking met ontwikkelingsorganisaties, waaronder USAID en SNV.

In Mubende is de Kaweri koffieplantage van het Duitse Neuman Kaffee Gruppe te vinden. Zij zijn trots op het concept ‘sustainable farming’: bescherming van tropisch regenwoud en oog voor de lokale gemeenschap. In Gulu en Amuru tenslotte is het voorstel van de Madhvani Group voor een suikerrietplantage onderwerp van een hevig debat tussen parlementsleden, religieuze leiders, ‘big shots in government’, traditionele leiders en de lokale bevolking. Het voorstel dateert uit 2008 en is op dit moment nog steeds onderdeel van een rechtszaak. Er is me drie keer verzekerd dat de mensen in Amuru bereid zijn om te ‘sterven voor hun land’.

Weten wat er speelt

Het idee was om in elke plaats, voor zover mogelijk, met alle betrokken partijen te praten:  lokale autoriteiten, district land board, investeerder, werknemers, lokale gemeenschap, lokale leiders, ngo’s en belangengroepen. Dit betekent heel veel interviews in vijf verschillende plaatsen in vijf weken…

Dit staat natuurlijk mooi op papier, in de praktijk kom je altijd tijd te kort. Desondanks is het bijna overal gelukt om met alle betrokken partijen te spreken, zij het in kleine aantallen. Het doel was echter niet om een uitgebreide enquête te houden met minstens 200 mensen, maar om in ieder geval een beeld te krijgen van ‘wat er speelt’ en van wat de diverse belangen en gevolgen van de desbetreffende investering zijn. Vervolgonderzoek kan hier hopelijk weer dieper op in gaan.

Tijdverspilling?

Dat land in Uganda gevoelig en ingewikkeld is, heb ik in Nederland al te horen gekregen. Ik weet nog dat ik het advies kreeg om het precieze ‘wie, wat, waar, wanneer en waarom’ van investeringen in land in Uganda over te laten aan Ugandese onderzoekers zelf om teleurstelling en verloren tijd en moeite te voorkomen. Als outsider zou het immers heel moeilijk zijn om erachter te komen wat er écht aan de hand is. Even heb ik een ander onderzoek overwogen, maar na gesprekken met mijn begeleider kwam ik toch weer uit bij het oorspronkelijke idee. Niet geschoten is altijd mis.

Ondanks dat ik nog geen moment heb getwijfeld aan de keuze voor mijn onderzoek, denk ik toch met regelmaat terug aan dit advies. Ik ben als buitenstaander in een voor mij onbekend land, waar de inwoners soms zelf niet eens begrijpen hoe het allemaal werkt. Daarnaast blijkt de kloof tussen wat er in officiële documenten staat en wat er in de praktijk gebeurt nogal groot – een understatement. Hoe lang moet je bovendien ergens blijven om met zekerheid te kunnen zeggen dat je weet wat er speelt?  Kun je als outsider überhaupt ooit zeggen dat je weet wat de insiders beweegt? En wanneer bereik je dat punt dat je insider genoeg bent om te weten wat er speelt, maar outsider genoeg blijft om de kritische vragen te kunnen stellen? Bestaat er een ideale balans?

Drie verschillende versies

Om eerlijk te zijn krijg ik na elk bezoek in het veld meer vragen dan antwoorden. Ondanks dat dat juist het mooie schijnt te zijn van onderzoek doen, is het toch niet altijd even bevredigend.  Ik kan nu al zeggen dat ik van elke bovengenoemde investering minstens drie verschillende versies van het verhaal te horen heb gekregen. Hoe weet je of iemand je echt oprecht informatie toevertrouwt met het doel om de waarheid boven tafel te krijgen of in jou juist de perfecte kans ziet om een andere versie van het verhaal de wereld in te helpen?  Alweer zo’n onbevredigend antwoord: dat weet je niet.

Zeker met een politiek gevoelig onderwerp als land blijft altijd die vraag terugkomen of er een juiste versie bestaat. De geschiedenis speelt een grote rol, officiële documenten ontbreken, autoriteiten hebben de administratie vaak niet op orde, kunnen/willen de informatie niet geven of beschikken over cijfers die al lang niet meer up to date zijn. Wat overblijft zijn de verhalen en de feiten die je wel hebt kunnen verzamelen. Het enige wat ik kan doen is die meningen en feiten in kaart brengen en me gelukkig prijzen dat ik niet degene ben die moet zeggen welke versie de juiste is.