OPINIE – De spanning loopt op voor de Oegandese presidentsverkiezingen aanstaande donderdag. Arthur Larok, de directeur van ActionAid in Oeganda, geeft zijn analyse. Is het aanstaande donderdag nu of nooit voor verandering? Of ligt de sleutel tot verandering juist ná de verkiezingen?

Omdat Oeganda graag tot de club van democratische landen wil blijven behoren, worden er verkiezingen gehouden op 18 februari. Het zal de vijfde keer zijn dat er algemene verkiezingen zijn tijdens de dertigjarige regeerperiode van de zittende president Yoweri Museveni.

Komende donderdag staan ruim tweeduizend politieke functies op het spel, van het presidentschap tot parlementszetels en lokale raadszetels. Dit grote aantal is echter eerder een weerspiegeling van het patronagesysteem in Oeganda dan een verdieping van de democratische cultuur. Het aantal districten is sinds 1986 gegroeid van 36 tot 112 en ook het aantal verkiesbare politieke functies is explosief gegroeid.

De belangrijkste verkiezingen in een generatie?

Zijn dit de belangrijkste verkiezingen in een generatie? Als men afgaat op de cijfers wel. Het aantal kiezers ligt tussen de 12,5 en 15 miljoen. Het aantal kandidaten en het campagnegeld zijn ook nog nooit zo hoog geweest. Er staat veel op het spel en velen beweren dat het nu of nooit is voor verandering. Er zijn acht presidentskandidaten en ruim duizend kandidaten strijden om vierhonderd parlementszetels.

De strijd om het presidentschap gaat tussen drie kandidaten: de populistische leider Dr. Kiiza Besigye van het Forum for Democratic Change (FDC), de zittende president Museveni van de National Resistance Movement (NRM) en de voormalige premier Amama Mbabazi. De laatste was tot 2014 Museveni’s protégé, maar heeft de NRM verlaten. Hij wordt door drie politieke partijen gesteund onder het ‘Go Forward’ platform.

De drie koplopers komen allemaal uit de Ankale regio en hebben tussen 1981 en 1985 een rol gespeeld in de ‘bush war’ van Museveni. Sindsdien hebben ze zich tegen Museveni gekeerd. Dit weerspiegelt zowel het etnische karakter van hoe de politieke elite zichzelf beloont, het verraad dat veel oude oorlogsmakkers van Museveni voelen ten opzichte van de president, als de leugen die Museveni in de ogen van veel Oegandezen vertelde tijdens zijn inauguratie in 1987 toen hij ‘niet slechts een aflossing van de wacht maar een fundamentele verandering’ beloofde. Deze leugen werd herhaald in 2005, toen de president de limiet van twee presidentstermijnen uit de grondwet verwijderde, na in 2001 te hebben gezegd dat de komende termijn zijn laatste zou zijn.

De strijd om het presidentschap lijkt zich toe te hebben gespitst tussen de gepensioneerde kolonel Kiiza Besigye en Museveni, net als in 2001, 2006 en 2011. Amama Mbabazi zou een rol kunnen spelen als ‘kingmaker‘ als er geen onbetwistbare winnaar uit de strijd komt. Bovendien wordt Amama gezien als een insider met grote invloed binnen de overheid, vooral binnen het veiligheidsapparaat.

De belangrijkste thema’s

Naast de overdreven aandacht voor de persoonlijkheden van de kandidaten worden de campagnes gedomineerd door de kwakkelende gezondheidszorg, de slechte kwaliteit van de sociale zekerheid, het verhogen van de lonen voor ambtenaren zoals leraren, het scheppen van werkgelegenheid voor de bijna 75 procent van de jongeren die geen werk hebben, en het verbeteren van de landbouwsector.

Het is echter onwaarschijnlijk dat zulke thema’s de doorslag zullen geven in de verkiezingen. Ze zullen niet gaan over wat Oeganda verdient, maar weer uitlopen op een referendum over het presidentschap van Museveni.

De uitkomst

Gelukkig zijn er ook een heleboel maatschappelijke initiatieven om serieuze onderwerpen onder de aandacht te brengen. Het Burgermanifest, de Politieke Agenda voor Vrouwen, het Boerenmanifest en het Jeugdmanifest zijn bekende voorbeelden. Daarnaast zijn er campagnes geweest om de Oegandezen aan te moedigen naar de stembus te gaan en zo vorm te geven aan de toekomst van Oeganda. De Topowa Campagne van de Burgercoalitie voor Electorale Democratie is daarvan de meest zichtbare.

