Iedere vrijdagmiddag bespreekt hoofdredacteur Marc Broere actuele ontwikkelingen in de sector. Met vandaag aandacht voor Uganda. President Museveni ontpopt zich steeds meer als de nieuwe Robert Mugabe en de schendingen van mensenrechten nemen in rap tempo toe. Toch blijft Uganda donordarling, ook van Nederland.

Al vele jaren is Uganda een donordarling van de internationale gemeenschap. Het land wordt rijkelijk beloond met ontwikkelingshulp, ook vanuit Nederland. De Nederlandse ondersteuning gaat voor een aanzienlijk deel in de vorm van budgetsteun aan de Ugandese overheid.

Aanvankelijk was die vorm van hulp goed te begrijpen. President Museveni maakte in 1986 een einde aan jarenlange tirannie en werd beschouwd als een ideaal voorbeeld van een  nieuwe lichting Afrikaanse presidenten die wel aan het welzijn van haar eigen bevolking dacht. Hij gaf de Parel van Afrika, zoals Winston Churchill het land ooit noemde, haar glans weer terug. Uganda boekte goede resultaten op het gebied van ontwikkeling. Vooral op onderwijsgebied was het land succesvol en een nieuwe generatie goed opgeleide Ugandezen stond klaar om de door Museveni gebrachte ontwikkeling weer een stap verder te brengen.

In val trappen

Helaas ging het fout. Museveni trapte in de val waarin zovele Afrikaanse presidenten eerder waren gelopen. Hij weigerde plaats te maken voor een opvolger en veranderde zelfs de grondwet waardoor hij aan de macht kon blijven, tot op de dag van vandaag.

Langzaam maar zeker werd Uganda minder vrij en ook internationaal was Museveni betrokken bij incidenten en oorlogen, zoals in Kongo. Hij deed verder omstreden uitspraken over homoseksuelen die lijken op die van de Zimbabwaanse president Robert Mugabe, die homo’s met varkens vergeleek. Uganda is een van de landen ter wereld met de meest intolerante houding jegens homoseksuelen. Toch is de donorgemeenschap altijd opvallend mild over Museveni gebleven, wat mede ingegeven is door het feit dat hij een trouwe bondgenoot is van het westen.

De afgelopen weken was Uganda weer in het nieuws omdat er voor het eerst in jaren echt rellen in de straten van de hoofdstad Kampala waren. De bevolking ging de straat op tegen de hoge voedselprijzen. Museveni heeft al gezegd dat de Arabische lente hoe dan ook niet naar zijn land zal overslaan en treedt hard op. We zagen beelden van oppositieleider Kizza Bezigye die hardhandig uit zijn auto werd gesleurd nadat er traangas in gespoten was. En ik las dat een andere oppositieleider, Norbert Mao, eveneens gearresteerd was.

Jonge Ugandese talenten

Vooral het nieuws over Norbert Mao deed me even rillen. Hij is namelijk iemand die ik al jaren goed ken en veel mee ben opgetrokken. Bijna tien jaar geleden schreef ik een grote reportage over een zestal jonge Ugandese talenten die stonden te popelen om de ontwikkeling van hun land over te nemen. Norbert was een van hen. Toen ik hem vroeg naar zijn plannen voor de toekomst, was zijn antwoord helder: ‘Ik wil president worden van Uganda. Ons land heeft een frisse wind nodig. De volgende president van Uganda moet iemand zijn die na de onafhankelijkheid is geboren’, zo sprak de toen 34 jarige parlementariër.

