Iedere week laat hoofdredacteur Marc Broere zijn licht schijnen over ontwikkelingen in de sector. Met vandaag aandacht voor een roerige week. Hoe twee onthullende verhalen in de Volkskrant en Trouw totaal verschillend werden opgepakt door de politiek en door andere media. Aan het einde van de week waren Dirk Elsen en Lodewijk de Waal van SNV vertrokken, maar kregen de onthullingen van journalist Han Koch over het mislukken van een programma om Nederlandse bedrijven bij de ontwikkeling van Uruzgan te betrekken geen enkele follow-up. Is hier sprake van selectieve verontwaardiging?

‘Jullie hebben wel een geschikte dag voor het lustrum uitgekozen zeg’, hield ik de studenten van de Studentenvereniging Ontwikkelingssamenwerking Leiden (SOL) afgelopen zaterdag voor. Ik was uitgenodigd om deel te nemen aan de viering van het vijfjarig-bestaan van deze interessante vereniging van studenten van allerlei verschillende studies in Leiden die ergens een raakvlak met ontwikkelingssamenwerking hebben.  Voor de hoofdredacteur van een vakblad over ontwikkelingssamenwerking was het die ochtend bijzonder wakker worden, want het onderwerp waarover ik geacht wordt zo’n beetje alles te weten stond prominent op de voorpagina van twee kwaliteitskranten, en hoe…..

Gedegen staaltje onderzoeksjournalistiek

In dagblad Trouw las ik bij het ontbijt hoe een idee van VNO-NCW om met Nederlands ontwikkelingsgeld het Nederlandse bedrijfsleven te betrekken bij de ontwikkeling van de Afghaanse provincie Uruzgan niet van de grond was gekomen. Er was tien miljoen euro aan subsidies beschikbaar voor Nederlandse bedrijven die samen met een Afghaanse partner een economische activiteit wilden opzetten. Daar werd echter amper gebruikt van gemaakt en één van de drie aanvankelijk goedgekeurde projecten is volgens het artikel wegens gebrek aan kwaliteit direct gestaakt.

‘Het mislukken van het Fonds economische opbouw Uruzgan (FEOU) geeft aan dat er ook grenzen zijn aan de kracht van het bedrijfsleven als motor voor armoedebestrijding’, schrijft Trouw-redacteur Han Koch die weer eens een gedegen staaltje onderzoeksjournalistiek verrichtte.

Lekken naar de Volkskrant

Op het station kocht ik de Volkskrant die op deze dag opende met de nietsverhullende kop: ‘SNV bedreef vriendjespolitiek.’ Wie dacht dat de organisatie in rustiger vaarwater terecht zou komen nadat topman Dirk Elsen zijn salaris eind vorig jaar verlaagde tot onder de zogeheten DG-norm van 124.000 euro per jaar, heeft het mis. Volgens de Volkskrant heeft SNV opdrachten gegund aan familieleden en vrienden en de regels van de Europese aanbestedingsregels overtreden.

De feiten waren aan het licht gekomen in een memorandum van SNV. Volgens de ontwikkelingsorganisatie zijn er inmiddels maatregelen genomen tegen de betrokkenen. Maar het memorandum werd ‘gelekt’ naar de Volkskrant met als gevolg opnieuw hele negatieve publiciteit voor SNV.

Wat wordt wel en niet opgepikt?

‘Wat zal de gemiddelde krantenlezer vanochtend over ontwikkelingssamenwerking hebben gedacht?’ hield ik de ruim 100 studenten voor. Desondanks was het een mooie middag met een gevat college van professor Paul Hoebink, interessante workshops, een publiek interview dat ik met oud-Terre des Hommes directeur Ron van Huizen mocht houden, en een inspirerende afsluiting door Christiaan Rebergen, de speciale ambassadeur op het gebied van millenniumdoelen en van publiek-private-partnerschappen van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Toch vroeg ik me de hele middag één ding af. Welk nieuwsbericht wordt opgepikt door andere kranten en waar zullen de politici schande van spreken? Is De Telegraaf nu net zo verontwaardigd over werkgeversbaas Bernard Wientjes als over Dirk Elsen? Zal de politiek nu ook vragen om stappen richting het bedrijfsleveninstrumentarium dat gefinancierd wordt uit het schaarse ontwikkelingsbudget of zullen er alleen de te verwachten  Kamervragen komen over SNV? Eenmaal ’s avonds thuisgekomen scande ik meteen het internet af. En ja, De Telegraaf  had op haar site een uitgebreid nieuwsartikel staan over SNV.

