De leden van de Eerste Kamer houden dinsdag 5 april een begrotingsdebat over de effectiviteit van ontwikkelingssamenwerking. Vice Versa blikt de komende dagen vooruit en zal tijdens het debat verslag doen.

Met vandaag PvdA-senator Jean Eigeman.

Het nieuwe ontwikkelingsbeleid kenmerkt zich door een verschuiving van morele overtuiging naar zakelijk belang. “Nederland moet duidelijk een verschil kunnen maken. Het aantal partnerlanden zal drastisch gereduceerd worden.” En “het kabinet streeft naar een fundamentele herziening van het ontwikkelingsbeleid.” Dit zijn enkele fragmenten uit de Kamerbrieven die geagendeerd staan op de agenda van het aankomende Eerste Kamerdebat. Eind januari laat de minister-president in een Kamerbrief weten het advies van de Raad (in het WRR rapport ‘minder pretentie, meer ambitie’) te delen dat het zakelijk belang van ontwikkelingssamenwerking prominent voorop moet staan. Eerdere brieven in november en december van de minister Buitenlandse Zaken en de staatssecretaris onderstreepten al een versmalling van het ontwikkelingsbeleid gefocust op het Nederlands eigenbelang.

Geen schooltjes en kliniekjes meer

Deze versmalling baart zorgen in de Eerste Kamer. Want de discussie over de besteding van ontwikkelingssubsidies wendt zich steeds verder af van het solidariteitsbeginsel. Dat was de reden een begrotingsdebat aan te vragen, aldus Jean Eigeman: ‘Het debat is geïnitieerd vanuit de wens van de Kamer een diepgaande discussie te houden over de effectiviteit van ontwikkelingssamenwerking. Deze is steeds meer onder druk komen te staan. Ook is ontwikkelingssamenwerking steeds meer gekoppeld aan de mate van draagvlak vanuit de maatschappij. Deze koppeling is te kort door de bocht.’

De standpunten van de PvdA hebben een kritische grondtoon. Want cijfers zeggen naar hun mening niet genoeg. ‘De effectiviteit voor het behalen van doelen is belangrijker voor de burgers in donorlanden dan voor de burgers hier. Het debat zal dus meer gaan om de inhoud van ontwikkelingssamenwerking. Het debat moet weg uit de negatieve sfeer waar het in verkeert, dat ontwikkelingssamenwerking geen zin heeft en dat we het geld beter zelf op kunnen eten.’

Losgeknipt beleid

De huidige focus op het Nederlandse eigenbelang wordt volgens Eigeman te hard gesteld. Natuurlijk is het goed het systeem voor ons allen te verbeteren, maar dat hoort niet de enige focus te zijn van het Nederlandse ontwikkelingsbeleid. Dat hoort inhoudelijk te zijn en te gaan over het einddoel, namelijk het bevorderen van solidariteit, gelijkheid en rechtvaardigheid. Hij vindt ook de vier speerpunten van Knapen te kort door de bocht gepresenteerd. ‘Het hebben van een focus is goed maar bij het doorvoeren van een focus hoort ook een duidelijke takenverdeling. Nu is er sprake van een eenzijdige uitvoering doordat alleen naar die effectiviteit wordt gekeken. We hebben de staatssecretaris horen zeggen: de tijd van klinieken en schooltjes is voorbij, het draait om bedrijvigheid. En natuurlijk draait het ook om bedrijvigheid, maar de basisvoorzieningen zijn ook nodig om de situatie voor bedrijvigheid te creëren, om hen te helpen zichzelf te ontwikkelen op basis van hun condities.’

Het Nederlandse belang omvat meer dan alleen het belang van het bedrijfsleven. ‘Hetgeen waar Nederland goed in is – zoals water en voedsel – is interessant, maar als de helft verdwijnt in de zakken van de lokale maffia omdat de instituties niet goed worden opgebouwd, is deze aanpak nutteloos. Het bedrijfsleven wordt compleet losgeknipt door het kabinet.’

Guatamala

Als voorbeeld van deze eenzijdige uitvoering haalt Eigeman de landenverdeling aan. ‘Waarom is Guatamala uitgesloten, terwijl juist bleek dat hier goede successen behaald werden? Dit land wordt niet als prioritair gezien voor het kabinet, terwijl er veel resultaten geboekt worden. En dit is juist de insteek van het kabinet voor de keuze van partnerlanden: Nederland moet er een verschil moet kunnen maken. Dus waarom trekken ze zich dan terug? Het plan ligt er wel om een nieuw coördinatiepunt voor Midden Amerika te initiëren, maar waarvoor dit zal dienen wordt niet duidelijk omschreven. Voor het bedrijfsleven? Of ook om die projecten die nu zo goed lopen ook in stand te houden? Een aanvullende brief van de regering toonde wel aan dat het coördinatiepunt niet alleen in het belang van het bedrijfsleven zal handelen, maar dit werd in eerste instantie niet duidelijk gecommuniceerd. De angst die er is voor de inmenging van Geert Wilders bepaalt de toon van het debat, dat kan echt de bedoeling niet zijn.’

Het Eerste Kamerdebat gaat vooraf aan het Tweede Kamerdebat over de tweede brief (de Focusbrief). Deze volgorde is bijzonder aangezien de debatten normaliter in omgekeerde volgorde plaatsvinden. Dit biedt meer mogelijkheid om invloed uit te oefenen op het beleid van staatssecretaris Knapen. De Eerste Kamer moet voor zichzelf de hoofdlijnen bewaken, de bedoeling van het begrotingsdebat is niet de taken van de Tweede Kamer af te nemen maar vooral opheldering te krijgen, aldus Eigeman. In het debat zullen alle partijen hun standpunten aan moeten geven. Dit is met name interessant nu er geen zekere meerderheid voor het kabinet is in de Eerste Kamer: ‘We willen met dit debat inhoudelijk kritisch naar het ingezette beleid kijken, samen met CDA en de VVD. Ik heb daar vertrouwen in.’

Solidariteit

De PvdA hoopt met dit debat meer opheldering over het beleid  en aanscherping van de politieke criteria te creëren: ‘De nieuwe beleidsplannen tonen een smal pad. Maar als dit pad zoveel smaller gemaakt wordt, willen we wel de hoofdlijnen achter deze operatie helder hebben.’ Met name een aanscherping is gewenst over wat dat eigenbelang van Nederland nu precies inhoudt. Gaat dat ook over eerlijke handel en goed bestuur? Want ook dat is in het belang voor Nederland naar mening van de PvdA, niet alleen de inmenging van het bedrijfsleven. Eigeman betreurt het dat de grote hulporganisaties zich momenteel vooral moeten richten op bezuinigen, terwijl ze zich horen te richten op het bevorderen van de internationale solidariteit. ‘Hopelijk zal de uitkomst van het debat zijn dat het weer over de inhoud gaat, de achterliggende motieven voor het Nederlandse ontwikkelingsbeleid.’