Norbert Mao werd ondersteund door een grote groep generatiegenoten die hij kende van de Makerere Universiteit. Daar was hij voorzitter van het studentenkabinet en leider van de grote studentenstaking in 1990. Toen Mao en zijn vrienden in 1992 afstudeerden, richtten ze een genootschap op: Club ’90, een groep van zo’n vijftig talentvolle jongeren, van wie de meeste betrokken waren bij de studentenstaking. Een aantal zat inmiddels net als Mao in het parlement, anderen hadden topfuncties in het bedrijfsleven of de advocatuur, weer anderen timmerden aan de weg als wetenschapper in binnen-of buitenland. ‘Het gaat om de crème de la crème van mijn generatie’, vertelde Mao me. ‘Het is een team dat de capaciteiten heeft om het land te besturen. We zullen ons ook als groep gaan presenteren omdat het tijdperk van alleenheerschappij in Uganda voorbij moet zijn.’

Kampioen onder de debaters

Mao was in die tijd de meest opvallende jonge politicus van Uganda. Hij was de kampioen onder de debaters in het Ugandese parlement en schudde citaten van schrijvers en filosofen aan de lopende band uit de mouw. Dat was niet verwonderlijk voor iemand wiens boekenkast ruim vierduizend boeken kende. Een van zijn laatste ontdekkingen toen was zijn Nederlands-Ugandese landgenoot Moses Isegawa. Diens meesterwerk ‘De Abessijnse Kronieken’ had hij al aan zes anderen cadeau gedaan.

Voor Mao ging enkele jaren later een droom in vervulling toen ik hem bij een ander bezoek aan Uganda voorstelde aan Moses Isegawa, die inmiddels in Uganda was teruggekeerd. We hadden een gezellige avond met z’n drietjes op de golfclub in Kampala.

Dat Norbert Mao nu een bedreiging voor Museveni is geworden verbaast me niets. Bijna tien jaar geleden gaf hij al een vlijmscherpe analyse van de stijl van regeren van de Ugandese president en ook van de manier waarop het westen hem in het zadel hield. ‘Het westen heeft Museveni benoemd tot de sheriff van het Grote Meren gebied. Het probleem met sheriffs is dat ze meestal niet gekozen worden vanwege hun gevoel voor rechtvaardigheid, maar omdat ze het snelst hun pistool trekken’, aldus Mao

Zwart maken

De afgelopen jaren ben ik Norbert Mao blijven volgen en hebben we contact onderhouden. Hij werkte gestaag aan zijn politieke carrière en werd gouverneur van Gulu, helemaal in het noorden van Uganda, het gebied waar het Leger van de Heer huishoudt. Mao speelde een belangrijke rol in het opstarten van vredesonderhandelingen met rebellenleider Joseph Kony, iets waar Nederland onder minister Koenders (die overigens al vanaf ver voor zijn ministerschap een goede vriend van Mao is) ook bij betrokken was. Ook toen al zag Museveni Mao als een bedreiging voor zijn presidentschap en begon hem zwart te maken door te suggereren dat Mao betrokken was bij de rebellen.

De afgelopen verkiezingen in Uganda van eerder dit jaar werden door Museveni gewonnen, voor Besigye en Mao, hoewel de uitslag omstreden was. En sindsdien is het niet meer rustig in het land en drukt de president met steeds hardere middelen de onlusten de kop in.

Ik ben benieuwd naar de houding van de donorgemeenschap. Het zal waarschijnlijk gaan zoals het na ieder incident gaat. Tijdelijk wordt de budgetsteun even opgeschort, maar zodra de rust ogenschijnlijk weer is teruggekeerd gaat alles gewoon op oude voet verder. Ook Nederland houdt Uganda gewoon als een van haar partnerlanden, terwijl dit vanuit het oogpunt van goed bestuur op geen enkele manier meer te rechtvaardigen is. Maar dit geldt overigens ook voor een aantal andere landen van de landenlijst.

Druk uitoefenen

Ondertussen maak ik me wel zorgen over de veiligheid van Norbert Mao. Gelukkig is hij weer vrijgelaten en ik heb hem een email gestuurd om te vragen hoe het met hem gaat. Ik hoop dat de donorgemeenschap druk kan blijven uitoefenen op Museveni en dat ze het voor Norbert en alle andere slachtoffers van de toenemende repressie zullen opnemen. En laten we stoppen met budgetsteun aan een president die zich steeds verder als een tweede Robert Mugabe begint te ontplooien. Laat de omvangrijke Nederlandse steun aan Uganda in vredesnaam via kritische maatschappelijke organisaties gaan lopen die hun regering ter verantwoording roepen.

