ACTUEEL – Prinsjesdag bracht dit jaar weinig verrassends voor de Nederlandse ontwikkelingssector. Opvallend is wel het budget voor asiel: dat gaat minder ten koste van ODA dan van te voren was verwacht. Verder verandert er niet veel aan de begroting, die middels wat boekhoudkundige trucjes sluitend is gemaakt. Een gemiste kans, vindt Paul van den Berg (Cordaid). ‘Er is van alles aan de hand in de wereld en daar wordt niets mee gedaan.’

Het verrassendste punt uit de rijksbegroting voor 2016, die gisteren op Prinsjesdag is gepresenteerd, is er dat tegen alle verwachtingen in toch géén groot deel van ODA (officiële ontwikkelingsgelden) naar de vluchtelingenproblematiek gaat. Er werd van te voren gespeculeerd dat meer dan 20 procent van ODA zou worden begroot voor hulp aan vluchtelingen, maar dat is dus niet het geval. Het bedrag dat vanuit ODA aan asiel wordt toegekend is zelfs kleiner geworden: van 836 miljoen euro in 2015 naar 347 miljoen in 2016.

Eigenlijk is er vanuit ODA 551 miljoen euro begroot voor asiel, maar de daadwerkelijke toekenning van 347 miljoen euro is tot stand gekomen door een technische constructie. Momenteel drukken de kosten voor asielzoekers op het hele lopende jaar, maar vanaf 2016 worden deze gebaseerd op de daadwerkelijke toestroom. Deze aanpassing in het systematische voorschotbeleid naar het COA (Centraal Orgaan opvang asielzoekers) zorgt voor een eenmalige ‘besparing’ van 204 miljoen euro.

Tricky

Door deze besparing blijft er meer ODA over voor andere ontwikkelingszaken, wat op zich positief is voor de sector. Toch heerst er bezorgdheid over het lage toegekende bedrag voor asiel: ‘Het is tricky,’ vindt Paul van den Berg (Cordaid). Hij legt uit dat het budget begroot is op basis van de voorspelde vluchtelingenstromen, maar deze kunnen heel anders uitpakken. Gelet op dit jaar is het niet ondenkbaar dat het aantal vluchtelingen toe zal nemen, terwijl het begrote bedrag voor hulp kleiner is geworden.

Ook bij Partos en Oxfam Novib leven deze zorgen, blijkt uit nieuwsberichten op hun websites. Partos meldt in een nieuwsbericht: ‘Het is opmerkelijk dat de gereserveerde kosten voor de opvang van asielzoekers het komende jaar lager begroot zijn dan dat ze de afgelopen jaren waren,’ en vraagt zich af ‘of dit optimisme van het kabinet wel gerechtvaardigd is.’ Ook Oxfam Novib geeft aan dit een ‘te lage inschatting van het aantal te verwachten asielzoekers’ te vinden en is bang dat ‘de werkelijke kosten hoger zullen uitvallen.’

Als het aantal vluchtelingen volgend jaar groter wordt, komt de begroting niet uit. Dit kan later problemen veroorzaken en ten koste gaan van andere activiteiten rondom armoedebestrijding die ook geld nodig hebben.

Dit jaar kwam de begroting eigenlijk ook al niet uit. Er was 500 miljoen euro meer nodig voor eerstejaarsopvang van asielzoekers dan was begroot. Voor 2015 is dat gat gedicht door middel van een enorme kasschuif van 700 miljoen euro. Hoe deze precies is samengesteld is onduidelijk, maar het leeuwendeel daarvan is de berekende economische winst van nu tot en met het jaar 2020. ‘Een hypotheek op de toekomst’, aldus Van den Berg. Dit is echter een trucje dat niet elk jaar herhaald kan worden.

Weer geen 0,7 procent

Op het eerste gezicht lijkt de begroting positief voor de ontwikkelingssector en zijn er geen grote veranderingen. Continuïteit is gewaarborgd, dankzij de groei van het BNI is er meer geld beschikbaar dan verwacht en de begroting is sluitend. ‘Ploumen heeft het toch geflikt,’ aldus Van den Berg. Volgens hem is dit knap staaltje knip- en plakwerk.

Dankzij de kasschuifconstructie komt het percentage van het BNI dat begroot is voor ODA in 2015 op 0,69%. Hierop roepen politici al verheugd dat de 0,7%-norm weer in zicht is. ‘Maar trek het uit elkaar’, zegt Van den Berg, ‘en dan kom je op 0,17% van de totale begroting voor asiel, en blijft er slechts 0,52% over.’ Dat neemt niet weg dat er 0,69% voor ODA wordt gehaald in 2015, maar Van den Berg is van mening dat de kosten voor eerstejaarsopvang niet alleen uit ODA betaald moeten worden.

Hoewel de 0,7%-norm een afspraak is, komt Nederland die al jaren niet na en ook de komende jaren zal dat niet gebeuren. Voor 2017 staat 0,57 procent begroot voor ODA en voor 2018 slechts 0,50 als gevolg van de bezuinigingen op ontwikkelingssamenwerking (750 miljoen tot en met 2016 en 1 miljard in 2017). De boekhoudkundige oplossingen van nu zorgen ervoor dat voor het jaar 2015 de begroting sluitend is, maar deze constructie is geen structurele oplossing. ‘Het is op papier een aardige begroting, maar hoe houdbaar is deze?’ vraagt Van den Berg zich af. Hij vreest dat de opvolger van minister Ploumen met de consequenties komt te zitten.

Gemiste kans

Verder laat de begroting geen spannende of grote veranderingen zien. ‘Het is een saaie begroting’, vindt Van den Berg. Enerzijds is dat positief voor de ontwikkelingssector: vooralsnog geen nieuwe bezuinigingen. Anderzijds vindt hij die stilte wel zeer opmerkelijk. ‘Er is namelijk van alles aan de hand in de wereld en daar wordt niets mee gedaan.’ Geen extra geld om de brandhaarden in de wereld aan te pakken, geen extra conflictpreventie. ‘Dat is een gemiste kans’, vindt Van den Berg.