Er zijn bemoedigende tekenenen geweest van politieke dialoog tussen de oppositiepartijen. Zo heeft men een serieuze poging gedaan zich te verzamelen achter gezamenlijke kandidaten voor het presidentschap en lokale raden onder de noemer De Democratische Alliantie (TDA). Daarnaast hebben de twee live televisiedebatten tussen de acht presidentskandidaten de betrokkenheid van de bevolking bij de politiek vergroot, al deed Museveni bij het eerste debat niet mee. De campagnes zijn verder relatief vreedzaam verlopen, ondanks incidenten waarbij bijeenkomsten van kandidaten werden verstoord door veiligheidsdiensten en enkele arrestaties van aanhangers van de oppositie. Er doen zelfs geruchten van ontvoering en moord van oppositieaanhangers de ronde. Het voornaamste slachtoffer hiervan is tot dusverre Amama Mbabazi. En gisteren werd Kiiza Besigye kort gearresteerd nadat een campagne werd verstoord met traangas door de politie.

De verkiezingen vinden helaas plaats binnen een omstreden wettelijk en institutioneel raamwerk. Belangrijke hervormingen die brede steun onder de bevolking genoten, werden genegeerd door de regering en het parlement. Er zijn twijfels over de registratie van kiezers, geknoei met stemmateriaal en -apparatuur, en de aanschaf van een dubieus biometrisch systeem. Ook is op grote schaal campagnegeld gebruikt om kiezers te compromitteren.

Bovendien hangt de dreiging van geweld boven de verkiezingen. Zo worden er groepen als de zogeheten Crime Preventers opgezet die fungeren als staatsmilities en wordt opruiende taal gebezigd door hoge ambtenaren, met name door de Secretaris Generaal van regeringspartij NRM, die dreigde met het beschieten en doden van de kinderen van Oegandezen die het lef zouden hebben de uitslag van de verkiezingen aan te vechten. In combinatie met de hoge jeugdwerkloosheid leidt dit tot een groeiende groep morrende jongeren, die een gemakkelijke prooi vormen voor recrutering door gewelddadige politieke groepen.

Ondanks de verwachting dat de opkomst hoger zal zijn dan de vorige keer, zijn er weinig redenenen om te geloven dat de verkiezingen deze keer wel vrij en eerlijk zullen verlopen. De Kiescommissie is er tot nu toe nog niet in geslaagd geloofwaardige verkiezingen te organiseren en het speelveld waarop de kandidaten campagne voeren is ongelijk. De zittende president zal tot winnaar uitgeroepen worden op 20 februari met een verassende meerderheid, of hij nu wel of niet door de bevolking is gekozen.

Na de verkiezingen

Natuurlijk zal de oppositie de uitslag verwerpen. Er zullen waarschijnlijk gewelddadige incidenten zijn. Het leger en politie zullen ingezet worden om eventuele protest de kop in te drukken. Maar nu er zoveel op het spel staat, zal de prijs daarvan hoger zijn voor Museveni dan voorheen omdat de oppositie zich zal verenigen om weerstand te bieden.

De donorgemeenschap zal grotendeels onverschillig zijn. Zij heeft zich al min of meer neergelegd bij een overwinning van Museveni, aangezien ze de mate van ontevredenheid onder de Oegandese bevolking onderschat. Bovendien heeft het Westen het momenteel te druk met de migrantencrisis, de oorlog in Syrië en binnenlandse problemen.

Een boodschap van dialoog

Ik denk niet dat de verkiezingen zelf bepalend zullen zijn voor Oeganda. Wat er daarna gebeurt is van groter belang. Ik geloof dat de toekomst van Oeganda niet af zal hangen van verkiezingen. De meest urgente opgave voor het land is die van een vreedzame transitie. Verkiezingen zullen hier waarschijnlijk niet voor zorgen. Een proces van dialoog en onderhandeling tussen belangrijke onderdelen van de maatschappij, zoals de kerk, culturele instituties, het maatschappelijk middenveld, het bedrijfsleven heeft meer kans van slagen.

De boodschap zou daarom moeten zijn om de voorwaarden te scheppen voor een dergelijke dialoog, met internationale steun als belangrijke peiler. Oeganda heeft een inclusieve transitieperiode nodig om de basis te leggen voor een terugkeer naar zinvolle verkiezingen. Inclusieve dialoog is de weg die Oeganda naar een meer vreedzame samenleving kan brengen. Op het moment liggen de belangen van de hoodrolspeler te ver uit elkaar.

Vertaling: Andries Jan Zijlstra

Op donderdag 18 februari zetten we de discussie live voort in Den Haag tijdens de verkiezingsavond ‘Uganda Votes’. Klik hier voor meer informatie over dit evenement.