De maat vol

Ik las in het bericht dat na de nieuwe onthulling voor PVV, PvdA en SP ‘de maat vol’ is. Volgens PVV-Kamerlid Johan Driessen is SNV ‘door en door rot.’ Hij wil dat staatssecretaris Knapen de subsidiekraan dichtdraait. PvdA-Kamerlid Sjoera Dikkers wil dat de directie en raad van toezicht van SNV onmiddellijk opstappen. Ze noemt het ‘schandelijk’ dat SNV voor de zoveelste keer in opspraak raakt en de top daaruit geen conclusies trekt.  Ook liet Dikkers weten dat ze Knapen tijdens het wekelijkse vragenuurtje in de Kamer gaat bewegen om in actie te komen.

Op maandag vond ik bijna letterlijk hetzelfde artikel terug in de papieren edities van Trouw en NRC. Over het mislukte programma om met ontwikkelingsgeld het Nederlandse bedrijfsleven te betrekken bij de opbouw van Uruzgan, las ik opmerkelijk genoeg nergens iets terug in de andere kranten. Ook heb ik hier tot op de dag van vandaag geen politicus over gehoord. Ook later in de week ging het alleen maar over de ontwikkelingen bij SNV die inmiddels hebben geleid tot het opstappen van topman Dirk Elsen en voorzitter Lodewijk de Waal.

Raken tot in de vezels

Hoewel ik de berichtgeving over SNV een serieuze zaak vind, lijkt het bericht in Trouw me zeker zo belangrijk. Het betrekken van het Nederlandse bedrijfsleven is een speerpunt van dit kabinet en het artikel van Han Koch raakt dit nieuwe beleid tot in haar vezels. Verder begint zich volgens mij ook voorzichtig wel een trend af te tekenen. We hebben nu al verschillende programma’s gehad om het Nederlandse bedrijfsleven uit het budget voor ontwikkelingssamenwerking te laten mee-eten. ORET/MILEV bestaat inmiddels niet meer en is vervangen door ORIO. Het PSOM is vervangen door PSI+.  Het zou me niet verbazen als deze naamswijzigingen een tactische reden hebben gehad. IDEA heeft zichzelf vernietigend geëvalueerd in Bosnië als het gaat om impact.

Op de website van Vice Versa heeft David Sogge van het Transnational Institute een kritisch stuk geschreven over verschillende grondige onderzoeken naar publiek-private-partnerschappen, waaruit over de hele linie blijkt dat deze tot nu toe weinig effectief zijn. En daar komt nu dan het stuk van Han Koch bij over het stopzetten van het FEOU.

Kritische vragen

Er lijkt zo langzamerhand reden te zijn om best eens wat kritische vragen te stellen over de effectiviteit van programma’s waarbij het Nederlandse bedrijfsleven betrokken is en die worden gefinancierd uit ontwikkelingsgelden. Maar dit gebeurt vooralsnog niet. Zijn media en politici dan inderdaad alleen maar geïnteresseerd in incidenten als het over ontwikkelingssamenwerking gaat? Is hier sprake van meten met twee maten en selectieve verontwaardiging?

Dit terwijl er volgens mij echt een serieus onderwerp voor het oprapen ligt. Het kabinet-Rutte  is bezig met een grondige verbouwing van het Nederlands ontwikkelingsbeleid. Eigenbelang komt steeds meer voorop te staan. Bovendien wordt de indruk gewekt dat het betrekken van het Nederlandse bedrijfsleven per definitie ook leidt tot kwalitatief betere ontwikkelingssamenwerking. Dit laatste kan uit de ervaringen met het bestaande bedrijfsleveninstrumentarium echter nog allerminst worden hardgemaakt.

Ik hoop dat nu de stofwolken rondom SNV misschien zullen optrekken het ook weer over dit soort fundamentele onderwerpen kan gaan, zo vlak voor een aantal cruciale Kamerdebatten in aantocht.