Voormalig Zimbabwaans vice-president Joice Mujuru heeft onlangs bekend gemaakt dat ze bij de verkiezingen in 2018 de tegenkandidaat zal zijn van de lang zittende leider Robert Mugabe. Op de steeds wanhopiger wordende burgers van het murw gebeukte land komt dit over als een zeldzaam stukje goed nieuws, schrijft Bruce Mutsvairo, een Nederlandse onderzoeker en journalist met Zimbabwaanse afkomst.

Een omstreden landhervorming in 2000, strijd tegen hoge inflatie, beschuldigingen over schendingen van mensenrechten en corruptie: al vijftien jaar overheerst negatieve berichtgeving het nieuws over Zimbabwe. Als je het aan Joice Mujuru’s aanhangers vraagt, staat dit op het punt te veranderen.

Het is gemakkelijk in te zien waarom Mujuru’s recente aankondiging Zimbabwanen na jaren van lijden een sprankje hoop geeft. Er ontstaat wat zicht op een einde aan de politieke en economische puinhoop in het land.

Volgens recente statistieken van het Wereldvoedsel Programma van de Verenigde Naties leeft 72 procent van de 12 miljoen inwoners van het land momenteel onder de nationale armoedegrens. Zij verdienen minder dan 1,25 Amerikaanse dollar per dag. Met 80 procent is het werkeloosheidspercentage torenhoog, ook al is het officieel vastgesteld op een gezonde 11 procent.

Mujuru heeft onlangs haar visie over een beoogd nieuw Zimbabwe naar buiten gebracht. ‘Zimbabwe behoort aan alle mensen die het hun thuis noemen, ongeacht huidskleur, geloofsovertuiging, lichamelijke of geestelijke beperking, geslacht, etniciteit of religieuze achtergrond’, zei ze in een uitgebracht manifest. ‘Samen kunnen we Zimbabwe ombouwen tot een moderne democratische staat, met een vitale economie waarin elke staatsburger verantwoordelijk is voor vrede, vrijheid, democratie en tot voorspoed kan komen.’

Baken van hoop

Wat maakt Mujuru nu tot een baken van hoop? Wat is haar visie op het ooit welvarende land? In tegenstelling tot vele andere politici in de oppositie heeft Mujuru meerdere sterke kaarten. Tot haar ontslag vorig jaar was ze een van de langst dienende bondgenoten van de president. Ze was de jongste minister in Mugabe’s kabinet bij de onafhankelijkheid in 1980. Mujuru bekleedde verschillende posten in het kabinet, tot ze in 2004 Mugabe’s plaatsvervanger werd binnen de partij en de regering. Mujuru werd echter ontslagen vanwege een beschuldiging van moordplannen tegen Mugabe. Het lijkt er op dat de beschuldigingen op moord zijn verzonnen, anders was ze al lang gearresteerd. Mujuru kent ZANU PF en hun systeem door en door. Dit betekent dat als beschuldigingen over verkiezingsfraude waar zijn, Mugabe het moeilijk zou vinden om haar te verslaan.

Verdiensten in de bevrijdingsoorlog

Maar haar sterkste verkooppunt tot nu toe zijn haar erkende verdiensten in de Zimbabwaanse bevrijdingsoorlog. Dit was de oorlog die Zimbabwe onafhankelijkheid bracht van de Britten in 1980. Ondanks zijn opvallende moed en populariteit wordt het gebrek aan oorlogservaring van oppositieleider Morgan Tsvangirai van de MDC beschouwd als een van de zwakste schakels in zijn campagne om Mugabe uit zijn machtspositie te verdrijven.

Het leger, door velen gezien als een belangrijke machtsfactor, heeft zich tot nog toe terughoudend getoond om samen te werken met een leider zonder binding met de bevrijdingsoorlog. Mujuru heeft tal van banden met de strijd in de jungle, waar ze zich op jonge leeftijd bij aansloot en valt duidelijk op als een van de weinige vrouwen die deze keuze hebben gemaakt.

Sterke troef

Ook een sterke troef is dat haar overleden populaire echtgenoot Solomon de eerste zwarte legeraanvoerder van het land was. Hij kwam om het leven bij een geheimzinnige brand op zijn boerderij in 2011. Het rapport van de lijkschouwing, waarin werd geconcludeerd dat het boegbeeld van de bevrijdingsoorlog stierf door het inademen van rook, wordt door zijn familie betwist. Dankzij de rol van haar echtgenoot in het leger heeft Mujuru in zijn rijen waarschijnlijk volop bondgenoten.

Een ander interessant scenario is dat van een mogelijke coalitie tussen Mujuru en Tsvangirai. Zij zijn momenteel de mogelijkheden hiervoor aan het verkennen. Zij hebben elkaar nodig. Mujuru heeft Tsvangirai’s kiezers nodig. Tsvangirai heeft veel steun in de Verenigde Staten en Europa verloren, dus misschien is hij van zijn kant geneigd toenadering tot Mujuru te zoeken, die waarschijnlijk door het westen zal worden gesteund.

Trukendoos

In 2018 wordt Mugabe, al sinds 1980 aan de macht, 94 jaar. Maar Mujuru is de eerste om toe te geven dat de weg naar het Zimbabwaanse presidentschap geen eenvoudige zal zijn. Om te beginnen zal Mugabe’s partij ZANU-PF de hele trukendoos opentrekken om aan de macht te blijven.

Tsvangirai weet er alles van. Mensenrechtenorganisaties waaronder Amnesty International beschuldigen Mugabe ervan – alle ontkenningen door zijn partij ten spijt – dat hij in de nasleep van zijn verlies bij de verkiezingen in 2013 zijn leger de vrije hand heeft gegeven bij het terroriseren van oppositieaanhangers. Tsvangirai trok zich terug uit de verkiezingen en Mugabe werd uiteindelijk tot winnaar verklaard, te midden van verwijten over verkiezingsfraude.

Tsvangirai was ooit een symbool van hoop in Zimbabwe, maar hij heeft overweldigend gefaald in zijn poging om Mugabe te overmeesteren. Voor veel Zimbabwaanse toeschouwers heeft Mujuru een sterkere kans hiermee, maar slechts de tijd zal leren of Mujuru’s uitdaging van Mugabe een eind aan het lijden van de Zimbabwanen zal maken.

Bruce Mutsvairo is een Nederlandse onderzoeker en journalist met Zimbabwaanse afkomst. Hij onderzoekt aan Northumbria University, GB de rol van burger journalisten in het vorderen van democratie in Afrika.