OPINIE- De morele verontwaardiging over Trumps jongste daden is alom voelbaar – ’t lijkt alsof plots het neofascisme is losgebarsten. De woede is goed, maar in feite zet Trump de strenge migratiepolitiek van Obama voort, en ook in Europa is die min of meer staande praktijk. Wat is het verschil? De persoon Trump, in woord en gebaar. Laat ons eerst de Trump in het eigen, Europese migratiebeleid te lijf gaan.

De Amerikaanse president Donald Trump heeft zijn eerste week in het Witte Huis gebruikt om zijn verkiezingsbeloftes waar te maken. De beruchte moslimban, de muur tussen Mexico en de VS en de vluchtelingenstop zullen werkelijkheid worden. Het nieuwe beleid van Trump leidde tot felle reacties in Amerika en daarbuiten; ook bij het Nederlandse kabinet. Lilianne Ploumen, minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, hekelt het besluit van Trump om de financiering van ngo’s die veilige abortus aanbieden te schrappen. Ze kondigde een nieuw internationaal fonds aan dat die organisaties zal blijven ondersteunen.

Bij het lezen van deze berichten viel het me op dat de meeste maatregelen rondom Trumps migratiebeleid al door zijn voorgangers in gang waren gezet. Ook zijn ze in lijn met het restrictieve Europese migratiebeleid. Het verschil is alleen dat Trump de politieke correctheid heeft afschaft en Amerikanen en de rest van de wereld confronteert met de harde realiteit van moslims en vluchtelingen in het Westen.

Het weren van moslims

Afgelopen vrijdag kondigde Trump aan dat moslims uit Syrië, Soedan, Somalië, Libië, Iran, Irak en Jemen de komende maanden niet welkom zijn in Amerika. Wie dat leest zou denken dat mensen uit die landen vrij naar de VS konden reizen onder Obama of Bush. Het feit dat iedere moslim uit deze – en vele andere – landen alleen maar kon dromen van een verblijf in Amerika, is blijkbaar iedereen vergeten. De uitzonderlijke droomreis naar Amerika was alleen weggelegd voor rijke oliesjeiks en een kleine groep diplomaten. Wie kon even vóór Trumps aantreden met een Somalisch of Syrisch paspoort een visum krijgen voor de overtocht naar Amerika of Europa?

Sterker nog: de regering-Obama heeft in 2016 via de Visa Waiver Program Improvement and Terrorist Travel Prevention Act de toegangseisen voor iedereen met een islamitische achtergrond aangescherpt. In de tijd van George W. Bush en de eerste regeerperiode van Obama kon iedereen met een Nederlands paspoort bijvoorbeeld een visumvrijstelling aanvragen voor een verblijf in de VS van hooguit negentig dagen. Met de aanscherping van Obama is een uitzondering ingevoerd voor mensen die in de laatste vijf jaar in Jemen, Libië, Iran, Irak, Syrië, Somalië of Soedan zijn geweest. Zij moesten verplicht een visumaanvraag indienen, om vervolgens onderworpen te worden aan uitvoerig onderzoek.

In de praktijk is er veel gebruikgemaakt van etnische profilering om moslims de toegang te ontzeggen. Soms bood het verkregen visum geen garantie en werden er mensen teruggestuurd na aankomst op een Amerikaanse luchthaven. De groep die problemen zal ondervinden door de wijzigingen van Trump is die van islamitische migranten met een Green Card, een verblijfsvergunning voor onbepaalde tijd. De islamofobie en vreemdelingenhaat die Amerika sinds ‘elf september’ kent wordt hiermee verder versterkt.

Dit restrictieve migratiebeleid is niet anders in Europa – we weten allemaal hoe gesloten Fort Europa is. Niet voor niets riskeren miljoenen vluchtelingen en migranten hun leven om Europa te bereiken; dat is het gevolg van het strenge immigratiebeleid, waarin de kans op een Europees visum in veel gevallen nul is.

Het verschil met Trumps beleid is dat de Europese lidstaten religie en achtergrond niet gebruiken als argument voor het strenge migratiebeleid, maar de toegang weigeren omdat een grote instroom het draagvlak voor de echte vluchtelingen zou ondermijnen. Ironisch genoeg wordt vervolgens veel geïnvesteerd om de instroom van diezelfde vluchtelingen te bepreken. Ze moeten vooral in de eigen regio blijven en wie Europa op eigen initiatief bereikt, moet in een openluchtgevangenis in Griekenland verblijven.

