Is het einde van de millenniumdoelen in zicht? Marc Broere hoopt van wel. Topambtenaar Maarten Brouwer heeft het goede voorbeeld gegeven.

Onlangs was ik op het ministerie van Buitenlandse Zaken voor een voorlichtingsbijeenkomst over het nieuwe draagvlakbeleid. Topambtenaar Maarten Brouwer, ambassadeur ontwikkelingssamenwerking op het ministerie, legde voor een groot gehoor nog eens het nieuwe subsidiekader uit. Het nieuwe draagvlakbeleid moet zakelijk, transparant en evalueerbaar zijn. De NCDO wordt een kennis- en adviesorganisatie en voor het verstrekken van subsidie aan draagvlakactiviteiten wordt naar een andere uitvoerder gezocht die bij voorkeur geen banden heeft met het ontwikkelingscircuit. Dit laatste om de subsidieverstrekking niet te laten plaatsvinden in een ‘ons-kent-ons-circuit.’

Wat mij vooral bijbleef waren de bijna terloopse woorden van Maarten Brouwer dat de rigide link in het draagvlakbeleid met de millenniumdoelen wordt losgelaten. Bij de NCDO kon je alleen nog maar subsidie krijgen voor draagvlakactiviteiten als deze gekoppeld waren aan voorlichting over de millenniumdoelen. Dat zal in het nieuwe draagvlakbeleid niet meer zo zijn, benadrukte Brouwer naar aanleiding van een vraag uit de zaal.

Nooit zien zitten

De acht millenniumdoelen werden in het jaar 2000 aangenomen door de Verenigde Naties en beogen een vermindering van verschillende aspecten van armoede in 2015. Ze vormen inmiddels al jarenlang de belangrijkste leidraad voor het internationale ontwikkelingsbeleid. In Nederland zijn particuliere hulporganisaties zelfs verplicht om hun activiteiten in het kader van de Millenniumdoelen te stellen om nog voor overheidssubsidie in aanmerking te komen. Het zijn doelstellingen waar je moeilijk tégen kunt zijn. Wie is er niet voor het halveren van het aantal mensen dat moet rondkomen van minder dan een dollar per dag, of voor het terugbrengen van moeder- en kindersterfte?

Toch heb ik het nooit zien zitten in de millenniumdoelen, vooral omdat de fundamentele politieke en economische oorzaken van het armoedeprobleem nergens worden benoemd. Er is bijvoorbeeld geen millenniumdoel dat stelt dat het Westen een stapje terug moet doen in haar rijke levensstijl om ruimte te maken voor de economische groei van ontwikkelingslanden. Ook is er geen Millenniumdoel dat bepaalt dat de natuurlijke rijkdommen van de wereld in 2015 eerlijker verdeeld moeten zijn. Er is evenmin een millenniumdoel dat stelt dat ontwikkelingslanden in 2015 meer zeggenschap moeten hebben in belangrijke politieke of economische instanties zoals de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds. Op deze manier wordt om de hete brij heen gedraaid.

Verder kan er niemand aansprakelijk worden gesteld als de millenniumdoelen niet worden gehaald. Daarom is het gevaar van ‘loze beloftes’ levensgroot aanwezig. En dat blijkt ook wel. In 2005 was de millenniumdoelenkoorts op z’n hoogtepunt met de G8 top in Glenneagles die helemaal in het teken stond van armoedebestrijding. De rijke landen beloofden daar om 27 miljard dollar extra uit te geven aan ontwikkelingshulp om de millenniumdoelen te halen, maar het werden er uiteindelijk slechts 6 miljard.

Feestje verpesten

Ik heb de afgelopen jaren gemerkt dat kritische vragen niet gewaardeerd worden door de aanhangers van de millenniumdoelen. Het is een beetje alsof je hun feestje verpest. Het gaat zelfs verder: mensen die kritische vragen over de millenniumdoelen stellen of het nut ervan in twijfel trekken, wordt zelfs onmiddellijk verweten dat ze tégen het oplossen van de armoede in de wereld zijn. Op deze manier hebben de aanhangers van de millenniumdoelen het debat over een rechtvaardige wereld gegijzeld.  De millenniumdoelen zijn niet zomaar weer een nieuwe en de zoveelste mode binnen ontwikkelingssamenwerking. Ze zijn uitgegroeid tot bijna bijbelse ‘acht geboden’, de enige en ware weg naar het oplossen van de armoede.

