Op de Vice Versa site is de afgelopen week gediscussieerd over een gedragscode. Janneke Juffermans, auteur van het boek ‘Grenzeloos Gedreven’, pleit in deze bijdrage voor het instellen van een ombudsman voor ontwikkelingssamenwerking.

Stel nu dat er een ombudsman of -vrouw voor ontwikkelingssamenwerking zou zijn. Een instantie bij wie je kon aankloppen als je een klacht had over een ontwikkelingssamenwerkingsinterventie. Als je bijvoorbeeld het vermoeden had dat de overheid zich in haar uitvoering van het beleid niet hield aan de verdragen op het gebied van de internationale mensenrechten. Of haar beleid, in tegenstelling tot wat zij heeft aangekondigd, niet coherent was. Als je een bedrijf kende dat met steun van de overheid tbv mondiale ontwikkeling, alleen haar eigen belang in ogenschouw nam bij het voeren van handel en er geen sprake was van wederzijds eigenbelang, een van de speerpunten van Knapen. Ik denk dat een ombudsman een behoefte zou kunnen vervullen in de ‘ontwikkelingswereld.’

Ontnuchtering

De functie van ombudsman zou ontnuchtering teweeg kunnen brengen en gehoor kunnen geven aan gefundeerde en minder gefundeerde kritiek aangaande het beleid. Ontwikkelingssamenwerking wordt zelden objectief benaderd. Het is ofwel een linkse hobby, ofwel een vorm van geopolitiek. Het is paternalistisch ofwel zichzelf wegcijferend. De sector wordt bevolkt door mensen die met hun salaris boven de norm hun zakken vullen over de rug van de armen, of door idealistische weldoeners of door avonturiers. Maar geplaatst in het kader van noodzakelijke internationale betrekkingen valt ontwikkelingssamenwerking te beschouwen als een vak en een sector zoals vele anderen. Over de inhoud van ontwikkelingssamenwerking valt te twisten, maar over het bestaansrecht niet.  Mocht iemand vinden dat er onevenredig veel belastinggeld naartoe gaat, of dat mensen er te veel verdienen, dan kan deze persoon daarvoor terecht bij de ombudsman, die zijn of haar klacht zal onderzoeken.

Hoe zou de ombudsman/vrouw precies fungeren? De ombudsman wordt aangesteld door de regering. Nadat er een klacht is ontvangen wordt deze getoetst. De toetsing kan betreffen:

1) het door de Tweede Kamer geaccordeerde beleid met betrekking tot bestaande internationale afspraken en toezeggingen, zoals de verklaringen van Parijs en Accra.

2) de beleidsuitvoering (dus: de wijze waarop geaccordeerd beleid wordt uitgevoerd) met betrekking tot bestaande internationale afspraken en toezeggingen. Bijvoorbeeld toetsing of bepaalde leveranties aan ontwikkelingslanden in het verleden toch geen feitelijk gebonden hulp inhielden. (de ontbinding van hulp en leveranties is vastgelegd in de DAC van de OECD).

3) de beleidsuitvoering inzake al het overige geaccordeerde beleid. Denk bijvoorbeeld aan toetsing of uitgevoerde projecten en programma’s in overeenstemming zijn met milieucriteria, of met de regeringsnota’s Tropisch Regenwoud, etc.

Het gaat dus niet om de toetsing van beleid anders dan onder punt 1 genoemd en ook niet om de toetsing van beleidsuitvoering anders dan onder punt 2 en 3 genoemd. De toetsing van ander dan door de overheid geaccordeerd beleid en/of de uitvoering daarvan zijn namelijk voorbehouden aan de Kamer, en niet de taak van de ombudsman die onafhankelijk en buiten alle schijn van partijdigheid dient te blijven. Het beleid en de activiteiten van bijvoorbeeld NGO’s vallen in deze constructie buiten het mandaat van de ombudsman. Wél kan de ombudsman een klacht behandelen waarin wordt gesteld dat de overheid, indien in tegenstelling tot haar afgesproken beleid, deze organisaties en niet goed toetst of controleert.

Totaal onafhankelijk

De ombudsman/vrouw zou zich kunnen laten adviseren door een groep experts wier namen bekend zijn gemaakt. Dit zou institutioneel kunnen worden vastgelegd. Maar de ombudsman/vrouw blijft totaal onafhankelijk en neemt zelf de beslissing over hoe op een klacht wordt gereageerd. De persoon van de ombudsman/vrouw is daarom heel belangrijk. Er mag geen enkele schijn van belangenverstrengeling zijn. Dat heeft ook consequenties voor de te kiezen financieringsconstructie, daar moet goed over worden nagedacht.

De in het kader genoemde behoorlijkheidscriteria die een leidraad vormen voor de ombudsman, zouden mede op onder 1, 2 en 3 genoemde punten gebaseerd moeten zijn. En iedere klacht, van wie hij ook afkomstig is, zou serieus onderzocht worden….

Er zijn nog genoeg vragen over: hoe wordt de ombudsman aangesteld en door wie? Hoe worden klachten ten aanzien van particuliere initiatiefnemers en NGO’s aan de kaak gesteld?

Wie stelt zich kandidaat?

Met dank aan Jan Pronk en Vanessa Nigten voor het meedenken en aanvullen