Vluchtelingenstop

De tijdelijke vluchtelingenstop – met een uitzondering voor Syrische christenen – werd vrijdag als laatste in een reeks drastische maatregelen aangekondigd door Trump. Maar waarom is deze tijdelijke stop anders dan het Turkije-akkoord waarmee Europa meer dan zestigduizend vluchtelingen aan hun lot overlaat in Griekenland?

Trumps duidelijke taal is alleen in de vorm anders dan de onverschilligheid van lidstaten die gevluchte kinderen, mannen en vrouwen zien lijden onder onmenselijke omstandigheden in Oost-Europa en Griekenland. Staatssecretaris Klaas Dijkhoff vindt dat de Grieken zelf de verantwoordelijkheid moeten nemen om de opvang op orde te krijgen. Tegelijkertijd wordt alles uit de kast gehaald om nieuwe afspraken te maken met Afrikaanse landen. EU-ambtenaren reizen naar onder andere Eritrea en Soedan, waar beruchte dictators de baas zijn, om te onderhandelen over ‘migratiemanagement’, een duur woord voor migratiestop.

De kritiek op het migratiebeleid van Trump, dat op een afschuwelijke wijze onderbuikgevoelens aanspreekt, is terecht – maar dezelfde kritiek moet gelden voor het falende Europese beleid, dat er maar niet in slaagt om vluchtelingen op een humane manier te beschermen.

 #Ploumen4Women

Er is nog een andere kwestie. Minister Ploumen heeft daadkrachtig gereageerd op het besluit van Trump om de financiering van ngo’s die vrouwen veilige abortus bieden te schrappen. Haar oproep om een internationaal fonds op te richten, dat gezondheidszorg en gezinsplanning ondersteunt, werd met veel enthousiasme ontvangen. Hoewel ik dit initiatief erg toejuich, moet ik tegelijkertijd denken aan de vrouwelijke vluchtelingen die aan hun lot zijn overgelaten.

Het in 2016 gepubliceerde rapport van UNHCR, in samenwerking met het Bevolkingsfonds van de Verenigde Naties en de Women’s Refugee Commission, gaf aan dat vluchtelingenvrouwen en -meisjes in Europa grote risico’s lopen op seksueel geweld. Veel vrouwen die alleen reizen zijn ontzettend kwetsbaar, als ze geen familie of gemeenschap hebben om hen te beschermen. Ze wonen in geïmproviseerde vluchtelingenkampen in Europa. Kan minister Ploumen haar initiatief #Ploumen4Women uitbreiden zodat ook die vrouwen eronder vallen? Kan de minister haar collega Dijkhoff aanspreken op zijn verantwoordelijkheid om de gestrande vluchtelingen in Griekenland te hervestigen? Het zou mooi zijn als we met de vrouwen, kinderen en alleenstaande minderjarigen die grote risico’s op uitbuitingen en seksueel geweld lopen beginnen.

Mogelijkheden

Ondanks de overeenkomsten tussen de regeringen van Obama en Bush, het Europese migratiebeleid en dat van de nieuwe Amerikaanse president, zie ik kansen in de eerste respons uit Europa en Nederland. Verontwaardiging en verbijstering zijn namelijk de gezonde reacties die passen bij de idealen, normen en waarden van Europa. Idealen die onder druk staan vanwege het toenemende populisme en terrorisme.

De boosheid over de impact van ons eigen migratiebeleid is genormaliseerd onder de druk van het poldermodel en de reageerakkoorden. De moedige reactie van minister Ploumen zou net zo gelden als ze vrij zou kunnen spreken, zonder druk van de regeringspartner, over het lot van vluchtelingenvrouwen. Ze zou voor hun veiligheid moeten staan en de verantwoordelijkheid niet moeten afschuiven op Griekenland. Haar ministerie zou veel meer kunnen doen om vrouwen en mannen te beschermen, in plaats van tenten uit te delen om de koude wintermaanden door te komen.

Ik zie kansen in de woede van de gewone man en vrouw die met ontzetting naar de VS kijkt. Ik hoop dat ze ook op dezelfde manier kijken naar ongelijkheid, islamofobie en vreemdelingenhaat dichter bij huis. En dat ze deze woede inzetten om op 15 maart te stemmen op de partijen die leiderschap kunnen tonen, ondanks hypes en rechtspopulisme.