Toen Bert Koenders in 2007 minister voor Ontwikkelingssamenwerking werd, had ik de hoop dat hij zou breken met de millenniumdoelen. Maar dat bleek ijdele hoop. Het kabinet Balkenende-IV committeerde zich in de eerste pijler van het Regeerakkoord zelfs aan een strategie om de achterstanden in het behalen van de millenniumdoelen in te halen. En Koenders liet een omstreden feestje op Schokland organiseren om zogeheten ‘millenniumakkoorden’ af te sluiten.

Verbazing

De keuze van Koenders verbaasde me enorm. In zijn belangrijkste beleidsnotitie ‘Een zaak van iedereen’ stelde Koenders dat hij ontwikkelingssamenwerking weer politieker wil maken en dat er meer aandacht moet komen voor handel en milieu. Vervolgens signaleerde Koenders in zijn notitie een aantal trends zoals de ongelijk verdeelde welvaart, de toegenomen concurrentie op de wereldmarkt, de versnelde klimaatverandering die vooral ontwikkelingslanden zwaar treft, een grotere strijd om schaarse energie en hulpbronnen, en onvoldoende samenhang tussen handelsbeleid en ontwikkelingsbeleid. Na deze opsomming van politieke oorzaken van het armoedevraagstuk zou je een pleidooi verwachten voor een ontwikkelingsbeleid dat juist niét de millenniumdoelen als uitgangspunt heeft. Maar ondanks zijn gedegen politieke analyse, sprong ook Koenders aan boord van de millenniumdoelentrein met als eindstation 2015.

Toen ik hem zelf interviewde en hiernaar vroeg, antwoordde Koenders dat er een hoop was aan te merken op de Millenniumdoelen, maar dat de voordelen niet opwogen tegen de nadelen. Het is dezelfde dooddoener die Sylvia Borren, voorzitter van de EEN-campagne, in de afgelopen Vice Versa van stal haalde: ‘De millenniumdoelen zijn beter dan niets’, zei ze.

Glasnost of Praagse lente?

Tijdens de bijeenkomst op Buitenlandse Zaken realiseerde ik me dat er nu dan eindelijk toch sprake lijkt te zijn van enige hoop en wellicht millenniumdoelenmoeheid. Voorzichtige en minder voorzichtige kritiek op de millenniumdoelen lijkt langzaam bespreekbaar te worden. Cordaid-directeur Rene Grotenhuis schrijft in zijn tweede boek dat we door de millenniumdoelen in een ‘gevolgen-agenda’ in plaats van een ‘oorzaken-agenda’ terecht zijn gekomen, het positief ontvangen WRR-rapport van Peter van Lieshout pleit zelfs heel duidelijk voor een andere strategie dan de millenniumdoelen. En nu hebben we dan topambtenaar Maarten Brouwer die van het vacuüm van een politiek interbellum gebruikt maakt om heel terloops even te zeggen dat in ieder geval voor wat betreft het draagvlakbeleid de rigide link van de millenniumdoelen wordt losgelaten.

Is hier sprake van echte glasnost? Of is het vooralsnog een Praagse Lente met het gevaar dat millenniumdoelenfundamentalisten dit ontluikende protest alsnog de kop gaan indrukken?  Ik hoop het eerste. En hoop eveneens dat in alle interessante denktrajecten die nu worden uitgezet ook serieus wordt nagedacht over hoe we op een fatsoenlijke manier van de millenniumdoelen kunnen afkomen en ze kunnen inruilen voor een goede ontwikkelingsstrategie die uitgaat van de rechten van mensen nu in plaats van te vluchten in vrijblijvende doelstellingen voor 2015.

Maarten Brouwer bedankt. Eén zwaluw maakt nog geen zomer maar toch…….