Terwijl ik dit nu schrijf moet ik terugdenken aan mijn talrijke gesprekken met Norbert Mao. Ik herinner me een gesprek dat we ooit voerden in het parlement van Uganda. We hadden het toen over de nieuwe generatie Afrikaanse politici in vergelijking tot de oude generatie. Norbert zei toen: ”De oude generatie zag politiek als een strijd, een manier om te overleven. Ze moesten winnen tegen iedere prijs. Om te winnen moest er altijd iemand verliezen, om machtig te worden moest een ander verzwakt worden, om rijk te worden moest een ander armoede kennen. Dat is nu aan het veranderen. De nieuwe generatie is beter opgeleid en ook bereid om op te stappen als haar tijd gekomen is. De Afrikaanse politiek is altijd een vliegveld geweest met alleen een aankomsthal. Er was nooit een vertrekhal. De politiek hoort zowel een aankomsthal als een vertrekhal te hebben.’

Eigen prioriteiten bepalen

Ook haalde hij er de ontwikkelingshulp aan Uganda bij. ‘De jonge generatie heeft bovendien een kritische houding tegenover de donorgemeenschap. Donoren mogen niet denken voor ons en onze prioriteiten bepalen. Je ziet ze lopen door de lounge van de vijfsterrenhotels: al die laptopkrijgers van de Wereldbank. Onze regering laat het gebeuren en geeft de schuld aan de donorgemeenschap als dingen mislopen. Deze houding moet veranderen. Jongeren willen voor zichzelf denken, we willen onze eigen prioriteiten kunnen bepalen.’

Ik herinner me dat Norbert toen nog hoopvol gestemd was over zijn land. ‘Er is zich een maatschappelijk middenveld aan het vormen in Uganda, op initiatief van de Ugandezen die na de onafhankelijkheid zijn geboren. Je ziet nieuwe machtcentra waar de regering wel op moet antwoorden, zoals vrouwenorganisaties en organisaties die zich bezighouden met mensenrechten, milieu, gehandicapten en gezondheid. Het is onvoldoende om alleen nog maar het leger te vriend te houden. Mijn generatie heeft besloten om geen slachtoffer meer te zijn, maar om katalysatoren te worden van de democratie en ontwikkeling. Een weg terug is er niet meer.’

Hoop

Ik ben benieuwd hoe Norbert nu op deze uitspraken terugkijkt. Tien jaar later moeten we helaas constateren dat de nieuwe generatie er niet in geslaagd is om Museveni op een natuurlijke manier op te volgen. Mijn hoop ligt onder andere in een email die ik van een andere talentvolle Ugandese juriste kreeg die ik voor hetzelfde verhaal over jonge Ugandese talenten heb geportretteerd. Zij was toen een talentvolle Ugandese juriste die sindsdien een mooie loopbaan heeft opgebouwd in de juridische wereld van Uganda. Dat ze haar naam niet in het stuk wil zien zegt voldoende over hoe Uganda er anno 2011 voorstaat. Ze schreef:

‘You are so right about Uganda, the levels of intolerance, dictatorship, police brutality are going up daily! It’s quite bad. Norbert Mao was finally released from jail yesterday but hundreds remain behind bars on trumped up charges or even not charged. I continue to do human rights work and also run a consulting firm. Yesterday we as lawyers agreed to down our tools in protest of the blatant violation of the rule of law and human rights. We are also getting women’s groups and civil society to protest. On Wednesday a series of activities are planned…’

Op deze mensen moet de Nederlandse ontwikkelingsteun aan Uganda zich richten. De tijd van een blanco cheque aan Museveni zou definitief over moeten zijn.